پیش به‌سوی حوزه تمدنی ایران بزرگ

 ایران و تاجیکستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند و همکاری‌های اقتصادی می‌تواند به بهبود روابط سیاسی بین این دو کشور منجر شود. بااین‌حال، عدم وجود مرز مشترک میان ایران و تاجیکستان موجب شده است ایران از طریق ترکمنستان و افغانستان با تاجیکستان ارتباط برقرار کند. ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان در گذشته بخش‌هایی از ایران بزرگ محسوب می‌شدند و تا دوران ناصرالدین‌شاه جزئی از محیط فرهنگی ایران بودند، هرچند ایران در آن زمان از نظر سیاسی و اقتصادی تسلط چندانی بر این مناطق نداشت. اما پس از قرارداد ترکمانچای، روس‌ها طی 50 سال این سرزمین‌ها را تحت سیطره خود درآوردند و در سال 1882 (اواخر قرن نوزدهم میلادی)، مرزهای کنونی ایران تعیین شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در حدود 35 سال پیش و تشکیل جمهوری‌های جدید، رهبران این کشورها غالباً بقایای حزب کمونیست بوده و همچنان از روسیه تبعیت می‌کنند. پس از انقلاب اسلامی ایران، برخی گروه‌های اسلامی در این کشورها، به‌ویژه در تاجیکستان، قدرت گرفتند و این مسئله باعث بروز تنش‌های داخلی در تاجیکستان شد. تاجیکستان نفوذ ایران را یکی از دلایل این مشکلات می‌دانست و این امر روابط دو کشور را برای مدتی تیره کرد. بااین‌حال، طی دهه گذشته، تاجیکستان بار دیگر به حوزه تمدنی خود بازگشته است. در حال حاضر تلاش‌هایی برای ایجاد همکاری میان سه کشور فارسی‌زبان یعنی ایران، تاجیکستان و افغانستان صورت می‌گیرد تا روابط گذشته ترمیم شود. البته چالش‌هایی همچون مخالفت برخی گروه‌ها در افغانستان، ازجمله پشتون‌ها، با زبان فارسی وجود دارد. اما تاجیکستان به‌طور جدی به فرهنگ پارسی و تمدن باستانی خود که در حوزه تمدنی ایران قرار دارد، تمایل نشان می‌دهد. در نتیجه، می‌توان به آینده روابط ایران و تاجیکستان امیدوار بود، به‌ویژه که ایران گام‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با همسایگان خود برداشته است. سرمایه‌گذاری در کشورهای حوزه تمدنی ایران، به‌ویژه در شرق، می‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد. ایران تاکنون در تاجیکستان رتبه چهارم سرمایه‌گذاری را پس از روسیه، چین و ترکیه کسب کرده است. تلاش برای ارتقای این رتبه اهمیت بسیاری دارد. با توجه به محدودیت‌هایی که ممکن است در آینده برای سرمایه‌گذاری در کشورهایی مانند ترکیه ایجاد شود، ایران می‌تواند ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری خود را به‌سوی تاجیکستان هدایت کند. این امر نه‌تنها به تقویت روابط دو کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند موضع ایران را در منطقه مستحکم‌تر سازد. سرمایه‌گذاری در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی تاجیکستان، به‌عنوان بخشی از حوزه تمدنی ایران، بازدهی بالاتری خواهد داشت و نتایج مثبتی برای هر دو کشور به ارمغان می‌آورد.

* علی‌اصغر زرگر

کارشناس روابط بین‌الملل