آیت ا... هاشمی بالانس کننده سیاست های کشور بود

هاشمی استوانه نظام بود و همواره در همه مدارج فعالیتی و مدیریتی خود تلاش کرد تا رویکرد اعتدالی، توسعه‌گرایانه و آزاداندیشانه خود را حفظ کند. از ریاست شورای انقلاب، فرماندهی جنگ، ریاست مجلس، ریاست جمهوری و مجمع تشخیص مصلحت نظام، آیت‌ا... همواره تلاش می‌کرد که برای ایران کار کند و نظام را اعتلا ببخشد، اما در برهه‌هایی دلواپسان و تندروها با اهانت‌، اتهام و بداخلاقی‌‌ها حملات تندی به هاشمی روانه داشتند. پاسخ آیت‌ا... فقط در یک لبخند و یک بیت شعر خلاصه می‌شد؛ «هرکس بد ما به خلق گوید؛ ما چهره ز غم نمی‌خراشیم/ ما خوبی او به خلق گوییم؛ تا هر دو دروغ گفته باشیم.» در هشتمین سالگرد درگذشت آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی «آرمان ملی» با محسن هاشمی فرزند آیت‌ا... هاشمی در خصوص سیر تاثیرگذاری‌های آیت‌ا...، ماجرای درگذشت و فقدان ایشان به گفت‌وگو پرداخته است که می‌خوانید.

* در طول انقلاب چهره‌های کمی را شاهد هستیم که در مقاطع مختلف بتوانند همچون مرحوم آیت‌ا... هاشمی تاثیر‌گذاری خاصی داشته باشند، اساسا سیر تاثیر‌گذاری‌های آیت‌ا... را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آیت‌ا... هاشمی در مسیر مبارزاتی به فکر بعد از مبارزات هم بودند و از معدود علما یا طلابی بودند که در همان جوانی ابتدا به ترجمه کتاب فلسطین پرداختند و کتاب فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار را ترجمه کردند که مورد پسند جامعه واقع شد. ایشان به این فکر بودند که حتی اگر رژیم شاه نباشد مدیریت جامعه در اختیار دوستان و همفکران و کسانی که دل در گرو توسعه ایران دارند بیفتد چگونه باید عمل شود. همین نشان می‌دهد که نگاه ایشان نسبت به بقیه کسانی که آن موقع در مبارزه بودند چگونه در گرو حل مشکلات ایران بوده و از این جهت می‌شود گفت با بقیه مبارزان فرق داشتند. ایشان فکر می‌کردند ابتدا اگر با استکبار و استعمار مبارزه شود می‌توان کشوری آرام داشت و برای مردم کار کرد. می‌توانیم کشوری مستقل داشته باشیم که برای جهانیان نمونه باشد و بدین صورت تفکر شیعه و تفکر ایرانی را به دنیا ارائه دهد. بعد از پیروزی انقلاب آقای هاشمی در مناصب‌ مختلف قرار گرفتند. از ابتدا در شورای انقلاب بودند بعد حتی مدتی بعد سرپرست وزارت کشور شدند و بعد در انتخابات مجلس از تهران شرکت کردند و بعد رئیس مجلس شدند حدود ۹ سال رئیس مجلس بودند در زمان جنگ تحمیلی عراق بر ایران تا مرز فرماندهی جنگ و جانشین فرمانده کل قوا پیش رفتند و در اوج جنگ دانشگاه آزاد اسلامی را ایجاد کردند و تا آخر عمر پای آن ایستادند. به صورتی که تعداد دانشجویان به مرز ۲ میلیون دانشجو هم در دانشگاه آزاد رسید. موضوع مهم دیگری که می‌بینید که نشان می‌دهد ایشان دل در گرو توسعه ایران داشتند بحث ساخت مترو تهران است. چنانکه با سخنرانی‌های متعدد در نماز جمعه می‌گویند نه تنها تهران بلکه کلان شهرها هم احتیاج به مترو دارد. حرکت بسیار مهم دیگر آیت‌ا... هاشمی که در پایان جنگ انجام می‌دهند پیگیری ختم جنگ است که از یک فرمانده جنگ به فرمانده صلح تبدیل می‌شوند و از این به بعد هر دو لقب برای ایشان استفاده می‌شود. خوشبختانه در طول ۸ سالی که ایشان دو دوره رئیس‌جمهور بودند به ‌رغم همه ناملایماتی که وجود داشت آیت‌ا... هاشمی سازندگی و تولید را رها نکردند.

