آیت‌ا... هاشمی مخالف تندروی بود

زندگی هاشمی در دو وجه «هاشمی تاریخ‌ساز» و «هاشمی بازیگر تاریخ» قابل تحلیل و بررسی است. این در حالی است که هنوز ابعادی از شخصیت ایشان و همچنین برخی اتفاقات تاریخی که با محوریت ایشان شکل گرفته پنهان مانده است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی ناگفته‌های زندگی آیت‌ا... هاشمی و زمانه‌اش با دکتر غلامعلی رجایی استاد دانشگاه و مشاور آیت‌ا... هاشمی در مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*چرا در حالی که هشت سال از درگذشت آیت‌ا... هاشمی می‌گذرد، همچنان برخی معادلات سیاسی را با حضور و یا عدم حضور هاشمی می‌سنجند؟

آقای هاشمی از معدود رفتگان سیاسی است که یاد خوشی از آنها در ذهن مردم باقی مانده است. این در حالی است که برخی از رفتگان یاد خوبی در بین مردم از خود باقی نگذاشتند، برخی به صورت کلی فراموش شدند و برخی نیز همچنان که در قید حیات هستند با اقبال مردم مواجه نیستند. آقای هاشمی با اینکه از دنیا رفته‌اند اما برخی هنوز بر این باورند که اگر ایشان حضور داشت شرایط به شکل دیگری رقم می‌خورد. این نشان می‌دهد که آقای هاشمی چهره متفاوتی بود. ملت‌های مختلف نیز به وجود چنین شخصیت‌هایی در طول تاریخ به خود بالیده‌اند. به عنوان مثال خانم مرکل در آلمان، تاچر در بریتانیا و ماهاتیر محمد در اندونزی در تاریخ این کشور‌ها ماندگار شدند. بازشناسی آقای هاشمی نیز به دلیل اینکه چهره برجسته‌ای بود نیازمند زمان است. فراز و فرودهای زندگی آقای هاشمی نیازمند تفسیر و بازشناسی است. اگرچه هشت سال از درگذشت ایشان گذشته اما من فکر می‌کنم نسل جدید باید با ابعاد شخصیتی آقای هاشمی بیشتر آشنا شود تا از ایشان به عنوان یک الگو در زندگی خود استفاده کند. یکی از ویژگی‌های آقای هاشمی واقع‌نگری بود که نسبت به مسائل مختلف داشتند. به عنوان مثال ایشان معتقد بودند ما به عنوان یک کشور شیعه در جهان اسلام در اقلیت هستیم و به همین دلیل نباید به عقاید اهل سنت چنگ بزنیم. نکته دیگر اینکه آقای هاشمی به مردم مانند یک شهروند نگاه می‌کرد که دارای حقوقی هستند و حقوق آنها باید رعایت شود. این رویکرد را ایشان در خطبه نماز جمعه سال 88 به خوبی نشان داد که همه کسانی که معترض هستند با نظام مخالف نیستند و تلاش کرد وضعیت ملتهب جامعه را مدیریت کند.

*سال88 و اتفاقاتی که رخ داد باعث شد که هاشمی از هاشمی منتسب به راست و یا هاشمی متقدم فاصله بگیرد. این در حالی بود که به‌رغم درخواست‌هایی که وجود داشت، تا زمانی که در قید حیات بودند دیگر در نماز جمعه شرکت نکردند. در آن مقطع زمانی هاشمی چه دغدغه‌هایی داشت؟

