مذاکرات عمان یک فرصت استثنایی برای ایران است

گویا توافق اولیه نیز براساس پیشنهاد ایران و برای تعلیق فشار حداکثری ترامپ صورت گرفته است. ایران در حال بررسی ارائه پیشنهاد یک توافق هسته‌ای موقت به ایالات متحده، پیش از ادامه مذاکرات برای دستیابی به یک توافق جامع است. ایران بر این باور است که رسیدن به یک توافق هسته‌ای پیچیده در ظرف دو ماه واقع‌بینانه نیست. ویتکاف نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه که رهبری تیم مذاکره ‌کننده آمریکا را در دیدار دیروز در عمان برعهده داشت در اظهاراتی با بیان اینکه دیدار درباره این است که چرا رسیدن به یک توافق حیاتی است و درباره شرایط دقیق این توافق گفت‌‌و‌گو نخواهد شد، تاکید کرد: «مذاکره با ایران درباره اعتمادسازی است.» اتفاق مهمی دیگری که در این مذاکرات رخ داده حذف کامل کشورهای اروپایی از روند مذاکرات بوده است. در این زمینه دیپلمات‌های اروپایی فاش کرده‌اند که تصمیم واشنگتن برای مذاکره با ایران در عمان بدون هماهنگی با متحدان اروپایی انجام شده و «این امر موجب کاهش اهرم فشار آمریکا شده است.» این منابع می‌گویند که ایالات متحده پیش از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در روز سه‌‌شنبه از مذاکرات هسته‌ای جدید با ایران خبر دهد، هیچ ‌گونه اطلاع‌‌رسانی یا هماهنگی با طرف‌های اروپایی انجام نداده است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مذاکرات دیروز با دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید.

*تحلیل و ارزیابی شما از مذاکراتی که دیروز بین عراقچی و ویتکاف برگزار شد چیست؟

 در مذاکرات دیروز در عمان در ابتدا طرفین پیشنهادات خود را ارائه کردند و قرار بر این بود که اگر پیشنهادات مورد موافق طرف مقابل قرار گرفت در مراحل بعد احتمالا مذاکرات به صورت مستقیم ادامه پیدا کند. اتفاق مهمی که رخ داده این است که ویتکاف عنوان کرده ما آماده مصالحه کردن با ایران هستیم که این حرف مهمی است. این در حالی است که در روزهای منتهی به مذاکرات نیز ترامپ و ویتکاف صحبتی درباره اینکه همه توانایی‌های هسته‌ای ایران باید برداشته شود نکردند. واقعیت این است که نوعی ملایمت در مواضع اخیر ترامپ و ویتکاف وجود دارد که قابل پیش‌بینی نبود. در واقع به نظر ترامپ ایران می‌تواند از توانایی هسته‌ای خود در زمینه‌های تولید برق و پزشکی استفاده کند و تنها نمی‌تواند به سمت ساخت سلاح حرکت کند. این نگرانی در حالی وجود داشته که ایران بارها و بارها اعلام کرده که بنا به فتوای رهبر انقلاب به سلاح هسته‌ای نظر ندارد. نکته دیگر اینکه در مذاکرات دیروز ظاهرا صحبتی درباره برنامه موشکی ایران و گروه‌های نیابتی منتسب به ایران نشده است. این وضعیت نشان می‌دهد که مذاکرات عمان فرصت استثنایی است برای از بین بردن تنگناهای حاصل از تحریم‌ها و انجماد اقتصادی ناشی از آن. پیش‌بینی من این است که مذاکرات در آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. آنچه مهم است این است که طرفین نسبت به پیشنهادهاتی که طرف مقابل داده پاسخ مثبت و مناسب بدهند.

*چرا مذاکرات عمان یک فرصت استثنایی برای ایران است و عدم استفاده از این فرصت چه پیامدهایی برای کشور خواهد داشت؟

در شرایط کنونی ما در تنگنای اقتصادی قرار گرفته و فشار اقتصادی روزبه‌روز بر مردم افزایش پیدا کرده است. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ژئوپلیتیک منطقه تغییر کرده و ابزارها و توانایی‌های طرفین متحول شده است. فضای بین‌المللی نیز به همین قیاس تغییر کرده و شرایط به شکلی است که فرانسه به عنوان رئیس اتحادیه اروپا عنوان کرده اگر ایران به سمت مذاکره حرکت نکند، احتمال درگیری افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل نیز باید عنوان کرد که از نظر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی شرایط برای نزدیک شدن و تعامل به قصد تغییر در تنگناها و رفع تحریم‌ها وجود دارد و به همین دلیل نباید فرصت مذاکرات عمان را از دست داد. مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که فشارها برای مذاکره با آمریکا از ابتدا زیاد بوده و به همین دلیل آقای عراقچی برای آرام کردن مخالفان مذاکره آرام و بدون عجله حرکت کرده است. البته فشار مخالفان همواره برای مذاکره و تعامل با جهان وجود داشته و در چنین شرایطی آقای عراقچی باید برای این مسأله راه حل اساسی پیدا کند تا روند مذاکرات تحت تأثیر مخالفت‌ها قرار نگیرد.

