وابستگی خطرناک تجاری ایران

طبق آمار منتشرشده در سال ۱۴۰۲، حدود ۹۳ درصد از کل صادرات ایران تنها به ۱۰ کشور انجام می‌شود که نشان‌دهنده تمرکز و محدودیت بالای تجارت کشور در این بازارهاست. کارشناسان معتقدند، این موضوع در شرایط کنونی علاوه بر ایجاد فرصت‌هایی برای اقتصاد، تهدیدهای جدی نیز در پی دارد که می‌تواند در بلندمدت مشکلات ساختاری برای تجارت خارجی ایران ایجاد کند. به گفته این گروه از کارشناسان، به کارگیری دیپلماسی مطلوب در عرصه سیاسی – اقتصادی یکی از ارکان مهمی به شمار می‌آید که می‌تواند با بهره‌گیری از آن، دامنه روابط تجاری با کشورهای دیگر را توسعه داد و بدیهی است در این راستا تلاش برای رفع تحریم‌ها وموانع پیش رو یکی از عوامل تاثیرگذار و گشاینده قف تجارت کشور به شمار می‌آید.

تنوع بازارهای صادراتی

به گزارش «آرمان ملی»، حمیدرضا حسینی کارشناس اقتصادی، در این باره گفت: بر اساس اطلاعات منتشرشده، ۵ کشور اول که بیشترین حجم صادرات ایران را جذب می‌کنند، شامل، چین، عراق، امارات، ترکیه و هند می‌شوند که سهم عمده‌ای از تجارت خارجی ایران را در اختیار دارند و تغییرات سیاسی یا اقتصادی در این کشورها می‌تواند به‌شدت بر وضعیت صادرات ایران تأثیر بگذارد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، سهم ۱۰ کشور اصلی از کل صادرات ۹۳ درصد است، درحالی‌که سایر کشورها تنها ۷ درصد از صادرات ایران را دریافت می‌کنند، این در حالی است که ایران بیش از ۲۰۰ کشور را در لیست مقاصد صادراتی خود دارد، اما تمرکز بر تعداد محدودی از این کشورها، خطرات زیادی برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند. او افزود: برخلاف ایران، ترکیه، کشور همسایه ایران با ظرفیت‌های کمتر از نظر منابع خدادادی و... بازارهای صادراتی متنوعی دارد و به بیش از ۵۰ کشور، سالانه حداقل ۱ میلیارد دلار کالا صادر می‌کند، این مسأله نشان‌دهنده تنوع بالا و کاهش وابستگی به چند بازار خاص در اقتصاد ترکیه است که موجب افزایش تاب‌آوری این کشور در برابر تحولات سیاسی و اقتصادی جهانی شده است. در حالی که ایران بیش از ۸۴ درصد صادرات خود را به ۱۰ کشور محدود کرده، ترکیه موفق شده است این وابستگی را کاهش داده و صادرات خود را در میان کشورهای مختلف توزیع کند. این استراتژی به ترکیه اجازه داده است که در برابر تحریم‌های اقتصادی، رکودهای منطقه‌ای و تغییرات ناگهانی در بازارهای جهانی، انعطاف‌پذیری بیشتری داشته باشد.

ریسک‌های وابستگی

این کارشناس اضافه کرد: وابستگی شدید صادراتی ایران به تعداد محدودی از کشورها، چالش‌های مهمی را برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند. بسیاری از کشورهای مقصد صادرات ایران، درگیر تحولات سیاسی و تنش‌های منطقه‌ای هستند. برای مثال، عراق یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران است، اما نوسانات سیاسی و تغییرات در دولت این کشور می‌تواند تأثیر مستقیمی بر میزان واردات آن از ایران داشته باشد. همچنین، امارات و چین نیز در برخی موارد تحت فشارهای بین‌المللی قرار دارند که ممکن است بر همکاری تجاری آن‌ها با ایران تأثیر بگذارد. همچنین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران باعث شده است که کشور در یافتن بازارهای جدید دچار مشکل شود. بسیاری از کشورها به دلیل فشارهای بین‌المللی از تجارت با ایران خودداری می‌کنند و این امر باعث شده تا ایران به تعداد محدودی از کشورها وابسته بماند. اگر این کشورها نیز تحت فشار قرار گیرند یا سیاست‌های تجاری خود را تغییر دهند، صادرات ایران دچار بحران خواهد شد.

