آسمانی که آبی نمی شود

ما پایتخت نشینان حالا چندماهی می‌شود که رنگِ آبیِ آسمانی را از یاد برده‌ایم و این تنها مربوط به نیمه دوم امسال نیست. بیش از یک دهه است، که هوای آلوده، مهمان نیمه دوم سال در کلانشهر تهران است. دلایلش هم یکی دو تا نیست.

شاخص آلودگی هوا همچنان در حدود140 و در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قراردارد. با توجه به پایداری هوا، افزایش غلظت و انباشت آلاینده‌های جوی در شهرهای صنعتی انتظار می‌رود. این جمله را تقریبا یک روز در میان لابه‌لای اخبار می‌شنویم. حالا با پیش بینی بارشی در میان هفته، انتظار می‌رود که شاید کمی از این حجم آلودگی هوا کاسته شود.

در همین راستا، بهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هوا، درباره تداوم آلودگی هوا به «آرمان‌ملی» گفت: تغییرات امسال نسبت به سال گذشته خیلی شدیدتر نبوده است. سال قبل هم تعداد روزهای آلوده هوا را اگر نگاه کنید، روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس، تعدادشان خیلی کمتر از امسال نبوده است. این طور نبوده است که امسال خیلی وضعیت بدتر شده باشد. اما شما روند ده ساله را درنظربگیرید، بله مثلا ما نسبت به سال‌های گذشته، هرسال وضعیتمان به طور میانگین وخیم‌تر می‌شود.

هرسال آلوده‌تر از پارسال

اشجعی با بیان اینکه هرسال بر منابع آلاینده‌هایمان افزوده می‌شود، گفت: ما به هرحال، سال به سال بر منابع انتشار آلاینده‌هایمان افزوده می‌شود، منابع انتشار آلاینده‌ها چه هستند، یکی وسایل نقلیه هستند، که هرسال بر تعدادشان افزوده می‌شود. خودروهای سواری، موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و کامیون‌ها، هرسال تعداد اینها افزایش پیدا می‌کند. از آن طرف منابع ساکن هم به همین صورت است. یعنی شما صنایع و نیروگاه‌ها را اگر مشاهده کنید، به دلیل اینکه جمعیت مدام زیاد می‌شود و مصرف انرژی افزایش می‌یابد، انتشار آنها نیز افزایش پیدا می‌کند. نیروگاه‌ها مجبورند ظرفیت خود را افزایش دهند. صنایع نیز به همین صورت، محصول بیشتری باید تولید شود، چون به هرحال میزان مصرف افزایش پیدا کرده است. همه اینها سبب می‌شود که میزان انتشار آلاینده‌هایمان سال به سال بیشتر شود. این یک روند طبیعی است. حالا شما این را بگذارید در کنار این موضوع که هرسال هم خودروهایی که منابع اصلی آلایندگی هوا هستند، میانگین سنی‌شان افزایش پیدا می‌کند. چون فرایند اسقاط یا متوقف است و یا اینکه خروجی وسایل نقلیه به اندازه ورودی آنها نیست و میانگین عمر ناوگان هم افزایش پیدا می‌کند. همین سبب می‌شود که ضریب انتشار آلایندگی هوا افزایش یابد. اینها عواملی هستند که سبب وخیم‌تر شدن وضعیت هوا به طور سالانه می‌شود. با وجود همه اینها، غیر طبیعی نیست که ما هرسال شاهد هوای آلوده باشیم. اما باید جلوی این روند را بگیریم.

این کارشناس آلودگی هوا بیان کرد: ما باید یک اقداماتی را انجام دهیم که میزان انتشار آلاینده‌ها نه تنها بیشتر نشود، که سال به سال کمتر هم شود. متاسفانه این اقدامات صورت نمی‌گیرد که مهم‌ترین آن هم قانون هوای پاک است که 7سال است تصویب شده است، اما درصدکمی از آن اجرا شده است. تا وقتی این قانون اجرا نشود و راهکارهای کاهش آلودگی هوا به مرحله اجرا نرسد، این روند افزایش آلودگی هوا به صورت سالانه همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.

اشجعی با بیان اینکه برخی کارشناسان ایراداتی را به قانون هوای پاک مطرح می‌کنند، ادامه داد: ایراد داشتن قانون هوای پاک را من انکار نمی‌کنم. اینکه قانون ایراد دارد و باید اصلاح شود، غیرقابل انکار است و این مشکل وجود دارد. اما بحث این است که ‌آیا همین قانون با این ایرادهایی که دارد، اصلا قابل اجرا نبوده است؟ که پاسخ آن خیر است. یعنی با وجود ایرادهایی که دارد، اما درصد زیادی از همین قانون امکان اجرا داشته است و طی این سال‌ها باید اجرا می‌شده است. ولی به بهانه‌های مختلف یا به دلیل عدم تخصیص منابع و بودجه‌ای که مورد نیاز بوده است، اجرا نشده است. اما این دیگر به بحث ایرادهای قانون برنمی گردد. ایرادات قانون جای خود دارد و باید اصلاح شود، اما خب همین قانون اگر با همین ایراداتی که داشته است، آن مواردی که درست و صحیح بودند، اگر اجرا می‌شد، وضعیت آلودگی هوا بهبود پیدا کرده بود و با این شرایط امروز روبه‌رو نبودیم.

