آغاز جنگ پزشکیان و مافیای فیلتر شکن

براساس آنچه اعلام شده رفع فیلتر این دو پلتفرم آغاز مراحلی است که تا پایان سال ادامه خواهد داشت و دیگر پلتفرم‌ها فیلتر شده را نیز در بر می‌گیرد. پس از رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی واکنش‌های مثبتی در بین مردم به وجود آمد که نشان می‌دهد خواست و مطالبه اصلی مردم رفع فیلترینگ است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با دکتر مجید ابهری جامعه‌شناس و رفتارشناس اجتماعی گفت‌وگو کرده است. ابهری در این زمینه معتقد است: «مردم ایران تمایل دارند با ملت‌های دیگر ارتباط و در یک فضای آزاد با هم گفت‌وگو و تعامل داشته باشند. شبکه‌های اجتماعی این فرصت را برای مردم ایجاد کرده است. واقعیت این است که فضای مجازی امروز برای مردم مهم است و بسیاری از مسائل زندگی آنها به فضای مجازی ارتباط دارد. به همین دلیل فیلتر کردن آن، باعث نارضایتی مردم می‌شود. در شرایط کنونی که مرحله اول رفع فیلترینگ صورت گرفته مردم خوشحال شدند و در ساعت‌های پس از این اتفاقات مشاهده کردیم که مردم چه واکنش مثبتی نسبت به این موضوع داشته‌اند و از اینکه رئیس‌جمهور به وعده خود عمل کرده ابراز خرسندی می‌کردند. من معتقدم این روند باید ادامه پیدا کند و در شرایطی که کشور از نظر اقتصادی و بین‌المللی با چالش‌های زیادی مواجه است افزایش رضایت مردم از حاکمیت می‌تواند تا حدود زیادی شرایط را تغییر دهد که در نهایت به سود منافع ملی تمام خواهد شد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*دیدگاه شما درباره رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی چیست؟ این اتفاق چه پیامدهای اجتماعی برای دولت پزشکیان خواهد داشت؟

از ابتدا نیز مشخص بود که راهکار مدیریت فضای مجازی فیلتر کردن و محدود کردن آن نیست و همه نخبگان و کارشناسان نیز نسبت به این موضوع هشدار داده بودند. با این وجود با اتفاقاتی که در سال 1398 رخ داد در ابتدا تلگرام و در1401 واتساپ و اینستاگرام فیلتر شدند. این در حالی است که در شرایط امنیتی برخی دولت‌ها فضای مجازی را محدود می‌کنند اما پس از رفع بحران دوباره وضعیت به حال قبل باز می‌گردد. در کشور ما این اتفاق رخ نداد و پس از فیلتر شدن فضای مجازی دیگر به وضعیت سابق بازنگشت که جای سوال زیادی داشت. از سوی دیگر عده‌ای در داخل کشور به صورت کلی به تعامل ملت‌ها و تبادل اطلاعات و دیدگاه‌ها بین شهروندان موافق نیستند و معتقدند این اتفاقات در نهایت به ضرر جامعه تمام می‌شود. متأسفانه در سال‌های اخیر دیدگاه همین عده خاص که اغلب نیز به دنبال منافع اقتصادی و سیاسی خود هستند باعث شد که اغلب شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی فیلتر شوند. آقای پزشکیان در رقابت‌های انتخاباتی روی این موضوع تأکید داشتند که فیلترینگ برخلاف خواست مردم است و فیلترشکن فروش‌ها در طول این سال‌ها سودهای هنگفتی برده‌اند که به سود کشور و مردم نیست. خوشبختانه به تازگی واتساپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شدند که نشان می‌دهد که آقای پزشکیان روی تحقق وعده‌های خود جدی است. این اتفاق می‌تواند برای دولت پزشکیان همراه با تقویت پایگاه اجتماعی باشد. البته براساس آنچه اعلام شده رفع فیلتر دارای مراحلی است که تا پایان سال ادامه خواهد داشد که در شرایط کنونی تنها مرحله نخست آن انجام شده است. مردم امیدوارند همان‌گونه که رئیس‌جمهور وعده داده شبکه‌های اجتماعی دیگر که فیلتر هستند به زودی رفع فیلتر شوند.

