آیت ا... هاشمی مرد روزهای بحرانی بود

وی در طول زمان آشنایی با آیت‌ا... هاشمی با فراز و نشیب‌های زندگی ایشان آشنا بوده است. به بهانه سالگرد رحلت آیت‌ا... هاشمی، «آرمان ملی» با محمد اشرفی اصفهانی گفت‌وگو کرده است. اشرفی اصفهانی در این گفت‌وگو گفت: «آیت‌ا... هاشمی شخصیتی بی‌نظیر و جامع در تاریخ انقلاب اسلامی بودند که از ویژگی‌های ممتازی برخوردار بودند. ایشان در مرحله اول معتمد و امین حضرت امام(ره) و پس از ایشان یار با وفای مقام معظم رهبری در اداره کشور بودند. از سوی دیگر آیت‌ا... هاشمی شخصیتی اندیشمند، مفسر، عالم، مجاهد، مبارز، مدیر و مدبر بودند. هنوز جای خالی ایشان در نظام احساس می‌شود.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*فقدان آیت‌ا... هاشمی در هشت سال گذشته چه تأثیری در معادلات سیاسی و اجتماعی ایران داشت؟

آیت‌ا... هاشمی شخصیتی بی‌نظیر و جامع در تاریخ انقلاب اسلامی بودند که از ویژگی‌های ممتازی برخوردار بودند. ایشان در مرحله اول معتمد و امین حضرت امام(ره) و پس از ایشان یار با وفای مقام معظم رهبری در اداره کشور بودند. از سوی دیگر آیت‌ا... هاشمی شخصیتی اندیشمند، مفسر، عالم، مجاهد، مبارز، مدیر و مدبر بودند. هنوز جای خالی ایشان در نظام احساس می‌شود. آشنایی بنده با آقای هاشمی به سال1340 و پس از رحلت آیت‌ا... بروجردی بازمی‌گردد. در آن مقطع زمانی بنده طلبه جوانی بودم که در حوزه علمیه قم درس می‌خواندم و آقای هاشمی نیز در قم طلبگی می‌کردند. در ابتدای سال1340 رژیم شاهنشاهی قصد داشت روحانیون و طلبه‌ها را به سربازی بفرستد. به همین دلیل بسیاری از طلبه‌ها و از جمله آقای هاشمی را دستگیر کردند تا به خدمت سربازی بفرستند. بسیاری از طلبه‌ها از سربازی فرار کردند اما آقای هاشمی تمام دو سال را در پادگان باقی ماند و می‌گفتند که قصد دارند قواعد و اصول نظامی‌گری را در دوران سربازی فرابگیرند. آیت‌ا... هاشمی شخصیت جامع‌الاطرافی بودند. به‌عنوان‌مثال ایشان از نظر علمی سرآمد روزگار خود بودند و از این نظر جایگاه ممتازی در حوزه علمیه قم داشتند. متأسفانه شخصیت علمی آیت‌ا... هاشمی کمتر مورد توجه قرار گرفته و نسل جدید با این جنبه از شخصیت ایشان زیاد آشنا نیست. این در حالی است که آقای هاشمی یک مجتهد مسلم و از شاگردان ممتاز حضرت امام(ره)، علامه طباطبایی و آیت‌ا... محقق داماد بودند. از سوی دیگر ایشان با شهید باهنر و شهید مفتح هم‌دوره و هم‌بحث بودند. آیت‌ا... هاشمی در عین اینکه از نظر علمی دارای جایگاه ممتازی بودند، اما در مبارزات سیاسی نیز حضور فعال و تعیین‌کننده‌ای داشتند و در این راه سختی‌ها و شکنجه‌های زیادی دیدند و در مقاطع مختلف توسط رژیم شاهنشاهی دستگیر شدند.

