چشم انداز توافق تهران و مسکو

چه اینکه این حضور و تاثیر در زمان تحریم‌‌های اعمالی از سوی شورای امنیت و آمریکا بیش از پیش خود را نشان داده است. با این حال هر چند که ایران تلاش داشته همواره سیاست متوازن و متعادلی را در قبال کشورها و قدرت‌های جهانی در پیش بگیرد، اما تمایل به شرق و به طور مشخص روسیه همواره بارز بوده است و حتی در مقطعی سیاست نگاه به شرق به عنوان یکی از سیاست‌های حاکم بر دولت در دستور کار قرار گرفت و حتی پس از آن نیز تا کنون عده‌ای معتقدند که باید این سیاست را همچنان سرلوحه قرار دهیم. اما مساله مهمی‌ که باید بدان بپردازیم این است که اگر در سیاست خارجی منافع ملی را دنبال می‌کنیم باید همواره به روابط پایاپای با کشورها بیندیشیم و فارغ از شرق یا غرب خود را متکی به کشوری ندانیم. البته این بدین معنا نیست که با کشورها ارتباطی نداشته باشیم؛ اتفاقا در جهان امروز کشورهای موفق هستند که بتوانند با همه کشورها تعاملات سازنده داشته باشند. در همین راستا نیز حضور ایران در سازمان‌ها و گروه‌هایی مثل شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا را می‌توان به فال نیک گرفت و از منافع و مواهب اقتصادی آن بهره برد.  هر چند که برخی معتقدند توافق برجام نیز به شرط تداوم می‌توانست برای ایران منافع اقتصادی بسیاری را به ارمغان بیاورد. در چنین شرایطی توافقات دوجانبه ایران با برخی کشورهای قدرتمند نیز می‌تواند در جای خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد و ایران از ظرفیت‌های اقتصادی این روابط نیز به نحو احسن استفاده کند. در همین مسیر توافق جامعه 20 ساله ایران با روسیه توافق 25 ساله با چین مهم‌ترین توافقات و معاهداتی است که به شرط تحقق همه موارد آن می‌تواند دستاوردهای اقتصادی سرشاری برای کشورمان داشته باشد. از طرفی اینکه دولت چهاردهم مسعود پزشکیان این باور را که می‌توان از همه مناسبات و روابط در جهت منافع ملی استفاده کرد را  عملا در دستور کار قرار داده خود نقطه روشن و آغازی برای حل مشکلات اقتصادی کشور است که سال‌ها همه دولت‌ها با آن دست به گریبان بوده‌اند. نکته جالب اینکه پزشکیان جامعه با پوتین توافق جامعه ایران و روسیه را به امضا می‌رساند و  هفته پیش از آن نیز تیم مذاکره‌کننده را برای مذاکره با اروپایی‌ها بر سر مسائل هسته‌ای به وین می‌فرستد. این یعنی دولت نمی‌خواهد تخم‌مرغ‌های خود را صرفا در یک سبد قرار دهد و نگاه جامعی به روابط ایران با کشورهای جهان دارد و گام به گام پیش می‌رود.