*ادامه مرحله اول رفع فیلترینگ به چه میزان در رضایت مردم تأثیر خواهد داشت؟

به هر حال مردم ایران تمایل دارند با ملت‌های دیگر ارتباط داشته باشند و از سوی دیگر در یک فضای آزاد با هم گفت‌وگو و تعامل داشته باشند. شبکه‌های اجتماعی این فرصت را برای مردم ایجاد کرده است. واقعیت این است که فضای مجازی امروز برای مردم مهم است و بسیاری از مسائل زندگی آنها به فضای مجازی ارتباط دارد. به همین دلیل نیز فیلتر کردن آن باعث نارضایتی آنهاست. در شرایط کنونی که مرحله اول رفع فیلترینگ صورت گرفته مردم خوشحال شدند و در ساعت‌های پس از این اتفاقات مشاهده کردیم که مردم چه واکنش مثبتی نسبت به این موضوع داشتند و از اینکه رئیس‌جمهور به وعده خود عمل کرده ابراز خرسندی می‌کردند. من معتقدم این روند باید ادامه پیدا کند و در شرایطی که کشور از نظر اقتصادی و بین‌المللی با چالش‌های زیادی مواجه است افزایش میزان رضایت مردم از حاکمیت می‌تواند تا حدود زیادی شرایط را تغییر دهد که در نهایت به سود منافع ملی تمام خواهد شد. البته من منکر چالش‌هایی که درفضای مجازی وجود دارد نیستم و معتقدم در برخی زمینه‌ها ما هنوز نیاز به فرهنگ‌سازی داریم، اما راه‌حل آن فیلتر و محدود کردن آن نیست، بلکه نیازمند تشکیل اتاق فکرهای تخصصی و کارشناسی است.

*با توجه به اینکه مردم نسبت به فضای مجازی شناخت بیشتری پیدا کرده‌اند، در چه زمینه‌هایی باید فرهنگ‌سازی صورت گیرد؟

در حال حاضر فضای مجازی به نوعی بخشی از زندگی افراد شده است. در روزگار نه چندان دور کودکان و نوجوانان به ‌دلیل محدودیت‌های آن زمان به جای اینکه از همان دوران کودکی با گوشی‌های موبایل و اینترنت آشنا باشند، با دورهمی‌های خانوادگی آشنا می‌شدند. این در حالی است که این روز‌ها زندگی بدون فضای مجازی و اینترنت تقریباً برای کودکان و نوجوانان امکان‌پذیر نیست و نسبت به این فضا وابستگی و در مواردی حتی اعتیاد دارند، اما زنگ خطر نسبت به این آسیب باید به صدا درآید، آن‌هم نه به دلیل مخرب بودن اینترنت و فضای مجازی که تقریباً به اثبات رسیده، بلکه به دلیل وابستگی کودکان و نوجوانان به این فضا و قرارگیری در بستر انواع مختلفی از آسیب‌های اجتماعی. در حال حاضر گفت‌وگو در خانواده یکی از اصلی‌ترین روش‌های ایجاد صمیمیت و رفع مشکلات است. در جایگاه دوم رسانه‌ها به خصوص صداوسیما باید در قالب برنامه‌های جذاب و متنوع زیان‌های مشکلات فضای مجازی را بیان نمایند، دولت و نهاد‌های متولی نیز باید وسایل و ابزار رفاهی و تفریحی رایگان و ارزان برای جوانان فراهم کند تا مسیر آن‌ها از فضای مجازی به سمت تقویت فضای حقیقی تغییر کند. برای حل این مشکلات باید قبل از ورود هر فناوری به جامعه فرهنگسازی و بسترسازی شود. در غیر این صورت عوارض و آسیب‌های آن بسیار بیشتر از محاسن و امتیازات آن خواهند بود. امروزه فضای مجازی آفت روابط گفتاری و عاطفی در خانواده‌ها شده است و این در حالی است که متوسط زمان گفتاری در بین خانواده‌های ما ۱۷ دقیقه برآورد می‌شد، فضای مجازی این فرصت کوتاه را از ما گرفته است و همان‌طور که مشاهده می‌کنید در بسیاری از جمع‌های خانوادگی هر کس دنبال هدف خود در این فضاست. آموزش در مدارس و خانواده‌ها، بیان عوارض و ناهنجاری‌های ناشی از استفاده‌های غیر اصولی در کنار ایجاد شبکه‌های ملی و فرهنگی بر اساس ارزش‌های دینی و قانونی ما می‌تواند جاذبه مناسبی برای کشش کاربران باشد. از آنجا که این شبکه‌ها به صورت بر خط تولیدات کاربران را در معرض تماشای بقیه می‌گذارند نوعی غرور کاذب و اعتماد به نفس در آنها ایجاد می‌کند که همین فرآیند باعث افزایش کاربران می‌شود. برای مقابله با آسیب‌های احتمالی این فضا، فیلترینگ راهکار موثر و مناسبی نیست، چرا که انواع فیلترشکن‌های قوی به آسانی تلاش‌ها و هزینه‌های صرف شده را خنثی می‌سازد. مسئولان مربوطه باید توجه داشته باشند که وجود فیلترشکن‌های قوی دسترسی کاربران را ممکن کرده است. اگر تصور بر این است که فیلتر کردن فضای مجازی به معنای عدم استفاده از این فضاست، باید گفت چنین نیست و استفاده از فیلترشکن‌ها نشان می‌دهد دسترسی به این فضا اهمیت دارد. در مجموع برخوردهای سلبی باعث می‌شود که انگیزه جوانان و کاربران افزایش یافته تا به هر نحو ممکن از شبکه‌های اجتماعی مورد نظرشان استفاده کنند.

