گفت‌وگوی «آرمان ملی» با دکتر یاشا مخدومی، رئیس انجمن رادیو آنکولوژی ایران به مناسبت روزجهانی سرطان
تناقض میان درآمد و هزینه‌ها، عامل گرانی درمان سرطان
آرمان ملی- شفق محمدحسینی: در تاریخ چهارم فوریه هرسال، به مناسبت روزجهانی سرطان، سعی در آگاهی رسانی درباره این بیماری، در راستای پیشگیری، تشخیص و درمان آن می‌شود. در همین رابطه با دکتر یاشا مخدومی، رئیس انجمن رادیوآنکولوژی ایران، درباره وضعیت سرطان در ایران گفت‌وگو کردیم که در زیر می‌خوانید.
میزان بروز سرطان در ایران نسبت به کشورهای دیگر چگونه است؟
بیماری سرطان در همه جای دنیا وجود دارد، بسته به عوامل بروز و مسائل ژنتیک و عوامل محیطی، و فرهنگ‌های غذایی ممکن است متفاوت باشد در هر جایی میزان نسبت به آن.
میزان بروز، یعنی میزان موارد جدید در هر سال، در ایران نسبت به سایر کشورها اگر در نظربگیریم، متوسط است. کشورهایی مثل آمریکا، موارد بیشتری دارند و بعضی کشورها هم تعداد مبتلایان به سرطان کمتری دارند. البته این لزوما به این معنی نیست که آمار در کشورهایی که کمتر هستند، آیا واقعا کم است یا نه، زیرا میزان تشخیص، یعنی ثبت شدن آنها هم مهم است. و ما براساس قانونی که در مجلس از دهه شصت بوده است، ثبت موارد سرطانی را داریم که توسط وزارت بهداشت انجام می‌شود و گزارش‌های مرتبی را از مراکز مختلف وزارت بهداشت در اختیار مجامع علمی از این طریق قراری می‌گیرد.
آیا ابتلا به بیماری سرطان در ایران روبه افزایش است؟
سرطان‌ها در ایران مقداری میزان بروزشان در حال افزایش است و با شیبی درحدود 5درصد در سال در حال افزایش است. تغییرات میزان بروز به همین عوامل محیطی و بیشتر فرهنگ‌های تغذیه‌ای و روش‌های زندگی ما ارتباط می‌تواند پیدا کند. سرطان‌های شاخصی را که ما می‌توانیم نام ببریم، که میزان فراوانی‌شان بیشتر است، سرطان پستان در زنان در رده اول قرار می‌گیرد و سرطان پروستات در مردان، سرطان روده بزرگ هم در هر دو جنس، در رده دوم قرار می‌گیرد. سرطان روده بزرگ در ایران با شیب نسبتا زیادی در حال افزایش است. برخی سرطان‌های ما در حال کاهش بوده است، مثل سرطان مری که به‌خصوص در مناطق شمال ایران مثلا در استان گلستان، ترکمن صحرا و شمال خراسان است، این مقداری کاهش داشته است.
عمده‌ترین تغییرات الگوی ابتلا به سرطان در ایران ناشی از چیست؟
تغییرات الگوی سرطان بسیار وابسته به نوع زندگی ماست. ما نسبت به قبل از انقلاب که بیشتر جمعیت روستایی بود و میزان حداقل جمعیت شهری را داشتیم، شاید 70 به 30، اکنون می‌بینیم که درست برعکس شده است و اکثر جمعیت ما شهری هستند و میزان کمتری روستایی داریم. زندگی در شهرها مسلما آلودگی هوا، تغییرات الگوهای غذایی به سمت فست فودها، و احیانا مسائل فرهنگی ناشی از استرس‌ها، و مصرف سیگار و سایر موادی که ممکن است در ایجاد سرطان نقش داشته باشد، و آلودگی‌های شیمیایی، کار در کارخانه‌های صنعتی، اینها می‌تواند از جمله عواملی باشد، که تغییرات الگوهای سرطانی را، در این سبک زندگی شهری برای ما ایجاد می‌کند.
