نابودیِ خاموشِ جنگل‌های ایران

در همین زمینه، با محمددرویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو، درباره وضعیت جنگل‌های ایران، گفت‌وگو کردیم که در زیر می‌خوانید. درویش که سابقه مدیرکل دفتر مشارکت‌های سازمان حفاظت محیط زیست، در دوره ریاست معصومه ابتکار و عیسی کلانتری را دارد، معتقد است این سازمان از بضاعت لازم برای مدیریت این عرصه برخوردار نیست.

وضعیت پوشش جنگلی ایران را اگر بخواهیم، در حدود یک قرن پیش تا امروز بررسی کنیم. به چه میزانی بوده است؟

وسعت رشته‌های جنگلی ایران، حدود یک قرن پیش، یعنی در آغاز1300 برآوردها می‌گوید حدود 20میلیون هکتار بوده است. حالا بعد از 100 سال، به 12میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است. یعنی ما 8میلیون هکتار جنگل را در طول صد سال اخیر از دست دادیم و نکته مهم آن این است که براساس تعریفی که سازمان جنگل‌ها ارائه می‌کند، یعنی براساس تاج پوشش 5درصد ما 12میلیون هکتار جنگل داریم. اگر تعریف فائو، (سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد) را در نظر بگیریم که درواقع15درصد تاج پوشش را شرط یک رویشگاه جنگلی اعلام کرده است، ما چیزی حدود7میلیون هکتار بیشتر جنگل نداریم. حالا حتی همان 12میلیون هکتار را هم اگر درنظر بگیریم واقعا فاجعه است. نشان می‌دهد که سرعت جنگل تراشی در ایران بسیار بالا است. آمارهای دیگری که وجود دارد می‌گوید در دهه 1330 ما وسعت رویشگاه جنگلی‌مان درشمال، یعنی جنگل‌های هیرکانی‌مان حدود 3.5میلیون هکتار بوده که مطابق بررسی که واحد GIS، )سامانه اطلاعات جغرافیایی(، در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام داده، این رقم درحال حاضر به 1.6میلیون هکتارکاهش پیدا کرده است و باز مطابق گزارش انجمن علمی جنگلبانی، که یک زمانی آقای دکتر کیادلیری که اکنون معاون سازمان حفاظت محیط زیست است، رئیس آن بود، 800هزارهکتار از این جنگل‌های باقی مانده را هم در واقع جنگل‌های مخروبه است، یعنی ظاهرش جنگل است، اما عملا تنوع زیستی‌اش را از دست داده است. بجز خرمندی و لیلکی، تنوع زیادی نمانده است و به شدت تخریب شده است.

چه عواملی در تخریب جنگل‌ها نقش دارند؟

از جمله عوامل مهمی که در تخریب جنگل‌ها از آن نام می‌برند، تغییر کاربری اراضی است. فشار دام، سوداگری زمین و همچنین طرح‌های جنگل‌داری که اجرا شد به نام احیای جنگل اما در واقع جنگل‌ها را یکدست کردند و تنوع‌اش را از بین بردند. در آنها فساد زیادی اتفاق افتاد و عملا بخش قابل توجهی از جنگل‌های ما از بین رفت. طرح‌هایی مانند طرح یک هکتاری که به بهانه اینکه بخشی از این زمین‌ها را در اختیار از ما بهتران قرار دهند قبل از انقلاب، مقدمه شروع این تخریب‌ها بود و بعد از انقلاب هم این طرح‌ها با نام‌های دیگری مانند بوستان خانوادگی و طرح طوبی و... ادامه پیدا کرد. اول جنگل‌ها به بهانه توسعه کشاورزی تخریب شد و بعد اراضی کشاورزی به بهانه گسترش ویلاها و شهرک‌ها و توسعه شهرها نابود شدند. اکنون بحث سدسازی‌ها در بالادست و بارگذاری‌هایی که اتفاق افتاده است، نظام بوم‌شناختی جنگل‌های هیرکانی را متاسفانه نابوده کرده است. همچنین خطر تغییر اقلیم، افزایش دما، تغییر برف به باران هم از جمله عواملی است که این ماجرا را دارد تشدید می‌کند.

آیا سازمان حفاظت محیط زیست، از توان کافی برای محافظت از محیط زیست و مدیریت صحیح منابع زیستی ما برخوردار است؟

حقیقت ماجرا این است که سازمان حفاظت محیط زیست، از بضاعت لازم برای مدیریت این عرصه برخوردار نیست. بودجه لازم در اختیارشان قرار نمی‌گیرد. نمی‌توانند نیروهای کارآمد را جذب کنند و یا نگه دارند. بودجه سازمان حفاظت محیط زیست حدود 3.6همت است که اگر مقایسه کنیم با بودجه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، که 514همت است می‌فهمیم که سازمانی که باید اگر می‌توانست به وظایفش به درستی عمل کند، یعنی آب و خاک و هوا را سالم نگه دارد، اصلا نیازی نبود این همه مردم بیمار شوند که بخواهیم این مقدار هزینه‌های درمانی کنیم. بنابراین تا زمانی که نگاه حاکمیت و دولت به سازمان‌های متولی منابع طبیعی و محیط زیست آنقدر کوچک‌انگارانه است و اغلب مسئولان این سازمان‌ها را حیاط خلوت خود می‌دانند، و حاضر نیستند منابع طبیعی را به عنوان یک وزارتخانه به رسمیت بشاسند، نمی‌توان انتظار معجزه از این بدنه ضعیف داشت.

دوره طلایی سازمان حفاظت محیط زیست از نظر شما چه زمانی بود؟

در دوره‌ای که آقای فیروز رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بود، ما طلایی‌ترین دوران منابع طبیعی را داشتیم. آن دوره آقای گلسرخی هم وزیر منابع طبیعی بود. آن دوره مدیریت واقعا خوبی بر منابع طبیعی ما و محیط زیست ما اعمال شد و بهترین قوانینی که هنوز هم وجود دارد، مربوط به همان دوره است.