*گمانه‌زنی رسانه‌ها حکایت از احتمال توافق موقت بین ایران و آمریکا است. این توافق چه پیامدهایی خواهد داشت و زمینه‌ساز چه شرایطی خواهد بود؟

دیروز در ابتدا طرفین اساس درخواست‌ها و مطالبات خود را روی کاغذ نوشتند تا به طرف مقابل انتقال پیدا کند. عراقچی در مصاحبه کوتاهی که انجام داد عنوان کرد انتظار ما این است که ما از آمریکا امتیاز بگیریم و بخشی از تحریم‌ها برداشته شود. برخی معتقدند که احتمال دارد برای حفظ شرایط داخلی عنوان شده که از آمریکا امتیاز گرفته و سپس مذاکره صورت گرفته است. واقعیت این است که این مسائل باید در طول دوران مذاکرات به نتیجه برسد. ممکن است ایران با چنین درخواست‌هایی وارد مذاکره شده باشد اما نتیجه نهایی در کوتاه‌مدت به دست نمی‌آید. این سخنان بیشتر برای آرام کردن جریان‌های تندرو است که با اصل موضوع مخالفت کرده‌اند و نگاه متفاوتی به مساله مقابله با تنش‌ها و احتمال درگیری دارند. نشانه‌های موجود بیانگر این است که به‌رغم تلاش‌هایی که نتانیاهو برای آغاز جنگ بین ایران و آمریکا می‌کند، نه ایران تمایلی برای جنگ با آمریکا دارد و نه آمریکا دنبال افزایش تنش و درگیری نظامی است. شرایط منطقه خاورمیانه و شرایط داخلی ایران نیز اجازه نمی‌دهد که کشور وارد جنگ شود. به همین دلیل دو طرف تلاش می‌کنند به یک نقطه مشترک در مذاکرات دست پیدا کنند. اگر بتوانیم دیدگاه‌های خود را در این دور از مذاکرات دنبال کنیم نباید میز مذاکره را ترک کرد و بلکه باید از طریق آن به سمتی حرکت کنیم که انتظارات ما برآورده شود.

فشار مخالفان همواره برای مذاکره و تعامل با جهان وجود داشته و در چنین شرایطی آقای عراقچی باید برای این مسأله راه حل اساسی پیدا کند تا روند مذاکرات تحت تأثیر مخالفت‌ها قرار نگیرد

*اتفاق مهمی که در مذاکرات دیروز رخ داده حذف کامل کشورهای اروپایی بوده که البته با واکنش دیپلمات‌های اروپایی مواجه شده و نسبت به اقدام ترامپ انتقاد کرده است. با توجه به اینکه مکانیسم ماشه در اختیار کشورهای اروپایی است، حذف آنها از روند مذاکرات چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد؟

برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا 8 اکتبر سال جاری میلادی زمان وجود دارد. البته ترامپ رابطه خوبی با رهبران کشورهای اروپایی برقرار نکرده و این فاصله در شرایط کنونی مشهود است. نکته مهمی که وجود دارد این است که این احتمال هست که ترامپ دنبال این است که ضامن مکانیسم ماشه را نگه دارد که اگر مذاکرات طولانی شد و به نتیجه نرسید، اتحادیه اروپا را تحت فشار قرار بدهد که از آن امتیاز استفاده شود تا شاید بتواند با افزایش فشار به هدف خود برسد. البته در صورتی که مذاکرات به مانع برخورد کند و از اهداف تعیین شده دور شود.

*موضوع سرمایه‌گذاری آمریکا در اقتصاد ایران به چه میزان برای ترامپ حائز اهمیت است؟ آیا زمینه‌های آن در همین مذاکرات به وجود خواهد آمد؟

منطقه خاورمیانه از بسیاری جهات منطقه ثروتمندی است. ترامپ نیز به دنبال منافع اقتصادی آمریکا است و به همین دلیل به راحتی این منطقه را از دست نخواهد داد. این در حالی است که کانون‌های بحران در منطقه فروکش کرده و به همین دلیل ترامپ به دنبال این است که مسأله با ایران را نیز حل کند. در شرایط کنونی آمریکا دچار تورم است و نیاز به اشتغال دارند. به همین دلیل نیز حتمأ دنبال این هستند که در کشور ثروتمندی مانند ایران سرمایه‌گذاری اقتصادی کنند. اینکه آقای پزشکیان با مقام رهبری درباره سرمایه‌گذاری آمریکا در اقتصاد ایران صحبت کرده و موافقت ایشان را گرفته، اتفاق مثبتی است. شاید این اتفاق نیز در تصمیم‌گیری آمریکا تأثیرگذار بوده است که ویتکاف عنوان کرد ما دنبال مصالحه با ایران هستیم. این وضعیت بیانگر این است که ترامپ از تهدیدات اولیه‌ای که علیه ایران انجام می‌داد فاصله گرفته و رویکرد ملایم‌تری را در پیش گرفته است. بدون تردید چنین فضایی بهتری می‌تواند طرفین را نسبت به خواسته‌های خود نزدیک‌تر کند. من امیدوارم شرایط به شکلی رقم بخورد که هم کشورهای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال نکنند و هم آمریکا بتواند در ایران سرمایه‌گذاری کند. آنچه مشخص است این است ادامه وضعیت موجود برای کشور مناسب نیست و مقامات جمهوری اسلامی نیز این ضرورت را متوجه هستند. ما باید نوع نگاه خود را به جهان و منطقه تغییر بدهیم و سیاست‌هایی را در پیش بگیریم که منافع ملی ما را بیشتر تأمین کند. در چنین شرایطی است که رضایت داخلی در کشور نیز افزایش پیدا خواهد کرد.