آلودگی هوا، به عنوان فاکتوری مهم در ابتلا به بیماری‌ها، تا چه در حد در افزایش سرطان موثر است؟
آلودگی هوا، یکی از عوامل عمده است. سرطان علتش چندفاکتوری است، یعنی هم مسائل ژنتیک دخیل است و هم مساله تغذیه‌ای، هم آلودگی هوا و آلودگی شیمیایی و پرتوهای یونیزان که در اطراف ما هست. پرتوهای یونیزان پرتوهایی هستند که در واقع، عناصر و اتم‌ها را یونیزه می‌کنند. اتم‌ها به‌خاطر یونیزه شدن فعالیت شیمیایی انجام می‌دهند و هدف هم مولکول‌های دی‌ان‌ای یا بخش هدایت کننده سلول است و به همین سبب سلول‌ها دچار مرگ و میر یا صدمه می‌شوند. مهم‌ترین پرتوهای یونیزانی که ما در رادیوتراپی استفاده می‌کنیم، اشعه ایکس و الکترون درمانی است.
پس نمی‌توان یک فاکتور را مهم‌تر از بقیه دانست؟
به هردلیلی، همه این عواملی که اشاره کردم، می‌توانند در ایجاد سرطان نقش داشته باشند. اینکه ما بگوییم فقط آلودگی هوا، بله آلودگی هوا یکی از عوامل مهم است. در مطالعات مختلف بین 40 تا70 درصد آلودگی هوا را اثرگذار دانستند. اما سرطان مولتی فاکتوریال است و واقعا نمی‌شود تفکیک کرد و گفت که این قسمتش مربوط به آلودگی هواست و این قسمت مربوط به بخش‌های دیگر است. فردی که سیگاری است و در شهر زندگی می‌کند و احیانا آدم پراسترسی است و تغذیه فست فودی هم دارد، ورزش نمی‌کند و اضافه وزن هم دارد، همه اینها می‌شود عوامل ایجاد سرطان.
در برخی نقاط دیگر دنیا، عوامل ژنتیک یا بعضی ویروس‌ها ممکن است در ایجاد سرطان نقش داشته باشد، مثلا به فرض در بعضی مناطق می‌بینیم، در شرق چین مثلا براساس نوع غذاهایی که مصرف می‌کنند، سرطان‌های نازوفارنکس، که یک قسمت از سرطان‌های سر و گردن است، شایع‌تر است. در جایی به دلیل مصرف بیشتر سیگار، ممکن است سرطان‌های ریه شایع‌تر باشد. یا عوامل دیگری در هر قسمت جغرافیایی شایع است. مثلا در آفریقای مرکزی با سرطان‌های روده به دلایل نوعی انگل ممکن است در آن منطقه بیشتر گزارش شود. مناطق مختلف جغرافیایی، عوامل خاص خود را دارند، که خیلی ربطی به آموزش عمومی ما ندارد.
هزینه‌های درمان سرطان در ایران در مقایسه با دیگر کشورها چگونه است؟
در مورد هزینه درمان، هزینه‌های درمانی در ایران به طور متوسط نسبت به خیلی از نقاط جهان کمتر است. علتش این است که به‌خاطر مسائل بیمه‌ای و پوشش دولت که سعی کردند خیلی از خدمات را رایگان کنند و خیلی از داروها را تحت پوشش قراردهند. داروهای کلاسیک شیمی درمان، انجام رادیوتراپی در سرویس دولتی، اینها رایگان است و نکته جالب اینجاست که هزینه‌ای که به عنوان سهم و ویزیت پزشک پرداخت می‌شود، بسیار ناچیز است، در مقایسه با هزینه‌هایی که در اروپا و آمریکا پرداخت می‌کنند. اما بحث در این است که بسیاری از داروهای جدید، وارداتی هستند و با دلار قیمت بالا وارد می‌شوند و تکنولوژی‌های بالایی دارند و این درمان‌ها گران است. با توجه به حقوق متوسط ایران، نسبت به درآمدی که داریم، اینها گران تمام می‌شود. یعنی اینکه نسبت به جامعه جهانی گران‌تر نیست، نسبت به دریافتی متوسط کارگر و کارمند در ایران بالااست. یعنی حقوق ما پایین است و به این نکته باید توجه کرد.