* دوران ریاست جمهوری بعد از ریاست جمهوری آیت‌ا... هاشمی با تحولات مختلفی مواجهیم که ایشان در تمامی این تحولات نقش فراجناحی و اعتدالی دارند، این نوع مواجهه آیت‌ا... با تحولات مختلف را چگونه تبیین می‌کنید؟

آقای هاشمی با حمایت از مردمسالاری دینی در کشور باعث شد دولت اصلاحات روی کار بیاید یعنی بعد از خودشان دولت اصلاحات آمد و مسیر سازندگی و توسعه با فرض توسعه سیاسی هم ادامه پیدا کرد. همین موضوع البته باعث شد اختلافاتی بین راست و چپ در آن موقع شکل بگیرد و بعضی از فعالیت‌ها کند شود و متاسفانه بعد از اتمام دولت اصلاحات با بعضی از افراط‌کاری‌ها و تندروی‌هایی که اتفاق افتاد کشور وارد مشکلات خاصی شد که الان بعضی از آنها را به راحتی می‌توان دید. یعنی از بعد از سال ۸۴ که انتخابات داشتیم کم‌کم تندروی و افراط‌گری در کشور قوی شد که اولین نتیجه آن قطعنامه شورای امنیت برای تحریم ایران بود و ما از آن تاریخ کم‌کم قطعنامه‌های دیگری را دریافت کردیم و تحریم ایران شکل گرفت و مشکلات اقتصادی‌ روزبه‌روز زیاد شد و بعد هم سیاست‌های افراطی خاص دنبال شد که باعث کند شدن و رکورد در مسیر توسعه کشور گردید. البته ایشان در همان لحظه این مساله را حس می‌کردند و به عنوان بالانس کننده سیاست‌های کشور گهگاه خودشان را کنار راست یا چپ قرار می‌دادند که کشور به سمت اعتدال پیش برود. ایشان موضوعی را مطرح کردند و گفتند که ما در زمان مبارزه فکر می‌کردیم با مبارزه با استکبار و استعمار مشکلات کشور را حل می‌کنیم و به سمت شکوفایی می‌رویم ولی بعد از انقلاب و بعد از این اتفاقاتی که افتاد احساس کردیم که مبارزه سومی هم هست که از آن دو مبارزه سخت‌تر است و آن مبارزه با افراط است. اگر افراط‌گرایان بر کشور حاکم شوند نمی‌گذارند مردم آسایش داشته باشند. مردم در تنش قرار می‌گیرند و توسعه کشور دچار مشکل می‌شود. لذا اگر مسائل افراطی‌گری درست نشود و به سمت تعادل و اعتدال که نظر ایشان بود نرویم همین اتفاق می‌افتد و ادامه پیدا می‌کند. در نتیجه ناترازی‌ها روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند و باعث صدمه به مردم خواهد شد. با توجه به اینکه آیت‌ا... هاشمی این مساله را می‌دانست سعی کرد که در سیاست خارجی، مشکلات را از نظر روابط با بعضی ابرقدرت‌ها که می‌توانستند برای ایران مشکل ایجاد کنند، حل کند که در این مسیر موفقیت چندانی پیدا نکرد. اما برای اینکه بتواند عمل کند و دوباره در مسیر حل مشکلات کشور قدم بردارد، خود را در انتخابات سال 92 نامزد کرد ولی متاسفانه رد صلاحیت شد. همان موقع وزیر اطلاعات که آقای مصلحی بود، صحبت کرد و باعث عدم احراز صلاحیت یا رد صلاحیت ایشان در انتخابات شد و اجازه ندادند که ایشان بتواند مجدداً یک بار دیگر مشکلات کشور را حل کرده، کشور را به مسیر اصلی که همان مسیر اعتدال بود، برگرداند. جالب توجه بود که بعد از این اتفاق اثرگذاری جالبی را طرح‌ریزی کرد. آیت‌ا... هاشمی با نظام قهر نکرد و اعتراض به رد صلاحیت خود را مطرح نکرد. بعد از آن از آقای روحانی حمایت کرد. فکر می‌کرد آقای روحانی می‌توانند این مسیر را دنبال کنند. از این رو سیاسیون کشور را در جناح اصلاحات و اعتدال به حمایت از آقای روحانی دعوت کرد و نتیجه آن رئیس‌جمهور شدن آقای روحانی بود.

