تفریح بی‌جان شده در اقتصاد متورم

در شرایطی که کشورهای توسعه‌یافته درصد قابل توجهی از درآمد خانوارها را به تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی اختصاص می‌دهند، در ایران این سهم نه تنها پایین است، بلکه روندی نزولی دارد. بررسی آمارها نشان می‌دهد که با افزایش هزینه‌های اساسی مانند مسکن، خوراک و حمل‌ونقل، بسیاری از خانواده‌های ایرانی ناچار شده‌اند هزینه‌های تفریحی خود را حذف یا به حداقل برسانند. این در حالی است که تفریحات و سرگرمی‌ها نقش مهمی در سلامت روانی و اجتماعی افراد دارند و کاهش آن می‌تواند تبعات منفی متعددی در سطح فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد.

مقایسه با سایر کشورها

به گزارش «آرمان ملی»، مرضیه سلمانیان کارشناس اقتصادی گفت: بررسی سهم تفریحات از کل هزینه خانوار در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که ایران با اختلاف زیادی در پایین‌ترین سطح قرار دارد. در کشورهای اروپایی مانند سوئد و دانمارک، سهم تفریحات از هزینه خانوار به ترتیب 5/11 درصد و 3/11 درصد است، آلمان 10 درصد، هلند 6/9 درصد و فرانسه و ایتالیا 8 درصد، لهستان 1/6 درصد و حتی یونآنکه خود درگیر مشکلات اقتصادی زیادی بوده، 9/5 درصد از هزینه خانوار را به تفریحات اختصاص می‌دهد. در مقابل، ایران با سهم ناچیز 6/1 درصد در قعر این جدول قرار دارد. این آمارها نشان می‌دهد که ایرانی‌ها به دلیل فشارهای اقتصادی، امکان چندانی برای تفریح و سرگرمی ندارند. در حالی که در کشورهای پیشرفته، تفریحات نه یک هزینه اضافی، بلکه یک نیاز اساسی محسوب می‌شود، در ایران بسیاری از خانوارها آن را از اولویت‌های خود خارج کرده‌اند. او افزود: اگر به روند سهم تفریحات در ایران در دهه‌های اخیر نگاه کنیم، شاهد کاهش مداوم آن هستیم. در سال ۸۰، سهم تفریحات و خدمات فرهنگی از کل هزینه‌های خانوار ۴ درصد بود، اما این رقم در سال‌های بعد کاهش یافت و در ۹۰ به 7/2 درصد رسید. این روند نزولی در سال‌های بعد ادامه داشت، به‌طوری که در سال ۹۹ به ۲ درصد رسید. این روند در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز ادامه داشته و این سهم به 6/1 درصد رسیده است.

پیامدهای حذف تفریح

این کارشناس ادامه داد: همزمان با کاهش سهم تفریحات، نرخ تورم به‌شدت افزایش یافته است. در حالی که در دهه ۸۰، نرخ تورم در محدوده ۱۰ تا ۲۰ درصد بود، این رقم در دهه ۹۰ به بیش از ۳۰ درصد رسید و در سال‌های اخیر به بالای ۴۰ درصد نیز صعود کرد. افزایش هزینه‌های زندگی باعث شده تا تفریح از سبد هزینه خانوارهای متوسط به پایین حذف شود و تنها اقشار مرفه جامعه می‌توانند از خدمات تفریحی و فرهنگی بهره ببرند. کاهش هزینه‌های تفریحی و فرهنگی خانوارها پیامدهای مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش استرس، کاهش رضایت از زندگی، افزایش آسیب‌های اجتماعی و کاهش انگیزه کاری اشاره کرد. تفریحات سالم و برنامه‌های فرهنگی می‌توانند به بهبود سلامت روانی، کاهش تنش‌های اجتماعی و افزایش تعاملات مثبت در جامعه کمک کنند، اما وقتی مردم امکان تفریح و استراحت مناسب را نداشته باشند، خستگی و فشارهای روحی بر روی عملکرد فردی و اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.

اقتصاد و تفریحات

او توضیح داد: از سوی دیگر، حذف یا کاهش هزینه‌های تفریحی می‌تواند بر اقتصاد نیز اثر بگذارد. صنعت گردشگری، سینما، تئاتر، مراکز تفریحی و ورزشی همگی وابسته به هزینه‌کرد مردم در این حوزه‌ها هستند. وقتی خانواده‌ها از این بخش‌ها کمتر استفاده کنند، این صنایع با رکود مواجه شده و بسیاری از مشاغل مرتبط آسیب می‌بینند. او درباره راهکار این چالش گفت: برای جلوگیری از این روند نگران‌کننده، لازم است سیاست‌های حمایتی در حوزه تفریحات و سرگرمی تدوین شود. دولت می‌تواند با کاهش مالیات بر خدمات تفریحی، ایجاد زیرساخت‌های ارزان‌قیمت برای تفریحات عمومی، حمایت از صنعت گردشگری داخلی و فراهم‌کردن شرایطی برای استفاده عادلانه از خدمات فرهنگی و تفریحی، به بهبود این وضعیت کمک کند. سلمانیان اضافه کرد: همچنین، تشویق به توسعه کسب‌وکارهای مرتبط با تفریحات ارزان‌قیمت و خانوادگی می‌تواند بخشی از این مشکل را برطرف کند. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، فضاهای تفریحی رایگان یا کم‌هزینه برای شهروندان فراهم شده تا تمام اقشار جامعه امکان استفاده از آن‌ها را داشته باشند. در ایران نیز می‌توان با سرمایه‌گذاری در این بخش، امکان تفریح و استراحت سالم را برای عموم مردم فراهم کرد.