هزینه‌های رادیوتراپی در ایران چگونه است؟
تشکیلات رادیوتراپی اصولا گران است و قیمت‌ها بین‌المللی است. زیرا اکثر این دستگاه‌ها وارداتی است. ما تقریبا تولید رادیوتراپی در ایران، غیر از یک کارخانه که آن هم چندتا بیشتر تولید نکرده است، شاید دوسه دستگاه، اغلب دستگاه‌های ما، از حدود 135 دستگاهی که رادیوتراپی در کل کشور هست، شاید به غیر از دوسه تا، همه خارجی است و با ارز وارد می‌شود. البته دولت در گذشته اینها را با ارزمخصوص تجهیزات پزشکی وارد می‌کرد، و با دلار ارزان و حمایتی، اما اکنون مقداری سخت شده است. مضافا اینکه لوازم یدکی این دستگاه‌ها، با دلارهای گران به دست مراکز چه دولتی و چه خصوصی می‌رسد. بنابراین هزینه درمان درواقع براساس دلاری است، البته دولت سعی کرده است به صورت مصنوعی قیمت را پایین نگه دارد. ولی عملا مراکز، چه مراکز دولتی و حتی خصوصی به این ترتیب برای تامین قطعات یدکی دچار مشکل خواهند بود. دخل و خرج در مراکز خصوصی بسیار به سختی به دست می‌آید. بنابراین ایجاد یک بخش خصوصی در رادیوتراپی، درحال حاضر اگر نگوییم، محال، درواقع بسیار سخت است.
با این حساب می‌شود گفت نوسان قیمت دلار در بخش درمان سرطان اثر بسزایی دارد؟
باتوجه به اینکه اکثر ابزارآلات پزشکی در درمان سرطان وارداتی است و وابسته به قیمت دلار است، این عدم توازن یا تراز بین درآمد مردم و قیمت دلار، مساله مهم و اثرگذاری است.
تا زمانی که اقتصاد کل حل نشود و توازنی بین قیمت‌های جهانی و درآمد مردم به صورت جهانی ایجاد نشود، اقتصاد سلامت هم که تابعی از اقتصاد کل است، حل نخواهد شد. با انجام مثلا تعرفه را سالی 10تا20درصد بالاببرند، قضیه حل نمی‌شود. برخلاف برخوردی که متاسفانه در سالیان گذشته با سیستم پزشکی انجام می‌شده، اگر مثلا در سال یک تعرفه مقداری بالا می‌رفته، همه تعرفه‌ها متعلق به پزشک نیست و اکثریت آن برای همین وسایل و ابزارآلات و بیمارستان‌ها است. عدد کوچکی به پزشکان و کادر درمان خصوصا پرستاران، تکنیسین‌ها، مهندسین پزشکی، فیزیک پزشکان، که در بخش رادیوتراپی هستند، تعلق می‌گیرد. عددی بسیار ناچیز است و این موجب فرار نیروها می‌شود. اینها مسائل مهمی است که باید به آنها پرداخته شود. حرکت‌های پوپولیستی که در گذشته بوده، همه تقصیرها را متوجه پزشکان می‌کردند. تقصیر در واقع متوجه سیستم‌های کنترلی است، که در سطح بالا اقتصاد مملکت را دارند کنترل می‌کنند. اینها دچار مشکل هستند و تبعاتش در قسمت‌های خدماتی مثل پزشکی، گریبان گیر مردم و حتی خود آقایان می‌شود.
ارسال نظر