اضطراب و فراموشی

حالا رئیس انجمن آلزایمر ایران، از کاهش سن مبتلا به انواع اختلال‌های شناختی یا دمانس خبر می‌دهد، که به 40 تا 45 سال هم رسیده است. از دلایل مختلف این بیماری را می‌توان آلودگی هوا، تغذیه و اضطراب و افسردگی نام برد. هرچه فعالیت‌های اجتماعی افزایش پیدا کند و فرد موثرتر باشد، درکنار انجام ورزش‌های مداوم، ابتلا به انواع بیماری‌های شناختی کاهش خواهد یافت. معصومه صالحی، رئیس انجمن آلزایمر ایران، در گفت‌وگو با «آرمان ملی» با اشاره به انواع بیماری‌های اختلال شناختی، تبعات و راهکارهای مقابله با آن را بیان کرد که در زیر می‌خوانید:

انواع دمانس یا اختلال شناخت و حافظه را می‌شود نام ببرید؟

دمانس یعنی اختلال شناخت و حافظه، که انواع مختلف دارد و یک سری از دمانس‌های قابل برگشت داریم. مثلا افرادی که مشکل کمبود ویتامین ب12دارند و ویتامین دی و یا کسانی که دارای کم‌کاری و پرکاری تیرویید هستند، افرادی که دیابت و فشارخون دارند، یا داروهایی را مصرف می‌کنند که به دلایلی مصرف این داروها سبب اختلال شناخت در این افراد می‌شود. از همه مهم‌تر افسردگی است. افسردگی قابل درمان است، اگر زود شناخته شود. ولی اگر درمان نشود، متاسفانه فرد می‌رود به سمت دمانس‌های غیرقابل برگشت یا همان بیماری آلزایمر. بنابراین همان طور که ما از سن 50 سال به بالا، برای سلامتی جسم‌مان مداوم چک‌آپ می‌کنیم، برای سلامتی مغزمان هم بهتر است که یک آزمایشی انجام دهیم و خیالمان راحت شود که مشکلی نداریم. تا اگر خدای نکرده مشکلی باشد، زودتر اقدام کرد و تا مقدار زیادی از بیماری آلزایمر پیشگیری کرد. یعنی حتی اگر دمانس قابل برگشت باشد، اگر درمان شود اختلال شناختمان، خوب می‌شود و دیگر به سمت بیماری آلزایمر نمی‌رود، اما اگر درمان نشود، ممکن است بیماری ادامه پیدا کند و به سمت آلزایمر رود.

آمار مبتلایان به بیماری آلزایمر درایران به چه صورت است؟

معمولا در دنیا هر سه ثانیه یک نفر به انواع دمانس مبتلا می‌شود. ما درایران تخمین زدیم که هر هفت دقیقه و شاید هم حالا این دقایق کمتر هم شده باشد، یک نفر مبتلا می‌شود. حالا این بیشتر در سنین 60 به بالا بوده است. متاسفانه به دلیل اینکه سن ابتلا به آلزایمر پایین آمده است، شاید درصد مبتلایان ما در ایران بیش از این باشد. طبق تحقیقاتی که انجام دادیم، ده درصد سالمندان 60سال به بالای ما تا 80 و نود ساله مبتلا به دمانس می‌شدند، اما اکنون متاسفانه شاید این عدد بیشتر از 10 درصد شده باشد، به دلیل اینکه این مشکلات افزایش پیدا کرده است.

آیا در حال حاضر با کاهش سن ابتلا به آلزایمر در ایران روبه‌رو هستیم؟

بله. می‌توان گفت که سن اختلال خفیف شناختی یا پیش از آلزایمر در ایران به چهل سال هم رسیده است. در مورد سن آلزایمر هم ما افراد مبتلایی داریم که حالا حدود48تا 55 هم دچار هستند. که واقعا نسبت به گذشته این مساله مقداری قابل تامل است. ولی اختلال خفیف شناختی را افراد بسیاری به آن مبتلا هستند.

ما نیروی کارمان الان زیر60 سال است. نیروی تولیدکننده و جوان ما زیر60 سال است. معمولا افراد بعد از 60 تا 65 بازنشسته می‌شوند. خود بازنشستگی یک فاکتور ریسکی برای دمانس است. زیرا فرد در خانه می‌نشیند ناگهان از همه فعالیت‌های اجتماعی‌اش کاسته می‌شود و این سبب می‌شود که ابتدا دچار افسردگی و بعد هم دمانس پیشرفته شود.

چه دلایلی سبب افزایش ابتلا به انواع اختلالات شناختی و آلزایمر می‌شود؟

دلایل مختلفی دارد. یکی اینکه از زمان بعد از کرونا، در همه جهان مقداری ابتلا به دمانس افزایش پیدا کرد. به دلیل کاهش ارتباطات اجتماعی و خانوادگی، اضطراب و استرس هم برای ابتلا به بیماری کرونا و هم برای یافتن واکسن آن. این مسائل برای همه به‌خصوص افراد سالمند و میانسال مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود آورد. پس درصدی از مبتلایان را می‌شود بیماری کرونا را در ابتلای آنها اثرگذار دانست. مقداری هم آلودگی هوا اثرگذار است، با اینکه آلودگی هوا یکی از فاکتورهای ریسکی برای ابتلا به دمانس است. در کشور ما در عرض سه ماه گذشته، 24 روز مدارس به‌خاطر آلودگی هوا تعطیل شد. یعنی روزهای پاک خیلی کم داشتیم. این تنفس هوای آلوده مکرر، مطمئنا روی سیستم گردش خون و قلب و عروق و فشار خون، روی همه بیماری‌ها اثرگذار است.

