سهمِ ایران در جهانِ کهنسال

تا جایی که هرچه افراد از تمکن مالی و توانایی جسمی بالاتری برخوردار باشند، این دوره را با دغدغه کمتری سپری خواهند کرد. این جمعیت در ایران و جهان درحال افزایش است، هرچند زیرساخت‌های لازم برای یک زندگی با آسایش بیشتر، همچنان فراهم نیست. 

در همین راستا، سیدجواد حسینی، رئیس سازمان بهزیستی کشور، با بیان اینکه اکنون ۱۲ درصد جمعیت ایران، سالمند است، گفت: جمعیت ۱۲ درصد سالمندی یعنی ورود به سالمندی، جمعیت ۱۴ تا ۲۱ درصد سالمندی یعنی جمعیت سالمند و جمعیت ۲۱ تا ۲۸ درصد سالمندی یعنی سالخورده و جمعیت ۲۸ درصد سالمندی و بالاتر یعنی جمعیت شدیداً سالخورده؛ در سال ۱۴۳۰ بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمندند و بنابراین یکی از سالخورده‌ترین کشورهای دنیا خواهیم شد. 

حالا طبق گفته نماینده صندوق جمعیت ملل متحد، براساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، درصد جمعیت افراد بالای ۶۵ سال از ۱۰ درصد در سال ۲۰۲۲ به ۱۶ درصد در سال ۲۰۵۰ افزایش می‌یابد؛ این پدیده نه تنها یک تغییر آماری است، بلکه نمایانگر یک تحول بنیادی است. 

سالمندی جمعیت منحصر به کشور ما نیست

شهلا کاظمی پور، جمعیت شناس، درباره افزایش جمعیت سالمند ایران، به «آرمان‌ملی» گفت: این پدیده‌ای که برای کشور ما به وجود آمده است، منحصر به کشورما نیست، خیلی از کشورهای اروپایی، 60 سال 70 سال پیش، ژاپن 30تا40 سال پیش، کشورهای آسیای جنوب شرقی و کره، 10 سال تا20 سال پیش، همه به این سمت رفته‌اند. یک پدیده جهانی است. 

این جمعیت‌شناس درباره علل افزایش جمعیت سالمندان گفت: با کاهش نرخ باروری، حالا آن کشورهایی که سیاست‌های کاهش باروری‌شان زودتر بوده است، زودتر به این مرحله رسیده‌اند، در مورد ایران هم که این کاهش باروری از دهه 70 آغاز شده است، سبب شده است که قاعده هرم جمعیت در ایران جمع شود و آن افرادی که در دوره‌های قبل، در دوره باروری‌های بالا به دنیا آمده‌اند، برسند به سمت سالمندی و بالای هرم متورم شود و سهم جمعیت سالمند در کل افزایش یابد. ببینید ما افزایش جمعیت نخواهیم داشت. افزایش جمعیت سالمند خواهیم داشت. سالمندی زیاد خواهد شد. به دلیل اینکه باروری کم شده است، شکل هرم جمعیتی کشور تغییر می‌کند. هرم جمعیتی کشور که از ابتدای تاریخ تا به امروز مثلثی شکل، با قاعده وسیع بوده است، می‌رود به سمت خمره‌ای شدن، یعنی بالای هرم متورم می‌شود و قاعده جمع می‌شود. این در خیلی از کشورها پدید آمده است. 

این جمعیت‌شناس با اشاره به تجربه کشورهای دیگر در راستای افزایش جمعیت سالمندان آنها افزود: مطالعاتی که ما انجام دادیم، به‌خصوص کشورهای اروپایی یا آمریکای شمالی، اینها دو سیاست اتخاذ کردند، هم سیاست‌های تشویق باروری را دارند، هم سیاست‌های مهاجرتی. هرچند سیاست‌های تشویق باروری جواب نداده است. یعنی عواملی که سبب کاهش باروری شده است، عمدتا ناشی از شاخص‌های توسعه هستند، مثل شهرنشینی، باسوادی، اشتغال، رفاه، اقتصاد بهتر، اینها همه سبب شده است که باروری کاهش پیدا کند و دیگر جوان‌ها به سمت افزایش باروری نمی‌روند. در اروپا و ژاپن هم جواب نداده است. سیاست‌های افزایش باروری در این کشورها طرح موفقی نبوده است. ولی آنها با سیاست‌های مهاجرتی، ساختار جمعیتی‌شان را تعدیل کردند و هنوز هم آن را حفظ می‌کنند و حالا هم به‌رغم اینکه جمعیت سالمندشان بالارفته است، مقداری از جمعیت فعالشان را هم از طریق مهاجرت فعال می‌کنند. حالا در ژاپن هم شاهد هستیم که برای جمعیت نیروی کارشان از ربات استفاده می‌کنند. 

سالمندی جمعیت همواره معضل نیست

کاظمی پور درباره پیامدهای افزایش جمعیت سالمندی در ایران گفت: این سالمندی جمعیت، همواره معضل نیست. چنانکه در اروپا هم به عنوان معضل تلقی نمی‌شود. زیرا از قبل برای سالمندانشان فکر شده است. تحت پوشش بیمه‌های بهداشتی هستند. بیمه رایگان دارند. مستمری به آنها پرداخت می‌شود و مسکن در اختیارشان قرارمی دهند. حتی پرستار برایشان می‌فرستند. توانستند که این پدیده جمعیتی را با یک برنامه‌ریزی اندیشیده تقریبا حل کنند. 

