دغدغه معیشت مردم، سیاسی نیست

«آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر مصطفی اقلیما آسیب‌شناس اجتماعی گفت‌وگو کرده است. اقلیما معتقد است: «در فضای ملتهب جامعه هر اتفاقی ممکن است رخ بدهد. در سال‌های اخیر میزان تورم در کشور همواره رو به افزایش بوده و هر دولتی نیز که سرکار آمده شعار بهبود وضعیت اقتصادی مردم را داده است. با این وجود سیاست‌های اشتباه اقتصادی وضعیت معیشتی مردم را سخت‌تر کرده و امروز مردم با چالش‌های جدی در زندگی خود مواجه هستند. دولت پزشکیان هم اگر به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی مردم است در مرحله نخست باید به این نکته توجه کند که تصمیماتی که مدیران وی می‌گیرند به صورت مستقیم روی سفره مردم تأثیرگذار است و اگر تصمیمی اشتباه بگیرد فشار اقتصادی به مردم بیشتر خواهد شد. آنچه مشخص است این است که با روند موجود در سال آینده با افزایش تورم چشمگیری مواجه هستیم. در چنین شرایطی نیز فشار زندگی به مردم بیشتر خواهد شد و فقر گسترش بیشتری در جامعه پیدا خواهد کرد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*در روزهای پایانی سال جامعه از نظر اقتصادی و اجتماعی فضای ملتهبی را سپری می‌کند. این در حالی است که مردم چشم‌انداز روشنی نسبت به سال آینده ندارند. ارزیابی شما از وضعیت اجتماعی و اقتصادی سال آینده چیست؟

شرایط به شکلی شده که مردم برای شکم و نان شب خود دغدغه دارند. مسأله اصلأ سیاسی نیست. هنگامی که فشار اقتصادی به مردم بیش از توانایی آنها می‌شود به صورت طبیعی این فشارها به اعتراض منجر خواهد شد. در هیچ کشور تغییر حکومت مشکل مردم را حل نکرده و بلکه رفاه بیشتر و رسیدگی به مشکلات مردم بوده که مردم را نسبت به آینده امیدوار نگه داشته است. در کشورهای جهان همه روسای جمهوری تلاش می‌کنند بیکاری را در جامعه کاهش بدهند. به همین دلیل نیز اگر در زمان یک رئیس‌جمهور بیکاری در جامعه افزایش پیدا کند مردم دیگر به آن رئیس‌جمهور رأی نمی‌دهند و فرد دیگری را انتخاب می‌کنند. از منظر جامعه شناختی در شرایط نامناسب اقتصادی فساد، فحشا و بزهکاری اجتماعی افزایش پیدا می‌کند. تا چه زمانی می‌توان کشور را با شرایط کنونی مدیریت کرد؟ هرچه بیشتر به مردم وعده بدهیم و حل کردن مشکلات بنیادین را با تأخیر بیندازیم به همان اندازه شدت انفجار اجتماعی را بالاتر می‌بریم. در شرایط کنونی جوانان با بحران بیکاری مواجه هستند و در رسیدن به مطالبات خود با موانع جدی مواجه هستند. این وضعیت درباره زنان نیز وجود دارد و زنان با مشکلات جدی از نظر اقتصادی، شغلی و عاطفی مواجه هستند. در زمینه عدالت اجتماعی نیز وضعیت نسبت به گذشته مناسب نیست و روزبه‌روز شکاف طبقاتی شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد و درصد بیشتری از مردم فقیرتر از گذشته شده‌اند. به اعتماد اجتماعی تکان سختی وارد شده است. البته اعتماد اجتماعی یک روزه از بین نمی‌رود که یک روزه به دست بیاید. از دهه‌های قبل باید نسبت به این موضوع مهم حساسیت نشان می‌دادیم و حال اگر قرار است دوباره به جامعه برگردد، زمان لازم است.

در دهه‌های گذشته نخبگان سیاسی و فکری در صورتی که می‌توانستند ارزش‌های دموکراتیک را پیش برند و دچار از خودبیگانگی نمی‌شدند می‌توانستند به دستاوردهای قابل قبولی دست پیدا کنند

*در سال آینده چه مولفه‌های اجتماعی و اقتصادی برای مردم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؟

امروز امید به آینده در بین مردم کاهش داشته و مردم چشم‌انداز روشنی پیش روی خود نمی‌بینند. اولین وظیفه دولت این است که این مسیر را ترمیم کند. در این زمینه چالش‌های بین‌المللی نیز شرایط را سخت‌تر کرده است. نوع انتخاب مدیران نیز در این زمینه نقش تعیین کننده‌ای دارد. واقعیت این است که در دهه‌های گذشته نخبگان سیاسی و فکری در صورتی که می‌توانستند ارزش‌های دموکراتیک را پیش برند و دچار از خودبیگانگی نمی‌شدند می‌توانستند به دستاوردهای قابل قبولی دست پیدا کنند. این در حالی است که چنین اتفاقی رخ نداده است. به همین دلیل باید برخی از موانع ادراکی و عملیاتی فراروی این اندیشه‌سازان و اندیشه‌پروران پردازش شود. گرایش نخبگان فکری به فرصت‌طلبی و موج سواری و تمایل برخی نخبگان به اقتدارگرایی در کنار کاربرد شیوه‌های حذفی و انحصارطلبانه شرایط بهبود زندگی مردم را سخت و دشوار کرده است. شاید گرایش برخی نخبگان به خشونت، ستیزه و شدت عمل در برخورد با مخالفان ناشی از سیاسی کردن فرهنگ و افراطی‌گری در گرایش‌های ملی یا ایدئولوژیک باشد. با این وجود رفع مانع موجود با رجوع به قانون اساسی میسر است. بی‌برنامگی اقتصادی یا عدم دقت در برنامه‌ریزی‌ها و نبود سیاستی واحد و مشخص در اقتصاد کشور تبعاتی منفی به ویژه کاهش تولید ناخالص سرانه ملی ناشی از هدر رفتن منابع و نیروی انسانی و عدم بهره‌وری بهینه از آنها را در پی دارد. از سوی دیگر عدم رابطه اقتصادی با کشورهای مختلف جهان و چالش‌های مبتنی بر تنش‌های بین‌المللی که پیامدهای اقتصادی برای کشور دارد نیز در این زمینه حائز اهمیت است. نکته دیگر اینکه باید توجه شود افزایش مشکلات اقتصادی باعث می‌شود که میزان آسیب‌های اجتماعی ازجمله طلاق و اعتیاد افزایش پیدا کند. فقر با گران کردن کالاهای مورد نیاز مردم ریشه‌ کن نمی‌شود. فقر زمانی از بین می‌‌رود که مردم درآمدی متناسب به تورم موجود در جامعه داشته باشند. اگر در سال‌های گذشته فقر بیشتر شده به دلیل این است حقوقی که به مردم داده‌ شده بر اساس تورم موجود در جامعه نبوده است.