یکی هم اینکه این تورم و گرانی مکرر سبب شده است در خانواده‌ها اضطراب و استرس زیادی ایجاد شود. بالاخره افراد سالمند و میانسال، حقوق بگیر و بازنشسته هستند و در تامین هزینه‌های زندگی خود دچار مشکل هستند. این نگرانی‌ها هم می‌تواند یکی از دلایل ابتلا باشد.

سیستم غذایی هم یکی از دلایلش است. می‌شود گفت به دلیل اینکه فرد نمی‌تواند تغذیه خوب و کافی داشته باشد، نمی‌رود بیرون که مثلا هوای خوب تنفس کند. وقتی هم برود که هوا آلوده است. اینها همه اثرگذار است.

آیا علائم کلی وجود دارد که فرد از طریق آنها احساس کند که دچار آلزایمر خواهد شد؟

علامت‌های هشدار خیلی دارد. یکی اینکه فرد دچار اضطراب و استرس می‌شود. این اضطراب روی رفتارش با دیگران اثرگذار است و کمی پرخاشگر می‌شود. ممکن است برخی چیزها را فراموش کند و مثلا وسایل را در جای اشتباه بگذارد. یا نمازش را اشتباه بخواند. یا در گفتارش دنبال کلمات بگردد و کلمات را به خاطر نیاورد. ده علامت هشدار آلزایمر، شامل اختلال حافظه، مشکلات در انجام کارهای عادی، ضعف بیان، گم کردن زمان و مکان، ضعف یا کاهش قضاوت، مشکلات در تفکر ذهنی، جابجا گذاشتن اجسام، تغییرات در حالات و رفتار، اختلال در درک تصاویر و تشخیص اندازه و فاصله آنها، و از دست دادن انگیزه، می‌تواند از علائم هشدار دهنده آغاز این بیماری باشد. اگر سه تا از این علائم در فرد وجود داشته باشد، این فرد حتما باید به متخصص مراجعه کند و تشخیص بگیرد که اگر نیاز هست، آزمایش انجام دهند، که اگر مشکل شناخت دارد، زودتر اقدام شود. زیرا حتی اگر یک سال زودتر تشخیص داده شود، می‌تواند مشکلات بیماری‌اش را پنج سال به تعویق بیندازد. و فرد به صورت مستقل زندگی کند.

آیا اینکه هر فردی از سن 45 به بالا در طول روز مسائلی را فراموش کند، می‌شود گفت که دچار اختلال شناخت هست و ممکن است مبتلا به آلزایمر شده باشد؟

نه ببینید یک سری مسائلی هست که فرد فراموش می‌کند و بعد به خاطرش می‌آید. مثلا یادش می‌رود که اسم بازیگر یا اسم فیلمی را که دیشب دیده است. این ممکن است کمی زمان بگذرد آن را به خاطر بیاورد. اما فردی که مبتلا به آلزایمر یا اختلال شناختی پیشرفته‌تر باشد، اصلا یادش نمی‌آید که فیلم دیده است. یا مثلا فردی یادش نمی‌آید که دیشب شام چه خورده است، درحالی که فرد مبتلا به اختلال شناختی پیشرفته اصلا به خاطر نمی‌آورد که شام خورده است. یک مقدار دمانس‌های کاذب هم هستند، که در اثر همان بیماری‌هایی که اشاره کردم، مثلا کم‌کاری یا پرکاری تیرویید، یا مشکلات افسردگی و... اینها قابل برگشت هستند، یا اینکه فردی مساله‌ای را فراموش کند، اما یک دقیقه بعد به‌خاطر می‌آورد، این را نمی‌شود آلزایمر نامید. در سنین بالا ممکن است دمانس‌هایی باشد که به علت بالارفتن سن باشد که به آنها دمانس سن می‌گویند. چیزی را فراموش می‌کند و بعد به خاطر می‌آورد. اینها را نمی‌شود دمانس نامید. اما بهتر است که فرد آزمایش دهد و خیالش راحت شود.

چه راهکارهایی برای کاهش ابتلا به آلزایمر وجود دارد؟

افراد باید به‌خصوص از سنین میانسالی حداقل روزی نیم ساعت ورزش کنند. سیستم غذایی‌شان را بهتر کنند. بیشتر از سبزیجات استفاده کنند. سعی کنند تا جایی که می‌شود از فست فودها، روغن‌های اشباع شده، گوشت‌های قرمز استفاده نکنند. بیشتر از حبوبات و غلات و پروتئین‌های گیاهی و گوشت سفید مصرف کنند. نمک و شیرینی را از غذاهای خود حذف کنند و یا به صورت حداقلی استفاده کنند. همچنین ارتباطات اجتماعی بسیار تاثیرگذار است، به‌خصوص اینکه فرد می‌تواند به دنبال کارهای خیریه برود و این از نظر روحی تاثیر بسیار مثبتی دارد. افراد جوانتر هم باید سبک زندگی فعال‌تری را دنبال کنند و به سمت ورزش و تغذیه مرتب داشته باشند. به دنبال یادگیری مهارت‌های تازه باشند، جدول حل کنند، شعر یا قرآن حفظ کنند. اینها سبب می‌شود که ذخایر مغزی افزایش پیدا کند. هنگامی که ذخایر مغزی افزایش پیدا کند، فرد کمتر دچار اختلال می‌شود.