* گامی‌ برای گسترش روابط

ارتقاء روابط میان کشورها در حوزه‌های مختلف نیازمند بستر مناسبی است که دو کشور بر پایه آن بستر روابط خود در حوزه‌های مختلف را نیز گسترش می‌دهند. در خصوص روابط متقابل ایران و روسیه نیز شرایط اینگونه است و به‌رغم اینکه ایران و روسیه طی دهه‌های گذشته ارتباطات مشخصی با یکدیگر داشته‌اند و حتی ایران، روسیه را متحد راهبردی و استراتژیک خود دانسته، اما این روابط از یک حدی فراتر نرفته و گسترش نیافته است. ایران و روسیه به لحاظ فرهنگی اشتراکاتی ندارند لذا این مقوله نمی‌تواند پایه گسترش روابط میان دو کشور باشد. اما آنچه که صرفا توانایی ایجاد بستری برای گسترش روابط میان دو کشور را دارد مناسبات اقتصادی تهران و مسکو است. امری که در توافقنامه اخیری که میان پزشکیان و پوتین امضاء گردید بدان اشاره شده است. چنانکه وزیر امور خارجه کشورمان در ارتباط با امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی بین ایران و روسیه در جریان سفر رئیس‌جمهور به مسکو اظهار کرد: «این معاهده، ماهیت آن عمدتا اقتصادی است و در همه حوزه‌های اقتصادی از جمله موضوع تجارت گردشگری بحث حمل و نقل و... ورود پیدا کرده است.» سیدعباس عراقچی با بیان اینکه این معاهده در حوزه‌های فرهنگی، علمی، قضایی، حقوقی، ارتباطات و...  نیز ورود پیدا کرده است، تصریح کرد: «این معاهده تقریبا تمام ابعاد روابط 2 کشور را در بر می‌گیرد». وی با تاکید بر اینکه این معاهده یک نگاه جامع به روابط 2 کشور ایجاد می‌کند، افزود: «بسیار امیدواریم که با چنین پایه و اساسی در روابط 2 کشور، از این به بعد در حوزه‌های روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، با سهولت بیشتر و در یک چارچوب و بستر بهتری حرکت کنیم.» رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: «این روابط خوب بوده و ان‌شاءا... در این چارچوب بهتر  نیز خواهد شد.» قدر مسلم ارتقاء روابط اقتصادی می‌تواند بستر گسترش روابط در حوزه‌های سیاسی، نظامی‌، امینی  و فرهنگی باشد و آن زمان می‌توان به روسیه در قالب یک متحد راهبردی و شریک استراتژیک نگریست. در همین راستا نیز  مسعود پزشکیان؛ رئیس‌جمهور  این توافق را آغاز فصل جدیدی در روابط میان ایران و روسیه در همه زمینه‌ها به‌ویژه همکاری‌های اقتصادی دانست و گفت: «اطمینان دارم این سند که براساس منافع مشترک دو کشور تنظیم شده می‌تواند مسیر توسعه همکاری‌های ایران و روسیه را هموار و افق‌های روشنی را برای طرفین ترسیم کند.» طبق گفته رئیس‌جمهور تصمیم مشترک ایران و روسیه برای رفع سریع موانع توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری به‌ویژه در تعرفه‌های گمرکی، بانکی، تبادل کالا و ارزهای ملی، ضمانت‌نامه‌ سرمایه‌گذاری، تسهیل تردد تجار و روادید مورد توافق دو طرف قرار گرفته است.  اما نکته مورد تاکید باز هم اجرای آن است که این مهم نیز متکی به تعهد روس‌ها در عمل به مفاد توافقنامه است.

* ایران و روسیه

یک کارشناس مسائل اقتصادی در خصوص توافقنامه ایران و روسیه و  تاثیر آن بر اقتصاد ایران اظهار داشت:‌ روسیه در تولید محصولات کشاورزی، بخش‌های صنعتی، هواپیما، ایجاد ریل و راه‌آهن،  بنادر و برخی از زیرساخت‌ها جز کشورهای رده بالای جهان است و البته با ضریب بالاتر می‌توانیم چین را هم در این طبقه‌بندی به حساب بیاوریم. ایران با هر دو کشور تفاهم‌نامه سیاسی اقتصادی اجتماعی فرهنگی و چند جانبه دارد؛ لذا اگر اراده ملی دو کشور شکل بگیرد استفاده از این ظرفیت حتما به نفع اقتصاد طرفین خواهد بود. هادی حق‌شناس به «آرمان ملی» گفت:  به خصوص که ما و روسیه در شرایط تحریم‌های ظالمانه قرار گرفتیم. در دریای خزر مجموع کالاهایی که از طریق دریا متعلق به روسیه باشد نسبت به کل واردات و صادرات روسیه شاید کمتر از ۵ درصد نباشد یعنی بیش از ۹۰ درصد صادرات و واردات روسیه از طریق سایر مرزهای زمینی یا دریایی روسیه شکل می‌گیرد. مجموعه واردات و صادرات ایران هم  از طریق دریای خزر، شاید مثلا با کمی‌ اغماض کمتر از پنج یا شش درصد باشد. لذا هر دو کشور این ظرفیت را دارند که از ظرفیت خالی یکدیگر استفاده کنند. وی بیان داشت:  به‌رغم اینکه روسیه درگیر جنگ ویرانگر اوکراین از یک سمت و تحریم‌های  غرب از سمت دیگر است رشد اقتصادی حدود 3 درصد را تجربه کرده که  نشانه این است که در تحریم‌ها و به‌رغم درگیری جنگ روسیه رشد اقتصادی را که نماد افزایش تولید نسبت به سال قبل است را تجربه کرده است. استاندار گیلان گفت:  به نظرم این تفاهم بین ایران و روسیه به شرطی که  اراده دوطرف روی کاغذ نباشد بلکه در عمل این اراده سیاسی شکل بگیرد که از ظرفیت همدیگر استفاده بکنند حتما به نفع اقتصاد دو کشور خواهد بود.