*چرا شخصیت علمی آیت‌ا... هاشمی تحت لوای شخصیت سیاسی و تاریخی ایشان قرار گرفته و کمتر به آن پرداخته شده است؟

بنده بارها این نکته را به ایشان گوشزد می‌کردم. یک ‌بار بنده به آیت‌ا... هاشمی گفتم چرا شما نیز مانند برخی از بزرگان جلسات درس و بحث در زمینه فقه و فلسفه در تهران برگزار نمی‌کنید؟ ایشان در پاسخ به من عنوان کردند: «بسیار علاقه دارم این کار را انجام بدهم، اما به دلیل مشغله و گرفتاری‌هایی که دارم فرصت برگزاری کلاس درس را ندارم.» البته ایشان در این مورد حق داشتند. به‌هرحال آقای هاشمی از ابتدای انقلاب در مناصب مختلف و مهمی حضور داشتند. مناصبی مانند ریاست مجلس، فرماندهی جنگ، ریاست جمهوری، امام‌جمعه تهران و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام بسیار وقت‌‌گیر و طاقت‌‌فرسا بود و ایشان به ‌واقع فرصت کافی برای برگزاری کلاس درس نداشتند. بنده در مجلس دوم که آقای هاشمی ریاست آن را بر عهده داشتند به‌عنوان نماینده حضور داشتم. یک ‌بار به خاطر می‌آورم که نایب‌رئیس مجلس به بنده گفت: «آقای هاشمی در طول شبانه‌‌روز فقط چهار ساعت می‌خوابند و در حدود بیست ساعت در مدیریت مجلس و کشور فعالیت می‌کنند.» این در حالی بود که کشور در آن مقطع زمانی درگیر جنگ تحمیلی هم شده بود و آقای هاشمی علاوه بر اینکه ریاست مجلس را بر عهده داشتند به دستور حضرت امام(ره) فرماندهی جنگ را نیز بر عهده داشتند. از سوی دیگر ایشان در شرایطی مسئولیت مجلس، جنگ و ریاست جمهوری را بر عهده گرفتند که کشور با مشکلات بسیار زیادی مواجه شده بود. با این ‌وجود بسیاری از مشکلات و بحران‌های مهم تاریخ انقلاب به دست آیت‌ا... هاشمی و تدبیر ایشان حل شدند. بدون شک مهم‌ترین مشکلی که آیت‌ا... هاشمی حل کردند مسأله جایگزینی حضرت امام(ره) پس از درگذشت ایشان بود. در این مقطع زمانی بسیاری از بزرگان نظام برای جایگزینی حضرت امام(ره) دچار نگرانی و ناامیدی شده بودند، اما آیت‌ا... هاشمی با تدبیری که نشان دادند، این مشکل را حل کردند. نکته دیگر اینکه پس از جنگ تحمیلی کشور در وضعیت نامساعدی قرار داشت و جنگ برای ما خرابی‌ها و نابسامانی‌های زیادی به بار آورده بود. در این مقطع زمانی نیز آقای هاشمی طلایه‌‌دار سازندگی و آبادی کشور شدند و تلاش کردند خرابی‌های جنگ را بازسازی و کشور را در مسیر پیشرفت و ترقی هدایت کنند. به همین دلیل نیز ایشان به «سردار سازندگی» معروف شدند که در واقع لقبی برازنده ایشان بود. در نتیجه یکی از دلایل تشابه آیت‌ا... هاشمی با امیرکبیر علاقه و میل هر دو این شخصیت‌های تاریخی برای آبادی و سربلندی ایران بوده است.