او درباره برخورد ما در ایران با پدیده سالمندی گفت: حالا ما که قرار است به این پدیده دچار شویم، غیر از اینکه وامصیبتا بگوییم، کار دیگری انجام نمی‌دهیم. فقط شعار می‌دهیم که به سمت سالمندی می‌رویم. خب حالاکه بالاخره این اتفاق خواهد افتاد، باید چه کنیم؟ ‌مهم این است که باید چه کنیم. یک راهش این است که باید نرخ باروری افزایش یابد، که در بسیاری از کشورها جواب نداده است و در کشور ما هم بعید است جواب بدهد. حالا اگر هم جواب بدهد، ممکن است مقداری قاعده هرم را وسیع‌تر کند، ولی همچنان آن سالمندی جمعیت به قوت خود باقی خواهد ماند. یعنی ما حتما سالمندی جمعیت را خواهیم داشت. راهکار دیگر هم که سیاست‌های مهاجرتی است، آن را هم نمی‌توانیم داشته باشیم. مهاجران افغانی را هم که بدون برنامه پذیرفتند و الان در آن هم ماندند. پس بنابراین سیاست‌های مهاجرتی هم در کشور ما برایش برنامه‌ریزی نشده است. 

کاظمی پور با اشاره به بحث افزایش و تشویق به باروری افزود: بحث باروری اگر قرار باشد که افزایش پیدا کند، که در این زمینه، قانون حمایت از خانواده هم تصویب شده است و اجرا می‌شود. بیشتر بحث‌های اقتصادی و مالی را مدنظر قرار دادند، درحالی که بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده، آنها که تمکن مالی دارند هم، زیربار نمی‌روند. بنابراین الزاما اقتصاد مساله اصلی نیست. زیربناهای اقتصادی، نگرانی‌هایی که جوانان دارند، نگران آینده هستند و امید به آینده ندارند. به این مسائل هم باید پرداخته شود. از طرفی دیگر با توجه به اینکه سالمندشدن جمعیت ایران یک بحث حتمی است، و تعداد سالمندان ما از 5میلیون نفر در سال 95 به 20 میلیون نفر در سال 1420 خواهد رسید، یعنی 4برابر خواهد شد و این امر حتمی است و از هم اکنون باید برایش برنامه‌ریزی شود. 

این جمعیت شناس، درباره اینکه آیا افزایش سالمندی لزوما معضل است یا نه، نیز بیان کرد: تبعاتش این است که سالمندی می‌تواند هم یک معضل بزرگ باشد و هم نباشد. زمانی معضل خواهد بود، که سالمند ما ناتوان باشد، بیمار باشد، از کار افتاده باشد، فقیر باشد، درآمد کافی نداشته باشد، این تبدیل به یک معضل اجتماعی خواهد شد. اما اگر سالمند سالم باشد و تمکن مالی داشته باشد سواد داشته باشد و بتواند به جامعه خدمت کند و مشاوره دهد، در آن صورت سالمندی نه تنها معضل نیست، بلکه به عنوان یک امر مثبتی هم تلقی می‌شود. 

محیط دوستدار سالمند

آینا سیتلیوا، نماینده صندوق جمعیت ملل متحد، در مراسم رونمایی از محیط دوستدار سالمند با بیان اینکه در حال حاضر جهان با تغییر جمعیتی مهم مواجه است که تحت تاثیر افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری ایجاد شده است، گفت: با افزایش طول عمر انسان‌ها، تعداد سالمندان به سرعت در حال افزایش است و سهم این افراد در جمعیت جهانی روبه افزایش است. همزمان نیز با پدیده زنانه شدن سالمندی در سراسر جهان مواجهیم. 

وی با بیان اینکه در منطقه آسیا و اقیانوسیه، تقریبا هر کشوری با این انتقال سنی مواجه شده است، افزود: از همین روی، براساس داده‌های مرکز آمار ایران، بیش از ۱۰ درصد جمعیت ایران ۶۰ ساله و بالاتر از ۶۰ سال سن دارند و این نسبت طی ۲۰ سال آینده بیش از دو برابر می‌شود. این تغییر، نیازمند اقدام جامع در تمامی بخش‌های جامعه است تا اطمینان حاصل کنیم که سالمندان به حاشیه رانده نشوند، بلکه حمایت شوند. 

سیتلیوا معتقد است: دهه سالمندی سالم که یکی از ابتکارات سازمان ملل متحد بوده و از سال ۲۰۲۱ شروع شده و تا سال ۲۰۳۰ هم ادامه دارد فرصتی است برای گردهمایی دولت‌ها، جوامع، متخصصان، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها برای ۱۰ سال اقدام هماهنگ، تسهیلگر و همکاری جهت بهبود زندگی سالمندان، خانواده آنها و جوامعی که سالمندان در آن زندگی می‌کنند. در این راستا صندوق جمعیت ملل متحد در سطح جهانی از کشورها حمایت و تشویق می‌کند تا با اتخاذ رویکرد چرخه زندگی و حمایت بین نسلی به سمت سالمندی سالم حرکت کنند.