آقای هاشمی منعی برای حضور در نماز جمعه نداشتند و شرایط به شکلی بود که در زمان حیات حضرت امام و زمانی که رهبری ترور شده بودند، ایشان خطیب نماز جمعه تهران بودند. در واقع ‌شأن آقای هاشمی به این شکل نبود که دعوت نشود، اما ایشان معتقد بودند اگر در نماز جمعه حضور پیدا کنند احتمال دارد برخی فضای نمازجمعه را برهم بزنند. در نماز جمعه سال88 نیز برخی تلاش کردند فضا را به هم بزنند، اما به دلیل اینکه آقای هاشمی باهوش بود متوجه این نکته شده بود که اگر این اتفاقات تکرار شود، این احتمال وجود دارد که ایشان در فضای نامناسب‌تری در نمازجمعه شرکت کنند و به همین دلیل تصمیم گرفتند دیگر در نماز جمعه حضور پیدا نکنند. در واقع در این مقطع زمانی هاشمی به این نتیجه رسید که کار به جایی رسیده که جریانی در کشور شکل گرفته که دیگر حتی حاضر نیست صدای ایشان را نیز بشنود. به هر حال همه می‌دانستند که آقای هاشمی با آقایان امامی کاشانی و خاتمی متفاوت بوده و همواره به دنبال حل مسأله بوده‌اند.

*نوع نگرش آقای هاشمی در سال88 ریشه در اتفاقات سال84 داشت زمانی بود که احمدی‌نژاد در انتخابات به پیروزی رسید. در همان زمان آیت‌ا... مصباح یزدی حامی اصلی احمدی‌نژاد بود. آیت‌ا... هاشمی چه دیدگاهی نسبت به این موضوع داشت؟

آقای هاشمی به دنبال دعوا نبود اما زمانی که برخی هجمه را افزایش می‌دادند ناچار می‌شد برخی مسائل تاریخی را بازگو کند. به عنوان مثال در جایی عنوان کردند زمانی که ما در تبعید بودیم عده‌ای با مبارزه خداحافظی کردند و به روستا رفتند. در چنین شرایطی برخی برای انحراف افکار عمومی یک کمپین به نام من یک روستایی راه انداختند که آقای هاشمی خندیدند و گفتند من خودم هم روستایی هستم و من روستایی را تحقیر نکردم و بلکه گفتم برخی در حین مبارزه خود را در روستا پنهان کردند. حتی در دوران قبل از انقلاب آقای هاشمی با برخی از بزرگان بر سر مسائل مرتبط با مبارزه اختلاف سلیقه پیدا کرده بودند که این ناراحتی تا سال‌ها بعد ادامه داشت که در نهایت در حسینیه جماران با هم آشتی کردند. آقای هاشمی آدم‌شناس بود و به همین دلیل در زمان ریاست جمهوری آقای رجایی عنوان کردند حتی اگر لازم است برخی را فدای آقای رجایی کنیم. این در حالی بود که در سال84 کسانی زیر پوستر انتخاباتی احمدی‌نژاد نوشته بودند صدها روحانی فدای احمدی‌نژاد. آقای هاشمی تأسف می‌خوردند که چرا برخی روحانیون وارد بازی احمدی‌نژاد شده‌اند. آقای مصباح پیچیدگی‌های لازم را برای عرصه سیاسی نداشتند؛ اما نمی‌توان منکر شد که ایشان در حوزه تخصصی خود زحماتی نیز کشیده‌اند.

*در ماجرای عزل آقای منتظری موضع آقای هاشمی چه بود و ایشان چه دغدغه‌هایی در این زمینه داشتند؟

آقای هاشمی با این اتفاق موافق نبودند. در واقع آقای منتظری با حمایت آقای هاشمی و حجت‌الاسلام احمد خمینی به قائم مقامی منصوب شده بودند. البته امام اعتقادی به این موضوع نداشتند اما مخالفتی هم نداشتند. نمی‌توان شرایطی را در نظر گرفت که احمدآقا بدون اجازه یا رضایت امام دنبال چنین موضوعی بوده باشند. من دیدم برخی شیطنت می‌کنند که عزل آقای منتظری به وسیله آقای هاشمی و احمدآقا بوده که ایشان را از فضای سیاسی عزل کنند، که واقعیت ندارد.