من منکر چالش‌هایی که درفضای مجازی وجود دارد نیستم و معتقدم در برخی زمینه‌ها ما هنوز نیاز به فرهنگ‌سازی داریم، اما راه‌حل آن فیلتر و محدود کردن آن نیست

*یکی از مسائلی که آقای پزشکیان روی آن تأکید داشتند سودهایی است که فیلترشکن فروش‌ها در سال‌های اخیر به جیب زده‌اند. در شرایط کنونی که رفع فیلترینگ آغاز شده، دولت چگونه می‌تواند با بازار فیلترشکن فروش‌ها تا مرحله نهایی رفع فیلتریگ مقابله کند؟

بدون تردید گسترش استفاده از فیلترشکن در جامعه به سود هیچ‌کس نیست و بلکه ضرر آن متوجه همه خواهد شد. در شرایط کنونی فروش فیلترشکن سودهای کلانی را نصیب کسانی می‌کند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا اگر قرار است کسی در این زمینه سود ببرد، این سود در اختیار دولت قرار نگیرد و به خزانه دولت واریز نشود که با چالش‌های زیادی مواجه است؟ به همین دلیل من معتقدم آقای پزشکیان با آغاز رفع فیلترینگ به جنگ فیلترشکن فروش‌ها رفته است. براساس آماری که به تازگی ارائه شده در حدود 64 میلیون نفر از مردم ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند تا به فضای مجازی دسترسی داشته باشد. فروش فیلترشکن به این افراد باعث سود‌های کلانی می‌شود که به جیب برخی افراد می‌رود. گرانی بلیت هواپیما و مترو از یک طرف و گرانی گوشت و اقلام خوراکی از سوی دیگر باعث شده که در شرایط کنونی وضعیت جامعه از حالت طبیعی خارج شود و ما با جامعه‌ای مواجه هستیم که در بخش‌های مختلف با چالش مواجه است. کسانی که در زمینه فیلتر فضای مجازی تصمیم‌گیری می‌کنند باید هزینه فایده کنند که چنین تصمیماتی چه پیامدهایی برای کشور دارد. به نظر می‌رسد آسیب‌های ناشی از محدود کردن فضای مجازی آنقدر هست که حالا دیگر به چشم می‌آید و مسئولان باید نارضایتی از فیلترینگ را مهم تلقی کرده و درصدد رفع این مشکل باشند. آنهم حالا که دیگر شرایط کشور از نظر امنیتی به حالت عادی برگشته و نیازی به سخت‌گیری‌های صورت گرفته نیست. از سوی دیگر ورود هر فناوری در یک جامعه باید همراه با فرهنگ‌‌سازی و آموزش‌های لازم در زمینه کاربرد آن باشد. در این صورت تهدیدات تبدیل به فرصت‌ها شده و کاربرد و استفاده منطقی و درست از آن فناوری در جامعه رشد و توسعه می‌یابد. اگر فرهنگ‌‌سازی توسط رسانه‌های ما صورت می‌گرفت، امروز در این فضا نگرانی از بابت فعالیت چند نفر افراد ناهنجار نبود. ضمن اینکه فعالیت این افراد اثر چندانی در این فضا ندارد به این خاطر که فضای مجازی می‌تواند به فرصتی برای توسعه علم و فرهنگ، خلق آثار هنری و برقراری ارتباطات مفید تبدیل شود. این وظیفه بر عهده رسانه‌ها به ویژه صداوسیما، نهادهای آموزشی و خانواده‌هاست تا شکل صحیح بهره‌‌گیری از تکنولوژی‌های مدرن به جامعه و به ویژه جوانان آموخته شود. واقعیت این است که به خاطر پایین بودن سطح نشاط اجتماعی و وجود برخی کاستی‌ها در زمینه تفریحات و امور رفاهی، سرگرمی بسیاری از افراد حضور در فضای مجازی و مطالعه صفحات آن است. عرضه امکانات رفاهی، تفریحی و ورزشی ارزان‌قیمت یا رایگان می‌تواند موجب افزایش نشاط اجتماعی شده و از آسیب‌های احتمالی بکاهد.