*در چنین شرایطی برخی از نمایندگان مجلس به دنبال استیضاح وزیر اقتصاد هستند. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

وزیر اقتصاد به تنهایی در این کشور کاره‌ای نیست که استیضاح شود. استیضاح وزیر اقتصاد پاک‌کردن صورت مسأله است. نمایندگانی که به دنبال استیضاح وزیر هستند بگویند می‌خواهند چه مشکلی از کشور و مردم را حل کنند که دنبال استیضاح وزیر اقتصاد هستند؟ عوام‌زدگی یکی از مشکلات مهم فراروی کشور است. در چنین شرایطی است که برخی‌ها به دلیل عدم ظرفیت مخاطبان خود و یا از سر قدرت‌طلبی، انحصارگرایی، نخبه‌سالاری افراطی و گرایش به تشکیل الیگارشی قدرتمند نخبگان به عوام‌زدگی و عوام‌گرایی روی می‌آورند و یا در آفت دورویی و نفاق به‌گونه‌ای دچار می‌شوند که جامعه از فضای دموکراتیک فاصله می‌گیرد. نکته دیگر اینکه امروز برخی تندروی‌ها را به نام دلسوزی به مردم قالب کرده و معرفی می‌کنند. اغلب این افراد نیز به دنبال منافع خود هستند. تندورها اقدامات غیرقانونی می‌کنند و با قدرت و ثروتی که در اختیار دارد مانع از پیشبرد اهداف رئیس‌جمهور قانونی کشور می‌شوند. به همین دلیل نیز تندروها اجازه پیشرفت به جامعه را نمی‌دهند. در چهل و شش سال گذشته دولت‌های در سایه در ایران به شکلی عمل کرده‌اند که انگار مردم و دولت هیچ‌کاره هستند و تنها باندها و گروه‌های در سایه مدیریت کشور را در اختیار دارند. کارکرد دیگری که دولت سایه در ایران دارد این است که برای دیگران پرونده‌سازی می‌کند و به کسی نیز پاسخگو نیست. دولت در سایه ربطی به انقلاب نیز ندارد و برخی از افرادی که خود را انقلابی می‌نامند به مردم کشور بی‌توجه‌اند و در مسیر اشتباهی قرار دارند. از سوی دیگر باید توجه داشت که پنهان بودن و در سایه بودن و به کسی پاسخگو نبودن، زمینه را برای فساد‌های اقتصادی و سیاسی فراهم می‌کند تا باندهای قدرت و ثروت بتوانند در این راستا به اهداف خود دست پیدا کنند. تندروها به شکلی عمل می‌کنند که حتی حرف حق را نیز ناحق می‌دانند و پا روی حق می‌گذارند. در چنین شرایطی جامعه بی‌تفاوت می‌شود و هر کسی هر کاری دوست داشته باشد انجام می‌دهد. اگر قرار است آقای پزشکیان به وعده‌هایی که به مردم داده عمل کند باید در مقابل تندروها که روز‌به‌روز نیز به تعداد آنها اضافه می‌شود بایستد تا بتواند به اهداف خود دست پیدا کند.

*واکنش‌های اجتماعی به وضعیت اقتصادی و معیشتی در سال آینده به چه سمتی خواهد رفت؟

در فضای ملتهب جامعه هر اتفاقی ممکن است رخ بدهد. در سال‌های اخیر میزان تورم در کشور همواره رو به افزایش بوده و هر دولتی نیز که سرکار آمده شعار بهبود وضعیت اقتصادی مردم را داده است. با این وجود سیاست‌های اشتباه اقتصادی وضعیت معیشتی مردم را سخت‌تر کرده و امروز مردم با چالش‌های جدی در زندگی خود مواجه هستند. دولت پزشکیان هم اگر به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی مردم است در مرحله نخست باید به این نکته توجه کند که تصمیماتی که مدیران وی می‌گیرند به صورت مستقیم روی سفره مردم تأثیرگذار است و اگر تصمیمی اشتباه بگیرد فشار اقتصادی به مردم بیشتر خواهد شد. آنچه مشخص است این است که با روند موجود در سال آینده با افزایش تورم چشمگیری مواجه هستیم. در چنین شرایطی نیز فشار زندگی به مردم بیشتر خواهد شد و فقر گسترش بیشتری در جامعه پیدا خواهد کرد.