عدم پیش بینی منابع مالی

او با اشاره به مهم‌ترین ایراد قانون هوای پاک، گفت: مهم‌ترین ایراد این قانون، بحث عدم پیش بینی منابع مالی است. زیرا به هرحال وقتی شما یک حکمی را در قانون مطرح می‌کنید و به یک وزارتخانه‌ای و یک دستگاه اجرایی این وظیفه را محول می‌کنید، باید منابعش را هم ببینید و بگویید شما از این محل این کار را انجام بده. در قانون هوای پاک در خیلی از موارد منابع اعتباری‌اش را ندیدند. زیرساختش را ندیدند و اگر هم دیدند، آن منابع، پاسخگوی اجرای آن حکم نبوده است. یا مثلا یکسری تناقضات در قانون وجود داشته است. به عنوان مثال یک مورد این بوده است، که یک جایی آمدند سن معافیت از معاینه فنی را برای خودروهای سواری4 سال عنوان کردند. یک جای دیگر گفتند که دوره گارانتی ‌تجهیزات کنترل آلایندگی خودرو 2سال است. یعنی کاتالیزور یا سایر تجهیزات کنترل کننده آلایندگی خودرو، 2 سال گارانتی‌دارد. خب شما که خودرو را از کارخانه تحویل می‌گیرید، تا 4 سال اول اصلا نیازی نیست که به معاینه فنی مراجعه کنید. وقتی به معاینه فنی مراجعه نمی‌کنید، اصلا متوجه آن ایراد در سیستم کنترل آلایندگی خودرو نمی‌شوید، و وقتی متوجه می‌شوید که دوره گارانتی‌شما تمام شده است. این یک تناقضی است که در خود قانون وجود دارد. یک جاهایی متن مبهم بوده است. یعنی طوری متن قانون نوشته شده است، که ابهام ایجاد کرده است، یا برداشت دوگانه یا چندگانه ایجاد کرده است. موضوعات تنبیهی به صورت مناسب در قانون دیده نشده است، مثلا یکسری جاها آمدند و یک عوارض و جریمه‌ای را برای فرضا یک تخلفی و یا کار اشتباهی تعیین کردند، که آن میزان جریمه و تخلف هیچ صورت بازدارنده‌ای نداشته است. یعنی شما فرض کن که یک تخلفی انجام دادی، یک مقدار ناچیزی می‌خواهی جریمه را بپردازی خب ترجیح می‌دهی آن تخلف را انجام دهی تا اینکه آن کار درست را انجام دهی که هزینه بیشتری برای شما دارد. بحث‌های تنبیهی و جریمه‌ای قانون در جاهایی مشکل داشته است و همین طور بحث‌های تشویقی آن هم مهم است. یعنی شما آمدید و تنبیه را در نظر گرفتید، اما تنبیه تنها کافی نیست و باید بحث‌های تشویقی را هم ببینید. حالا فرض کنید اگر صنعتی پاک است، یا خودرویی پاک است، باید یکسری تشویق‌هایی را برایش در نظر بگیرید. با همه این ایرادات بازهم درصد زیادی از این قانون قابلیت اجرا داشته است ولی خب به دلایل دیگری اجرا شده است.

مقصر اصلی

اشجعی با اشاره به اینکه نمی‌توان یک مقصر را در آلودگی هوای تهران در نظر گرفـت، بیان کرد: مسائل زیست محیطی از جنسی نیستند که شما یک مقصر را برایش پیداکنید و بگویید فقط تقصیر این عامل است. قانون هوای پاک، قانونی است که در آن 21 دستگاه اجرایی درگیر هستند و هرکدام یکسری وظایفی دارند. حالا وظایفشان با اهمیت و کم اهمیت هم هست و بحث اولویت بندی هم در راهکارها وجود دارد، که کدامش اثرگذارتر بوده است و کدام نبوده است. اما اینکه فقط بخواهیم اصرار کنیم به یک سازمان که بگوییم فقط این سازمان باعث شده است که ما چنین وضعیتی داشته باشیم که به وظایفش عمل نکرده است، این کار درستی به نظرمن نیست. زیرا اکثر وظایفی هم که در قانون هوای پاک موجود است، مختص یک نهاد اجرایی نیست، یعنی چند نهاد اجرایی به صورت یک زنجیره باید هرکدام وظایف خود را انجام دهند که آن حکم به ثمر بنشیند. اما خب دستگاه‌های اجرایی مثل وزارت کشور و یا وزارت نفت، خود سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، سازمان برنامه و بودجه، اینها سازمان‌هایی بودند که بیش‌ترین سهم را در قانون هوای پاک داشتند و مجموعه اینها، توفیق زیادی در اجرای تکالیف خودشان نداشتند و این باعث شده است که ما یک چنین وضعیت هوایی را در تهران هرسال شاهدش باشیم. اما خب علاوه بر خود دولت، خود مردم هم یک جاهایی مسئولیت‌هایی دارند که انجام ندادند. فقط نمی‌شود که گفت همه مسائل به دولت برمی‌گردد و بحث فرهنگ سازی هم مهم است. همه اینها دست‌به‌دست هم می‌دهند و اینگونه نیست که ما بخواهیم یک نفر را مقصر بدانیم.