تشخیصِ دیرهنگام سرطان در ایران

اما از مهم‌ترین فاکتورهایی که در کاهش ابتلا به سرطان دخیل است را مصرف نکردن سیگار و ننوشیدن الکل و کم‌تحرکی عنوان می‌کنند. هرچند در ایران، آلودگی هوا نیز از جمله مواردی است که در افزایش ابتلا به سرطان، در یکی دو دهه اخیر نقش مهمی داشته است. هر سال در هفته ملی مبارزه در سرطان، هفته اول بهمن ماه، بیش از دیگر روزها، به این مساله توجه می‌شود. در همین راستا با دکترعلی مطلق، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس سابق اداره کنترل و درمان سرطان وزارت بهداشت گفت‌وگو کردیم که در زیر می‌خوانید.

شایع‌ترین نوع سرطان در میان زنان و مردان را می‌شود نام ببرید؟

در ایران ما سالیانه حدود 190 هزار مورد جدید سرطان داریم. شایع‌ترین نوع سرطان در زنان سرطان پستان و در مردان سرطان پروستات است. به لحاظ شیب افزایشی هم در طی دو دهه آینده، سرطان به طور کلی در جهان افزایش می‌یابد. به‌خصوص در کشورهای درحال توسعه که جمعیت سالمندتر می‌شود، این میزان افزایش بیشتر خواهد بود، در ایران هم به همین صورت این موضوع صادق است.

دلایل کلی افزایش ابتلا به سرطان را می‌شود نام برد؟

به طورکلی افزایش سرطان به افزایش سن ربط پیدا می‌کند. یعنی هرچقدر سن و عمر جمعیت افزایش پیدا کند، سرطان هم در آن جمعیت بیشتر می‌شود. در گذشته و حدود 100 سال پیش، امید به زندگی حدود 30 تا 35 بود، یعنی افراد به طور متوسط امید داشتند که 30 تا 35 سال عمر کنند. اما در حال حاضر امید به زندگی مثلا در ایران حدود 76 سال است. طبیعی است که هرچقدر سن افزایش پیدا کند، میزان بروز سرطان زیاد می‌شود. این دلیل اصلی و اول است، اما دو عامل دیگر هم دارد. یکی شیوه زندگی نامناسب است، از جمله افزایش وزن، کم تحرکی، مصرف سیگار و مصرف غذاهای نامناسب است. دلیل سوم عوامل محیطی هستند که میزان تاثیرگذاری‌شان کمتر از دوعامل دیگر نیست، که از آن جمله می‌توان به آلودگی هوا اشاره کرد.

آیا می‌توان درصدی از رشد سرطان به دلیل آلودگی هوا ارائه داد؟

آلودگی هوا حتما عامل مهمی است، اما تاثیر مواردی مثل کم‌تحرکی، غذای نامناسب، مصرف سیگار و نوشیدن الکل، به طورکلی بیشتر از آلودگی هواست. اما این به این معنی نیست که آلودگی هوا هم عنصر مهمی نیست، قطعا آلودگی هوا نیز به سهم خود اثرگذار است.

آیا راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان وجود دارد؟

اصولا گفته می‌شود که چیزی حدود 40 درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری است. سرطان‌های قابل پیشگیری به همان عواملی برمی‌گردد که در بالا نام بردم. یعنی شما اگر در میان جمعیتی زمینه فعالیت بدنی منظم را فراهم کنید، یا اگر در یک جمعیتی بتوانید تبلیغ کنید تا مصرف سیگار کاهش پیدا کند و یا مالیات بر خرده فروشی سیگار را زیاد کنید، قطعا این موارد در کاهش بروز سرطان نقش دارند. غیر از اینها یک عامل مهم دیگری که در بروز سرطان نقش دارد، عوامل عفونی است، باز اگر بتوانید عوامل عفونی را کاهش دهید، مثلا ویروس HPV (از شایع‌ترین ویروس‌های قابل انتقال از طریق تماس جنسی) را با واکسن HPV و یا هپاتیت را با واکسن هپاتیت کنترل کنند، مسلما باعث کاهش میزان بروز سرطان خواهد شد و این موضوع در کشورهایی که این اقدامات انجام شده است، بروز سرطان به صورت قابل ملاحظه‌ای کم شده است. این مسائل در دنیا جواب داده است. شما نمی‌توانید یک دکمه‌ای را بزنید و سرطان کم شود. پیشگیری از سرطان یک کار ساده نیست، ولی می‌شود با کارهای ساده از بروز سرطان جلوگیری کرد.

آلودگی هوا حتما عامل مهمی است، اما تاثیر مواردی مثل کم‌تحرکی، غذای نامناسب، مصرف سیگار و نوشیدن الکل، به طورکلی بیشتر از آلودگی هواست

وضعیت درمان سرطان در ایران به نظر شما چگونه است؟

مساله‌ای که می‌شود در مورد سرطان گفت، این است که در کشورهایی مثل ایران که این بیماری به صورت عمومی دیر تشخیص داده می‌شود و برنامه نظام‌مند غربالگری وجود ندارد، و غربالگری‌ها درواقع به صورت اتفاقی و براساس خواسته اشخاص انجام می‌شوند، بله سرطان دیرتر تشخیص داده می‌شود و هزینه‌هایش نیز بیشتر است. طبیعتا هرچقدر سرطان دیرتر تشخیص داده شود، هم میزان طول عمر افراد کاهش پیدا می‌کند و هم هزینه‌هایش بیشتر است و درمان پذیری‌اش هم کمتر است. اما به هرحال تلاش‌هایی در ایران هم شده است و اقداماتی هم صورت گرفته است. در طی سال‌های گذشته مثلا در بخش‌های دولتی، خدمت رادیوتراپی و خدمت شیمی درمانی رایگان است. یا مثلا هزینه داروها را بین 70 تا 90 درصد با فرانشیز دولتی پرداخت می‌شود. در حال حاضر هم خیلی از موارد می‌رود جزو بیماران خاص و صعب العلاج و حمایت‌های دیگری غیر از حمایت‌های بیمه‌ای هم صورت می‌گیرد. اما به هر صورت همه اینها درواقع کفایت نمی‌کند و باز هم باید دسترسی مردم را به خدمات تشخیص درمانی سرطان افزایش داد.

آیا می‌شود با انجام آزمایش‌هایی مشخص از ابتلا به سرطان پیشگیری کرد؟

درحال حاضر اینکه بگوییم یک آزمایش وجود دارد و از طریق آن می‌توان سرطان را تشخیص داد، نه ولی بعضی از سرطان‌ها راه‌های پیشگیری و تشخیص زودهنگام مشخصی دارند. مثلا سرطان پستان را با معاینه و ماموگرافی باید زود تشخیص داد و سرطان دهانه رحم را با تست HPV باید زود تشخیص داد یا سرطان روده بزرگ را با تست خون مخفی در مدفوع می‌شود زود تشخیص داد. اینها واقعا روش‌های اثبات شده‌ای هستند، که می‌توانند سبب شوند یا از این نوع سرطان‌ها جلوگیری شود یا زود تشخیص داده شود.