*مرحوم هاشمی همواره به بحث مردم و مشارکت بالا در انتخابات که تقویت جمهوریت نظام بود تاکید داشت، اما پس از رحلت ایشان این روند کمرنگ‌ شد. چه عللی باعث این مساله شد؟

متاسفانه بعد از رحلت ایشان در سال ۹۵ ما شاهد بودیم که ضعفی در مدیریت کشور پدیدار شد و شاهد نتایج مثبت نبودیم. به صورتی که انتخابات با مشارکت پایین انجام شد و از آن به بعد از سال‌های مثلاً ۹۸ به بعد دو سه تا انتخابات مجلس و ریاست جمهوری با مشارکت پایین‌تر از انتظار انجام شد. در صورتی که انتخابات شورای شهر سال ۹۶ با مشارکت۷۰تا ۷۵ درصدی شکل گرفت، یا قبل از آن انتخابات مجلس دو سال قبل، سال ۹۴ آرای بسیار بالایی به نمایندگان داده شد. در سال ۹۶ در انتخابات شورای شهر فقط یک میلیون و ۷۵۰ هزار فقط رای من بود و کف رأی‌مان یک میلیون و صد هزار بود و بعداً دیگر شاهد چنین انتخاباتی در کشور نبودیم. در صورتی که همیشه سعی آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی بر اساس منویات رهبر انقلاب این بود که انتخابات پرشور داشته باشیم و در همان انتخابات هم که ایشان را رد صلاحیت کردند، آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر انقلاب صحبت از انتخابات و حماسه سیاسی کرده بودند که اگر آقای هاشمی آن موقع در انتخابات نمی‌ماند اصلاً حماسه سیاسی اتفاق نمی‌افتاد. از طرفی می‌بینید که حتی بعد از فوت ایشان ما شاهد مشارکت بسیار بالای مردم و بودیم و تصمیمات عاقلانه‌ای گرفته می‌شد که داشت کشور را به سمت مناسبی می‌برد، ولی بعد از فوت ایشان و از سال ۹۸ و بعد هم ۱۴۰۰ شاهد دو انتخاباتی بودیم که متاسفانه با مشارکت پایین بود. من در مناظره‌ای با آقای خضریان این موضوع را مطرح کردم که آیا واقعاً با رای پنج شش درصدی از کل کسانی که می‌توانند در انتخابات شرکت کنند، کسی می‌تواند خود را نماینده مردم بداند؟ ولی متاسفانه توجه جدی از این جهت صورت نگرفت. سیاست‌های افراطی پیش گرفته شد که مقام معظم رهبری هم نسبت به این موضوع گلایه کردند و در انتخابات ۱۴۰۰ فرمودند که مثلا افراط شد و لازم است جبران شود. البته خوشبختانه اخیراً انتخاباتی برگزار شد که با حضور اعتدالیون و اصلاح‌طلبان در صحنه و مخصوصاً اصلاح‌طلبان مجدداً بخشی از مردم به صحنه انتخابات برگشتند و ما شاهد پیروزی جناب پزشکیان در این انتخابات بودیم که خب؛ برای همه غیرمترقبه بود و ولی شانس جدیدی برای کشور ایجاد شده و لازم است که همه از آقای پزشکیان حمایت کنیم تا بتواند سیاست‌هایش را اعمال کند و بتوانیم مجدداً اعتدال را در کشور حاکم کنیم.

