در انتظار نجات از بی‌آبی با دیپلماسی

کارشناسان بر این باورند که هرچند اعلام پیش از موعد علی آبادی، وزیر نیرو، اقدامی مؤثر تلقی می‌شود، اما ایران بیش از پیش نیاز به راهکارها و اقدام‌های مناسب دارد. در این راستا، به کارگیری دیپلماسی اقتصادی و سفر وزیر امور خارجه به افغانستان، به همراه وعده‌هایی که مسئولان این کشور به ایران داده‌اند، امیدهایی را برای کاهش مشکلات ناشی از بحران آب در تابستان آینده ایجاد کرده است. هرچند مذاکرات صورت گرفته بین دو کشور، با ادعای تغییرات اقلیمی و کم‌آبی رود هیرمند و کاهش سهم انتقال آب از سوی افغانستان همراه بود، اما با این وجود باز هم امیدواری‌هایی را ایجاد کرده است که شاید بتوان مسئله مورد اختلاف کهنه حقابه ایران از رود هیرمند را پایان دهد، چرا که با توجه به شرایط کنونی و چالش‌های پیش رو، نیاز به برنامه‌ریزی و اقدام فوری برای مدیریت منابع آب کشور بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

از ناترازی تا بحران

به گزارش «آرمان ملی»، در شرایطی که ایران همچنان با بحران‌های جدی در حوزه انرژی و منابع طبیعی روبه‌رو است، تهدید جدیدی در قالب کمبود منابع آبی به تدریج در حال شکل‌گیری است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها در زمستان امسال، کمبود آب را به یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور تبدیل خواهد کرد. وزیر نیرو، علی آبادی، با اذعان به این موضوع، از کمبود اعتبار مالی برای تامین آب تابستان سال جاری خبر داده است. این در حالی است که ناترازی میان مصرف و تامین آب در بسیاری از مناطق کشور به وضعیت نگران‌کننده‌ای رسیده است. بحران آب نه تنها از منظر کمبود منابع، بلکه از نظر کیفیت و مدیریت منابع نیز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های موجود در کشور به شمار می‌آید. کارشناسان معتقدند، تغییرات اقلیمی و کم بارشی‌های سال جاری پیش‌بینی می‌شود، تاثیرات جدی‌تری بر منابع آبی ایران بگذارد. هرچند بر اساس اطلاعات منتشره، میزان بارش‌ها در بسیاری از مناطق کشور نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است و قطعاً این وضعیت نه تنها برای کشاورزی و صنعت بلکه برای تأمین آب شرب در بسیاری از شهرها نیز تهدیدی جدی به شمار می‌رود.

لازم اما ناکافی

بر این اساس تلاش دولت‌ها از جمله دولت ایران بر این است که برای حل بحران آب که در کشور ما بیش از کشورهای دیگر نمود پیدا کرده است، تمام اقدامات لازم را انجام دهند. مسئله حقابه ایران از رود هیرمند که به دلیل اختلاف نظرهای دو کشور با موانع قانونی و اجرایی روبه‌رو بوده است، علی‌رغم فشارهای دیپلماتیک و تلاش‌های مطرح‌شده توسط مقامات ایرانی، در دولت‌های قبل تا کنون نتیجه ملموسی را به دنبال نداشته است، هر چند در سفر اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه به افغانستان در سایه تهدیدات داعش و سایر بحران‌های امنیتی، امیدوارکننده به نظر می‌رسد. عراقچی در این سفر تلاش کرده است تا با مقامات افغان درباره مسئله حقابه ایران از رود هیرمند به توافق برسد، به اعتقاد صاحبنظران، این سفر، که در شرایط پیچیده سیاسی و امنیتی انجام شد، می‌تواند نقطه عطفی در حل این بحران باشد. اما در عین حال، کارشناسان بر این باورند که حتی در صورت حل این اختلافات تنها بخشی از مشکل را برطرف خواهد کرد و ایران به راهکارهای جامع‌تری برای مقابله با بحران آب نیاز دارد، از این رو در کنار مسائل سیاسی و حقوقی، به نظر می‌رسد که توجه به مدیریت بهینه منابع آبی داخلی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و تغییر الگوهای مصرف، بیش از پیش از اهمیت برخوردار باشد. به این ترتیب چنانچه ایران نتواند در کوتاه‌مدت راه‌حل‌های موثر برای مدیریت بحران آب پیدا کند، ممکن است با یک چالش بزرگتر در زمینه تأمین انرژی و منابع آبی روبه‌رو شود. بحران‌های آتی در این حوزه می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای کشاورزی، صنعت، امنیت ملی و رفاه عمومی داشته باشد. به گفته کارشناسان، ایران نیازمند اتخاذ اقدامات فوری و همه‌جانبه برای مقابله با این تهدید است.

ناترازی منابع آبی

ایران به‌عنوان یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت منابع آبی مواجه است. در سال‌های اخیر، کاهش بارندگی‌ها و افزایش مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی، باعث بروز بحران‌های جدی در تأمین آب شده است. این وضعیت نه تنها به کمبود آب منجر، بلکه منجر به فرونشست زمین و تخریب زیرساخت‌های آبی نیز منجر شده است. وزیر نیرو در سخنان اخیر خود صیانت از آب‌های زیرزمینی را یکی از وظایف مهم و قابل توجه دانست. با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از تأمین آب کشور از سفره‌های زیرزمینی انجام می‌شود، لازم است که برنامه‌های جدی برای حفظ و بهینه‌سازی این منابع تدوین شود، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر، میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی به‌طور قابل توجهی بیشتر از میزان تجدیدپذیری آن‌هاست، این موضوع از سویی به کاهش سطح آبخوان‌ها منجر شده و از سوی دیگر منجر به فرونشست زمین و دیگر مشکلات زیست‌محیطی نیز خواهد شد.

