منطقه در انتظار تحول

شاید مهم‌ترین تحول موضوع آتش بس غزه باشد. پس از بیش از 15 دور مذاکرات میان جنبش مقاومت اسلامی حماس و اسرائیل با میانجیگری قطر و آمریکا و مصر درنهایت آتش بس در غزه درحال تحقق است و برنامه‌ای که ترامپ اعلام کرده بود تا پیش از بازگشت به کاخ سفید باید جنگ غزه تمام شده باشد، درحال تحقق است اما نه با انتظارات نتانیاهو که با هدف نابودی حماس و آزادی اسرای اسرائیلی، جنگی طی 15 ماه گذشته در غزه را به شکل بسیار وحشیانه‌ای ادامه می‌داد. اما به نظر می‌رسد فشارهای فرستادگان ترامپ نزد نتانیاهو در باب پایان درگیری‌ها در غزه به نتیجه رسیده و این هم به نوعی نشان می‌دهد که اگر بایدن در 15 ماه گذشته اراده پایان آتش‌بس و جنگ در غزه را داشت، می‌توانست این کار را انجام دهد، همچنان که ترامپ این کار را انجام داد. پس آمریکا نقش جدی و موثری در نسل‌کشی فلسطینیان در غزه در بیش از 15 ماه گذشته داشته و آنطور که انتظار داشت خواسته‌های نتانیاهو برآورده نشد و در نهایت به پایان جنگ غزه رسید. هرچند بعید به نظر می‌رسد که نتانیاهو و کابینه افراطی و جنگ طلبش بخواهند به سادگی به موضوع غزه پایان بدهند. همچنان ما تحولات پرشتابی را در سطح منطقه خاورمیانه به‌خصوص در فلسطین اشغالی شاهد خواهیم بود. مهم‌ترین تحول دیگری که این روزها در آستانه بازگشت ترامپ به کاخ سفید شاهد هستیم، سفر آقای دکتر مسعود پزشکیان به روسیه است. سفری که با امضای توافقنامه راهبردی 20 ساله میان ایران و روسیه پیام‌های زیادی هم برای آمریکا و هم اروپا و هم در عرصه داخلی دارد. از این جهت که آقای پزشکیان و تیم سیاست خارجی ایشان، همواره بر یک رابطه متوازن با روسیه و چین و قدرت‌های اروپایی و آمریکا اشاره داشتند و در مبارزات انتخاباتی تاکید داشتند و پس از پیروزی آقای پزشکیان طی چند ماه گذشته به صراحت به آن اذعان شده، هم آقای پزشکیان و هم آقای عراقچی و هم سیدکمال خرازی، رئیس شورای روابط خارجی بر آن اشاره کرده بودند. با توجه به آمادگی به منظور مذاکره با آمریکا، سفر آقای پزشکیان به روسیه زمینه‌ها را فراهم کرد و امضای توافقنامه راهبردی دورنما و چشم‌انداز روابط ایران با روسیه را شفاف و روشن‌تر می‌کند. پیش از این سفر آقای عراقچی سفری به پکن داشتند و در آن سفر نیز بر اهمیت اجرای توافقنامه 25 ساله میان ایران و چین تاکید شد. این نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران در حال فراهم کردن بستر یک رابطه متوازن هم با اروپا و آمریکا و هم با چین و روسیه است. این سیاستی است که به نظر می‌رسد بهترین راهبرد برای خروج از انزوا و فراهم کردن شرایط رفع تحریم‌هاست. شاید از این جهت، این سفر سیگنال‌های منفی برای آمریکا و دولت‌های اروپایی داشته باشد چراکه آنها همواره نسبت به وحدت نظر و اتحاد و همبستگی میان ایران و چین و روسیه حساسیت داشته‌اند. شاید این کارتی باشد که ایران بخواهد رو کند که به دنبال چه سیاست کلانی در عرصه سیاستی خودش است. اگر ترامپ بخواهد سیاست فشار حداکثری را ادامه دهد، قطعا ایران تلاش خواهد کرد همچنان با تقویت روابط با چین و روسیه به نوعی از سطح فشارهای آمریکا بکاهد. اگر آمریکا در نظر داشته باشد که مذاکرات با ایران را برای مدیریت تنش‌ها در پیش بگیرد، قطعا این امر می‌تواند برای آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها مدنظر قرار گیرد از آن جهت که هرچقدر روابط ایران و اروپا و آمریکا گسترده‌تر باشد، به همان اندازه می‌توانند از سطح همبستگی و وحدت نظر میان ایران و روسیه و چین بکاهند. به هر حال این پیام‌های متفاوت با بازگشت ترامپ به کاخ سفید و شفاف‌تر شدن مواضع ایشان و تیم سیاست خارجی در رابطه با ایران بهتر می‌تواند چشم‌انداز بازنگری که ایران در عرصه سیاست خارجی خودش به‌وجود آورده و می‌خواهد با این بازنگری به یک نوعی هم شرایط داخلی از جهت اقتصادی بهبود بخشد و هم از سوی منطقه‌ای نقش اثرگذارتری داشته باشد. البته ایران در چندماه گذشته از جنبه محور مقاومت آسیب‌هایی را متحمل شد، چه در فلسطین اشغالی و حماس که رهبرهای بانفود آن در رده‌های مختلف به شهادت رسیدند و چه در لبنان که شرایط برای جنبش حزب‌ا... به خوبی قبل نیست. در سوریه نیز شاهد سقوط دولت بشار اسد بودیم. این مجموعه تحولات شاید نقطه ضعفی از حیث نفوذ منطقه‌ای باشد ولی در عین حال روابط ایران و اروپا و آمریکا با توجه به گفت‌وگوهایی که در چند ماه گذشته در ژنو داشتیم، می‌تواند مسیر را برای یک سیاست خارجی تداوم‌دار و شفاف‌تر میان هم قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی و هم متحدان منطقه‌ای ایران فراهم کند.

* مرتضی مکی

تحلیلگر مسائل بین‌الملل