* برخی معتقدند از سال 88یک تغییر نگاه در آیت‌ا... هاشمی پدید آمد و جهت‌گیری‌های ایشان بیشتر به خواست و اراده مردم نزدیک شد. از دید شما چه اتفاقی افتاد که آیت‌ا... هاشمی چنین رویکردی اتخاذ کردند و متعاقب آن مساله رد صلاحیت ایشان شکل گرفت؟

 به نظرم طرح این سوال مقداری انحرافی است و نمی‌توان پاسخ ساده‌ای به آن داد. اگر توجه کنید ایشان بیست و چند بار در انتخابات شرکت کردند. مثلا توجه کنید به انتخابات سال ۷۶ با یک تنش کمتر همین اتفاقات آن موقع هم افتاد اینگونه نیست که فقط شما فرض را بر این بگذارید که در سال ۸۸ و به بعد این اتفاق برای ایشان افتاده است. در مقاطع مختلف ایشان اثرگذاری خودشان را برای حفظ ایران و انقلاب و شیعه و اسلام را ایفا کردند. فرض کنید ایشان در اوج جنگ می‌گوید دانشگاه آزاد ایجاد کنیم یا مساله ساخت متروی تهران را مطرح می‌کند. البته مترو سمبل است و منظور اینکه با کسانی که مخالف توسعه بودند وارد درگیری جدی می‌شود. یا در اوج جنگ مساله پایان جنگ را با امام مطرح می‌کند. اتفاقا موضوع ختم جنگ خودش موضوع بسیار مهم‌تری از مسائل مربوط به سال ۸۸ است. یا مثلاً بعد از انتخابات سال ۷۶ که همه منتظر بودند رقیب آقای خاتمی در انتخابات پیروز شود ناگهان اتفاق ویژه‌ای می‌افتد و آقای خاتمی در انتخابات آن سال پیروز می‌شود و سر کار می‌آید. انتخابات سال 88 دچار بحران خیلی جدی شد و این موضوع در ذهن همه ماند. بحث درگیری‌های خیابانی اتفاق افتاد، تظاهرات آنچنانی و دستگیری‌ها و سرانجام 9دی اتفاق افتاد که برخی مواضع آن زمان را نقطه عطف عملکرد آقای هاشمی می‌دانند. ولی به نظر من نقطه عطفی که می‌توان به آن اشاره کرد، به مسائل مربوط به سال 92 برمی‌گردد که بعد از نه سال ریاست مجلس، هشت سال ریاست جمهوری و نزدیک به ۲۰ سال ریاست مجمع تشخیص برخلاف انتظار رد صلاحیت می‌شود؛ اینجا نقطه عطف است. یعنی به نظر می‌آید که مشکلات با رد صلاحیت ایشان شکل گرفت. آقای مصلحی می‌گفتند که ما دیدیم ایشان کف خیابان رای دارد و اگر بیاید برنده است. بنابراین نقطه عطف را می‌توان در ماجرای رد صلاحیت سال 92 دید که آقای هاشمی محکم‌تر به میدان می‌آید و با حمایت از آقای روحانی او را به ریاست جمهوری می‌رساند.

آقای هاشمی با حمایت از مردمسالاری دینی باعث شد دولت اصلاحات روی کار بیاید و مسیر سازندگی و توسعه با فرض توسعه سیاسی ادامه پیدا کرد

* فکر می‌کنید ردصلاحیت آقای هاشمی از چه جهت بود؟ به خاطر 30 میلیون رای و محبوبیت یا به خاطر نگرش متفاوت نسبت به مسائل مختلف کشور؟