مرضیه سلمانیان: افزایش هزینه‌های زندگی باعث شده تا تفریح از سبد هزینه خانوارهای متوسط به پایین حذف شود و تنها اقشار مرفه جامعه می‌توانند از خدمات تفریحی و فرهنگی بهره ببرند

زنگ خطر

در مجموع، کاهش سهم تفریحات از هزینه خانوارهای ایرانی یک زنگ خطر برای جامعه است. مقایسه آمارها نشان می‌دهد که ایران در این شاخص در جایگاه بسیار پایینی قرار دارد و این موضوع می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری برای جامعه و اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد. با توجه به اینکه تفریحات و سرگرمی‌ها نقش مهمی در سلامت روانی، اجتماعی و اقتصادی دارند، لازم است سیاست‌های حمایتی مناسبی در این زمینه اتخاذ شود تا همه اقشار جامعه بتوانند از خدمات تفریحی و فرهنگی بهره‌مند شوند. حمید میرزایی نژاد، کارشناس اقتصادی در این باره می‌گوید: آمارهای ارائه شده در این زمینه بسیار گویاست. ضریب اهمیت کالاهای خوراکی در ابتدای دهه ۹۰ با عدد 54/71 مشخص شده و این ضریب در سال ۱۴۰۰ به 56/70 رسیده است. در میان کالاهای غیرخوراکی ضریب اهمیت پوشاک و کفش از 92/4 به 52/4 رسیده و در بخش تفریح و سرگرمی از 16/2 به زیر یک آمده که نشان از کاهش توجه مردم به مقولات مهمی چون اوقات فراغت و پوشاک است. این اعداد که مستقیما رفاه مردم را در تنگناهای مالی و معیشتی نشان می‌دهند گویای وضعیتی هستند که جامعه ایرانی در آن به سر می‌برد. چندشغله‌هایی که برای تامین مخارج زندگی و هزینه مسکن ناتوان شده‌اند، دیگر رمقی برای تفریح ندارند. این اعداد بیش از اینکه وخامت اوضاع معیشتی مردم را نشان دهد، بیان واضحی است از فشارهای روانی است که بر خانواده‌ها وارد می‌کند. پنج زیرگروه «پوشاک و کفش»، «حمل و نقل»، «ارتباطات»، «تفریح و فرهنگ» و «آموزش» که به طور کلی نیازهای اساسی خانوارها شکل می‌دهند با گذر زمان تغییراتی از جنس کاهش اهمیت، در سبد مصرفی خانوار داشته‌اند. این کاهش در وزن نیازهای اساسی نشان می‌دهد بخش‌های دیگری همچون خوراک و مسکن که اساسی‌تر هستند در جامعه ایران به شدت فعال شده و وزن این دو گروه جای نیازهای دیگر مانند تفریح و آموزش را گرفته است.

سهم ناچیز دهک‌های پایین

این کارشناس توضیح داد: اما این آمار و ارقام نشان‌دهنده وخامت اوضاع در طیف‌هایی است که در دهک‌های اول تا سوم بیش‌ترین هزینه را در سبد خوراکی‌ها به نسبت درآمدهایشان دارند. می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که تفریح، سرگرمی و آموزش و فرهنگ در میان این گروه‌ها و بخشی از طبقه متوسط در حال حذف کامل است. با این وجود، زندگی بدون چشیدن طعم رفاه و آسایش در حال گسترش است، پدیده‌ای که می‌تواند در آینده نزدیک جامعه‌ای منزوی و سرخورده از کلیات زندگی بسازد. دولت‌ها همان‌گونه که در ایجاد فضای تحصیلی و تامین مایحتاج اولیه مردم مسئولیت دارند باید در قبال استفاده آنها از امکانات فرهنگی و تفریحی نیز حساس باشند. شاید بیراه نباشد اگر بگوییم تحریم‌های شکننده و فقیرتر شدن مردم در کنار سیاست‌های غلط مالی و پولی دولت‌ها باعث شد توجه عام مردم به سفره‌ها معطوف شود. از این رو دولت چهاردهم متولی انباشت مطالباتی است که برآورده کردن آنها با توجه اولویت‌یابی هزینه‌های مردم در بخش‌های خوراکی کار چندان آسانی نیست. شاید مجبور باشیم در سال‌های آینده آموزش، تفریح و فرهنگ را نیز کالابرگی در اختیار قشرهای کم‌درآمد قرار دهیم. این موضوع آنقدر اهمیت خواهد یافت که دولت‌های آینده را به خود مشغول می‌کند.