*آیت‌ا... هاشمی به مرد بحران‌ها معروف بودند. رویکرد ایشان در بحران‌ها به چه صورت بود؟ آیا این رویکرد می‌تواند برای مسئولان کشور الگو باشد؟

یکی از بحران‌های بزرگ پس از پیروزی انقلاب جنگ تحمیلی بود و بحران دیگر شرایط خاتمه دادن به جنگ که مرحوم هاشمی درایت خود را به خوبی در این مقطع زمانی نشان داد. بنده در آن مقطع زمانی به‌ عنوان نماینده در مجلس حضور داشتم و آیت‌ا... هاشمی ریاست مجلس را بر عهده داشتند. من به‌خوبی به خاطر می‌آورم که در آن مقطع زمانی همه بزرگان کشور نسبت به این مسأله نگران بودند که حضرت امام(ره) چگونه می‌خواهد مردم را برای اعلام پایان جنگ متقاعد کند. در این‌ بین آقای هاشمی معتقدند بودند که حضرت امام(ره) خود به‌خوبی به این مسأله آگاهی دارند که به چه شیوه‌ای با مردم سخن بگویند و واقعیت ماجرا را برای مردم بازگو کنند. البته در این زمینه آیت‌ا... خامنه‌ای نیز با آقای هاشمی هم‌عقیده بودند و بر این مسأله تأکید می‌کردند. در این مقطع زمانی برخی با پایان جنگ به‌ صورت جدی مخالف بودند و در حال تلاش بودند که حضرت امام(ره) را برای ادامه حمله به خاک عراق متقاعد کنند. این عده براین باور بودند که راه بیت‌المقدس از راه کربلا می‌گذرد و با تصرف خاک عراق می‌توان آماده حرکت به سمت بیت‌المقدس شد. در این مقطع زمانی آیت‌ا... هاشمی طی جلسات متعدد وضعیت تسلیحات و توانایی کشور و همچنین شرایط دشمن و چشم‌انداز آینده جنگ را برای حضرت امام(ره) تشریح و تبیین کردند. حضرت امام(ره) نیز با درایتی که داشتند استدلال‌های آیت‌ا... هاشمی و همراهان ایشان را شنیده و در نهایت قطعنامه598 را پذیرفتند. نکته قابل‌ تأمل اینکه آیت‌ا... هاشمی که به دلیل فرماندهی جنگ با وضعیت نظامی ایران آشنایی کامل داشت در دوران ریاست جمهوری خود بسیاری از کمبودهای نظامی ایران را برطرف کرد و دستور ساخت و طراحی بسیاری از سلاح‌های مهم و استراتژیک امروزی کشور را صادر کرد. درنتیجه بسیاری از ساختارهای نظامی کشور در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی و با دستور مستقیم ایشان شکل گرفت و ایشان در طراحی توانایی نظامی ایران نقش برجسته‌ای ایفا کردند. به همین دلیل است که در شرایط کنونی ایران از نظر توانایی‌های نظامی قدرت اول منطقه به شمار می‌رود. مسأله مهم دیگری که پس از جنگ رخ داد نقش آیت‌ا... هاشمی در مدیریت عملیات مرصاد بود که منافقین پس از پذیرش قطعنامه به ایران حمله کرده بودند. در عملیات مرصاد، آقای هاشمی شخصأ وارد کرمانشاه شده و به مدت یک هفته مدیریت عملیات را با فرماندهان سپاه و ارتش بر عهده داشته و از نزدیک بر همه مسائل نظارت می‌کردند. من معتقدم رویکردی که هاشمی در بحران‌ها داشت می‌تواند به عنوان یک الگو برای مسئولان کنونی کشور مورد استفاده قرار بگیرد. با این ‌وجود ما مشاهده می‌کنیم که در هفته دفاع مقدس صداوسیما هیچ عکس و سخنی از آیت‌ا... هاشمی به‌عنوان فرمانده جنگ نشان نمی‌دهد و هیچ تحلیلی از نقش موثر ایشان در دفاع مقدس منتشر نمی‌شود. بنده در اینجا قصد دارم از صداوسیما به خاطر این‌گونه رفتار گلایه کنم.