ما و همه کسانی که دل در گرو توسعه ایران دارند رد صلاحیت آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی را نقطه تسلط افراط‌گرایی می‌دانیم. یعنی فرض بر این است که به دلیل نگاه‌هایی از این دست موضوع رد صلاحیت آیت‌ا... هاشمی پدید می‌آید و از آن دفاع می‌کنند. عجیب است که بعد از این اتفاق به تلویزیون می‌آیند و با صراحت عنوان می‌کنند که ما این کار را انجام دادیم. این را باید نقطه اوج افراط دانست که چه صدمه‌هایی به مردم زده است. افراط عملاً بر خلاف نظر و اراده مردم عمل می‌کند. نگاه افراطی یعنی نیازهای مردم را نادیده می‌گیرد، محدودیت ایجاد می‌کند و در همه حوزه‌ها چه اقتصادی، چه فرهنگی و چه اجتماعی به کشور صدمه می‌زند. به نظرم آقای هاشمی خیلی خوب در سال 92درخشید فقط با همان حرکت که قهر نکرد و با حمایت از آقای روحانی وارد معرکه انتخابات شد و انتخابات را برد، و روز بعد هم پای کار ایستاد. کار سوم یا چهارمی که ایشان انجام داد حمایت از امضای برجام بود در صورتی که یادم است همان موقع سال ۹۳ و 94 حتی سیاسیونی مثل آقای ظریف و حتی خود آقای روحانی نگران امضای برجام بودند و می‌ترسیدند که از سوی افراطیون مورد سوال و هجمه واقع شوند و دستشان می‌لرزید که امضا کنند ولی آیت‌ا... هاشمی به میدان رفت و حمایت کرد تا آنها امضا گردد. لذا به نظر من ایشان در مقطع‌های مختلف وظیفه‌ای به عهده داشت و این وظیفه را به خوبی و بر اساس توان و امکاناتی که در اختیار داشت به سرانجام رساند.

* هشت سال از رحلت آیت‌ا... هاشمی می‌گذرد اما هنوز بخش‌هایی از جامعه به بحث درگذشت آیت‌ا... هاشمی با دیده تردید نگاه می‌کند، خود شما و خانواده هیچ گاه به این مساله فکر نکردید که چگونه پدر ما بدون هیچ مشکلی درگذشت؟

روز قبل از درگذشت ایشان ما مراسم عقد دختر یاسر را داشتیم و خیلی سرحال در آن مراسم شرکت کردند و عقد را خواندند. فردای آن روز، نوزدهم دی ماه که روز رحلتشان بود جلسه مجمع تشخیص را مدیریت کردند و بعد ناهار را با آقای هاشمی وزیر بهداشت و درمان خوردند. بعد از آن برای ورزش به استخر کوشک رفتند. برای همه ما واقعاً شوک عجیبی بود. برای جامعه هم شوک بود چون ما آثار بیماری منجر به فوت را هیچ وقت در ایشان ندیده بودیم و هنوز هم این نگرانی در ما هست و این فوت برایمان هنوز توجیه نشده و در دلمان یک نگرانی داریم. از طرفی هم شورای امنیت نتوانست دلیل فوت را با استحکام و اطمینان مطرح کند و حتی آقای روحانی در روی گزارشی که تهیه شد نوشت که این گزارش استحکام لازم را ندارد. با همه اینها پرونده فوت ایشان بسته و در نهایت صحبت از سکته عمومیت یافت ولی برای ما همچنان در این باره ابهام وجود دارد.

* پس از درگذشت آیت‌ا... هاشمی و در دولت آقای روحانی تندروها بارها شعاری با مضمون استخر فرح را فریاد می‌زدند. ماجرای استخر فرح چه بود؟

به طور مشخص ماجرای استخر فرح دروغ بود و کسی که این موضوع را گفته بود، اشتباه کرده بود و ما از او شکایت کردیم ولی علاقه‌ای برای رسیدگی نشان داده نشد.

* در شرایط امروز چقدر فقدان آیت‌ا... هاشمی احساس می‌شود؟

فقدان ایشان برای ما و برای جامعه سخت است ولی ایشان در صحبت‌های خودشان هم گفتند که بعد از اتفاقاتی که افتاد مخصوصاً سه انتخابات پرشوری که در ایران برگزار شد، سال ۹۲ و بعد هم ۹۶ مردم راه خودشان را پیدا کردند. مردم از افراط عبور کردند ولی افراطیون همچنان می‌خواهند خودشان را به کشور تحمیل کنند. لذا به یک صورت می‌توان گفت افراطیون هنوز کار خودشان را می‌کنند که اغلب بر خلاف خواست و میل مردم است. الان بزرگان کشور در اعتدال و اصلاحات باید جدی باشند و نگذارند افراطیون خود را بر جامعه تحمیل کنند.