کاهش تقاضا

او توضیح داد: اقتصاد برخی از کشورهای مقصد صادرات ایران، ناپایدار بوده و دچار نوسانات ارزی شدید است. برای مثال، اقتصاد عراق وابسته به نفت است و در صورت کاهش قیمت جهانی نفت، این کشور ممکن است توانایی واردات از ایران را از دست بدهد. همچنین، چین و هند نیز ممکن است در شرایطی خاص، سیاست‌های وارداتی خود را تغییر داده و سهم ایران را کاهش دهند. علاوه بر مشکل تمرکز بر تعداد محدودی از کشورها، تنوع کم در سبد صادراتی ایران نیز چالش دیگری است. عمده صادرات ایران شامل نفت، گاز، پتروشیمی و محصولات معدنی است که نوسانات قیمت جهانی این کالاها می‌تواند به‌شدت بر اقتصاد کشور تأثیر بگذارد، از این رو لازم است برای کاهش ریسک‌های موجود، لازم است ایران استراتژی‌های جدیدی برای توسعه صادرات خود اتخاذ کند.

حمیدرضا حسینی: کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه و هند سهم عمده‌ای از تجارت خارجی ایران را در اختیار دارند و تغییرات سیاسی یا اقتصادی در این کشورها بر وضعیت صادرات ایران تأثیر می‌گذارد

راهکارها

حسینی درباره راهکارهای خروج از دایره وابستگی تجاری گفت: ایران باید تلاش کند بازارهای صادراتی خود را متنوع کرده و کشورهای جدیدی را به لیست مقاصد صادراتی خود اضافه کند. افزایش تعامل با کشورهای آفریقایی، آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی می‌تواند به کاهش وابستگی ایران به کشورهای خاص کمک کند. علاوه بر این، صادرات ایران باید از تمرکز بر روی محصولات خام خارج شود و به سمت کالاهای با ارزش افزوده بالا حرکت کند، توسعه صنایع دانش‌بنیان، فناوری‌های پیشرفته و تولیدات صنعتی می‌تواند به افزایش قدرت رقابتی ایران در بازارهای جهانی کمک کند. از طرفی ایجاد قراردادهای تجارت آزاد و توافق‌نامه‌های دو یا چندجانبه می‌تواند دسترسی ایران به بازارهای جدید را تسهیل کند. برخی از کشورهای منطقه مانند ارمنستان، قزاقستان و ازبکستان می‌توانند به‌عنوان مقاصد جدید صادراتی موردتوجه قرار گیرند. این کارشناس تاکید کرد: در این میان نباید از این امر غافل شد که کاهش تنش‌های سیاسی و بهبود روابط بین‌المللی می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای تجارت خارجی ایران ایجاد کند. افزایش تعاملات اقتصادی با کشورهای اروپایی و آسیایی می‌تواند به توسعه بازارهای جدید کمک کند، اما به غیر از تمام این موارد، حتی اگر مشکل تحریم و... نیز وجود نداشته باشد، یکی از مشکلات اصلی صادرات ایران، نبود زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل و لجستیک است. سرمایه‌گذاری در بندرها، راه‌آهن و سیستم‌های حمل‌ونقل جاده‌ای می‌تواند به تسهیل تجارت خارجی و گسترش بازارهای صادراتی کمک کند.

پایداری اقتصادی

وی یادآور شد: آمارهای ارائه‌شده نشان می‌دهند که تجارت خارجی ایران به شدت وابسته به تعداد محدودی از کشورها است. این وابستگی می‌تواند اقتصاد کشور را در برابر بحران‌های بین‌المللی، تحریم‌ها و تغییرات سیاست‌های تجاری کشورهای مقصد، آسیب‌پذیر کند. در مقابل، ترکیه با تنوع بالای بازارهای صادراتی خود توانسته است انعطاف‌پذیری بیشتری در تجارت بین‌المللی داشته باشد. برای کاهش ریسک‌های موجود، ایران باید استراتژی‌های متنوع‌سازی بازارهای صادراتی، افزایش تنوع محصولات، بهبود روابط دیپلماتیک و توسعه زیرساخت‌های تجاری را در اولویت قرار دهد. این تغییرات می‌توانند به افزایش پایداری اقتصادی، کاهش وابستگی و افزایش تاب‌آوری کشور در برابر بحران‌های اقتصادی و سیاسی جهانی کمک کنند.