آیت‌ا... هاشمی در عین اینکه از نظر علمی دارای جایگاه ممتازی بودند، اما در مبارزات سیاسی نیز حضور فعال و تعیین‌کننده‌ای داشتند و در این راه سختی‌ها و شکنجه‌های زیادی دیدند

* اگر آیت‌ا... هاشمی زنده بود، در مقابل مشکلات امروز کشور چه می‌کردند؟

 آیت‌ا... هاشمی جایگاه خاصی در نظام تصمیم‌گیری به خصوص در مقاطع بحرانی داشتند و کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که از نظر صبر، تحمل و گذشت مانند ایشان باشد. بنده در طول دولت‌های نهم و دهم با آیت‌ا... هاشمی در ارتباط بودم و از نزدیک با دغدغه‌های ایشان نسبت به توهین‌هایی که نسبت به وی و خانواده ایشان صورت می‌گرفت آگاهی دارم. حتی در طول مجلس نهم که برخی با نابخردی انواع و اقسام توهین‌ها، تهمت‌ها و فحاشی‌ها را علیه آقای هاشمی انجام می‌دادند، ایشان هیچ‌ گونه مقابله ‌به ‌مثل نمی‌کرد و برای انسجام و وحدت کشور از پاسخ‌گویی خودداری می‌کرد. من چندین بار به ایشان گفتم چرا در مقابل این هجمه‌ها واکنش نشان نمی‌دهید و بدگویان را رسوا نمی‌کنید؟ آیت‌ا... هاشمی در پاسخ به بنده و دیگر دوستان که چنین درخواستی داشتند عنوان می‌کردند: «من برای حفظ نظام و انقلاب صبر می‌کنم و غیر از صبر چاره‌ای ندارم.» آقای هاشمی اولین فردی بودند که خطر احمدی‌نژاد را به بزرگان نظام گوشزد کرد. ایشان در محافل خصوصی عنوان می‌کردند که من از همان ابتدا به این مسأله پی برده بودم که احمدی‌نژاد خرابی‌های زیادی به بار خواهد آورد و این نکته را به ‌دفعات به بزرگان و صاحب‌ نظران گوشزد کرده بودم. حتی ایشان عنوان می‌کردند که بنده به برخی از کمیسیون‌های مجمع تشخیص نیز این خطر را گوشزد کرده بودم، اما آنها در سال‌های ابتدایی این خطر را جدی نگرفتند. با این‌ وجود پس از چند سال که این شخص ماهیت خود را نشان داد و به نابسامانی‌ها در کشور دامن زد، این افراد حق را به بنده داده و عنوان کردند باید زودتر به حرف شما گوش می‌کردیم. آیت‌ا... هاشمی به‌اندازه‌ای در فضای سیاسی باتجربه و خبره شده بودند که آینده سیاسی ایران را به‌راحتی تحلیل و ارزیابی می‌کردند. به همین دلیل نیز مقام معظم رهبری در تمام مسائل مهم داخلی و خارجی با آیت‌ا... هاشمی مشورت می‌کردند و ایشان در تمام سیاست‌گذاری‌های کلان کشور نقش مهمی ایفا می‌کرد. بنده به خاطر دارم که یک ‌بار آیت‌ا... هاشمی قصد داشتند به سفر بروند، اما مقام معظم رهبری از ایشان خواسته بودند که برای مشورت درباره یک مسأله مهم با ایشان دیدار کنند. آیت‌ا... هاشمی سفر خود را لغو کرده و برای مشورت خدمت مقام معظم رهبری رسیده بودند. البته این مشورت دوطرفه بود و آیت‌ا... هاشمی نیز در همه مسائل مهم و تأثیرگذار داخلی و خارجی با آیت‌ا... خامنه‌ای مشورت می‌کردند و نظرات ایشان را جویا می‌شدند. به همین دلیل در شرایط کنونی جای خالی ایشان در نهادهای تصمیم‌گیری احساس می‌شود. مهم‌ترین نکته‌ای که امروز به ذهن متبادر می‌شود، اگر آیت‌ا... هاشمی حضور می‌داشت، با عقلانیت و دوراندیشی که در او سراغ داریم، می‌توانست راهگشای بحران‌های کشور باشد و جای خالی او امروز احساس می‌شود.