تغییر الگوی مصرف

صاحبنظران یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش فشار بر منابع آبی را تغییر الگوی کشت و مصرف در بخش کشاورزی می‌دانند، چرا که بخش عمده‌ای از مصرف آب در کشور به کشاورزی اختصاص دارد، از این رو لازم است که به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر و توسعه گلخانه‌ها حرکت کنیم تا با این تغییرات بتوانیم به بهبود بهره‌وری آب و کاهش مصرف در این بخش بیش از پیش امیدوار باشیم. به گفته بسیاری از کارشناسان، برای تحقق اهداف مدیریت منابع آبی، همکاری با بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک‌های موجود می‌تواند به توسعه پروژه‌های مرتبط با آب و انرژی کمک کند، این امر به‌ویژه در حوزه شیرین‌سازی و بازچرخانی آب، کاملاً محسوس است. بازچرخانی آب به معنای تصفیه و استفاده مجدد از آب‌های مصرف شده، به‌ویژه پساب‌ها، برای مصارف مختلف است. این فرآیند می‌تواند به تأمین آب برای کشاورزی، صنعت و حتی آب شرب کمک کند. با توجه به اینکه ایران در کمربند خشکی قرار دارد و منابع آبی محدودی دارد، استفاده از پساب‌ها می‌تواند به‌عنوان یک منبع جدید و پایدار برای تأمین آب مورد نیاز در نظر گرفته شود. برای حل این مشکلات، ضروری است که از تکنولوژی‌های نوین در زمینه تصفیه و بازچرخانی آب استفاده شود. این تکنولوژی‌ها می‌توانند به بهبود کیفیت آب‌های تصفیه شده و افزایش کارایی سیستم‌های آب‌رسانی کمک کنند. به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند و اتوماسیون در فرآیند تصفیه و توزیع آب، می‌تواند به کاهش هدررفت آب و بهینه‌سازی مصرف کمک کند.

صاحبنظران یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش فشار بر منابع آبی را تغییر الگوی کشت و مصرف در بخش کشاورزی می‌دانند، چرا که بخش عمده‌ای از مصرف آب در کشور به کشاورزی اختصاص دارد

اهمیت صرفه‌جویی

 از طرفی قطعاً صرفه‌جویی در مصرف آب و بهره‌وری حداکثری از منابع موجود، باید به‌عنوان یک اولویت در سیاست‌های آبی کشور قرار گیرد. با توجه به وضعیت کنونی منابع آبی، لازم است که همه بخش‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنعت، به سمت روش‌های کم‌آب‌بر و بهره‌ور حرکت کنند. این امر نه تنها به حفظ منابع آبی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید نیز منجر شود. در نهایت بدیهی است، مدیریت مطلوب منابع آب زیرزمینی و تغییر الگوی مصرف، به‌ویژه در بخش کشاورزی، از جمله راهکارهای کلیدی برای مقابله با بحران آب و ناترازی منابع آبی در کشور است. با توجه به چالش‌های موجود، ضروری است که برنامه‌های جامع و هماهنگی برای حفاظت از آب‌های زیرزمینی و بهبود بهره‌وری آب تدوین و اجرایی شود. تنها با همکاری همه‌جانبه و مدیریت بهینه منابع می‌توان از بحران‌های فعلی عبور کرده و شرایط پایدار را برای نسل‌های آینده فراهم کرد.

در اوج بحران

رضا حاجی‌کریم رئیس کنفدراسیون صنعت آب در این باره گفت: در دنیا شاخص فالکوم‌مارک را برای تعیین ناترازی آب در یک منطقه داریم بر اساس این شاخص نباید بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم وقتی در یک حوضه بالای ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر را مصرف می‌کنیم یعنی اینکه نه تنها از ناترازی عبور کرده‌ایم، بلکه وسط بحران قرار داریم. او درباره اوضاع آب در تهران و راهکارهای عبور از شرایط چالش آبی اظهار داشت: ما در الگوی متوسط کشوری حدود ۸۹ درصد آب را در بخش کشاروزی مصرف می‌کنیم اما در تهران به این شکل نیست، ما در این شهر ۷۰ درصد منابع آبی را به مصرف شرب می‌رسانیم یعنی کوچکترین صدمه و غفلت ممکن است منجر به تبعات شدیدی شود. وی بیان داشت: مجموعه اقدامتی که می‌توانیم برای بهبود وضعیت آب تهران انجام دهیم اقداماتی است که هم جنبه نرم‌افزاری و هم سخت‌افزاری دارد، ما در تهران ۳۰ درصد هدررفت آب از شبکه داریم در حال که در دنیا این نرم بسیار کمتر است، مثلا در شهری مثل مکزیکوسیتی زمانی تلفات آب ۲۹ درصد بوده اما امروز به ۸ درصد رسیده است. رئیس کنفدراسون صنعت آب ادامه داد: اکنون یک راهکار بیشتر برای مواجهه با این قضیه نداریم و آن اینکه کاهش هدررفت آب در تهران نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۸۰ همتی دارد، مشخص است که دولت اعتباری در اختیار ندارد زیرا ناترازی مالی شدید داریم و بودجه عمرانی تقریبا در حال حذف شدن است و فقط تعدیل پروژه‌ها را پوشش می‌دهد در این فضا تنها گزینه اینکه در امکان سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی تسهیل‌گری کنیم.