دلایل اولین استیضاح

هنوز ۶ ماه از تشکیل دولت جدید در ایران نگذشته که همین مجلس با استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد ایران نشان داد در مخالفت با دولت بسیار جدی است و شعار وفاق دولت مسعود پزشکیان نتوانسته آن‌ها را به همراهی با دولت مجاب کند. رای ۱۸۲ نماینده مجلس از ۲۷۳ نماینده حاضر در جلسه دوم مارس به برکناری وزیر ۶۷ ساله اقتصاد ایران شاهدی بر این ادعاست و نشان داد ورای دلایل اقتصادی مطرح شده برای استیضاح، اهداف سیاسی مهمی نیز پیگیری می‌شود. نمایندگان خواهان برکناری همتی او را به مدیریت غلط اقتصادی که موجب افزایش قیمت ارز‌های خارجی و کاهش ارزش پول ملی شده متهم کردند اما ۸۹ نماینده موافق همتی و رسانه‌های طرفدار دولت معتقدند تلاش او برای خصوصی‌سازی ایران خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت خودروی‌سازی ایران با ارزش ۱۰ میلیارد دلار و آزاد‌سازی قیمت ارز و حذف رانت‌های ارزی برخی شبکه‌های با نفوذ سیاسی و اقتصادی علل اصلی برکناری او بوده. فارغ از اینکه کدام ادعا درست است می‌توان دو دلیل مهم‌تر و اساسی‌تر برای برکناری این اقتصاد‌دان و سیاستمدار قدیمی ایرانی از دولت را ذکر کرد. دلیل نخست به‌نگرش سیاسی همتی باز می‌گردد. عبدالناصر همتی با ۴۰ سال سابقه سمت‌های مهمی مانند معاونت سیاسی صداوسیما، مدیرعاملی بانک‌ملی، ریاست بیمه مرکزی، ریاست بانک مرکزی از نظر سیاسی به‌حزب کارگزاران سازندگی ایران نزدیک است. حزبی که روند توسعه ایران را در گرو تعامل و ارتباط خوب با کشور‌ها می‌داند. همتی به‌عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری در سه سال قبل و به‌عنوان وزیر اقتصاد ایران در ۶ ماه گذشته نیز بار‌ها اعلام کرد کلید حل مشکلات اقتصادی ایران و جبران کسری بودجه، در سرمایه‌گذاری خارجی است و بدون تنش‌زدایی از سیاست خارجی و بهبود رابطه با قدرت‌های مهم این هدف محقق نمی‌شود. این نظر دقیقاً در نقطه مقابل نگاه اکثریت مجلس اصولگراست. مخالفین همتی معتقدند او با تصمیم‌های خود که منجر به افزایش قیمت دلار و طلا شده قصد داشته نظام سیاسی را وادار به مذاکره با آمریکا کند بنابراین حضور چنین فردی در رأس اقتصاد کشور به مصلحت نظام جمهوری اسلامی نیست. دلیل دوم برکناری همتی به دولت و شخص رئیس‌جمهور باز می‌گردد. جریان افراطی حاضر درمجلس به جبهه پایداری که بعد از فوت ابراهیم رئیسی و شکست سخت سعید جلیلی در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری بسیار خشمگین و ناراحت است، با تمام قوا تلاش می‌کنند دولت پزشکیان را به سوی استعفا سوق دهند تا دوباره فرصت برای بازگشت آن‌ها به قدرت فراهم شود. از این رو به نظر می‌آید برکناری وزیر اقتصاد آخرین استیضاح وزیران در دولت نخواهد بود و برخی دیگر از وزرا هم در لیست برکناری قرار دارند. همین جریان در ماه‌های گذشته خواهان برکناری محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور نیز بود. با برکناری همتی، مجلس اصولگرا نشان داد به شعار دولت وفاق مسعود پزشکیان توجهی ندارد و احتمالا روند تقابل مجلس و دولت در ماه‌های آینده تشدید خواهد شد. گفتنی است دولت پزشکیان نیز با فقدان یک برنامه منسجم در حوزه‌های مختلف به‌ویژه اقتصاد و عقب نشینی از وعده‌های خود مانند بهبود رابطه با آمریکا و رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی روزبه‌روز از مردم فاصله می‌گیرد و فرصت مناسب‌تری را به مخالفین خود برای حمله به دولت فراهم می‌سازد. به‌عبارت دیگر هر چه دولت پزشکیان از وعده‌هایی که بر اساس آن‌ها موفق شد رای ۵۰ درصد از واجدین رای را جذب کند بیشتر فاصله بگیرد و پایگاه اجتماعی خود را از دست بدهد حمله مخالفین سیاسی و حزبی به دولت تشدید و اثر بخش خواهد شد و برکناری همتی وزیراقتصاد آغاز این فرایند است.

* امیر دبیری‌مهر

 پژوهشگر علوم سیاسی