واکنش ها به شکستن طلسم فیلترینگ

هر چند که در خصوص این مساله نگاه دولت‌ها با یکدیگر تفاوت داشت. به عنوان مثال دولت حسن روحانی تمایلی به فیلترینگ نداشت و اتفاقات پاییز سال 96 و پس از آن باعث شد که آن هم از طریق روند قضایی تلگرام در آن دولت فیلتر شود. پس از آن نیز به آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت دوم روحانی، برای فیلترینگ سایر شبکه‌ها فشار بسیاری وارد شد اما وی زیر بار نرفت و ایستاد. رویه در دولت مرحوم رئیسی به گونه‌ دیگری بود و در میانه تحولات پاییز سال 1401 آن دولت شبکه‌های اجتماعی را فیلتر کرد و پس از آن نیز تلاشی برای رفع فیلترینگ و حل این معضل انجام نگرفت. معضلی که باعث از بین رفتن بسیاری از کسب و کارهای مبتنی بر وب و فضای مجازی شد. این رویه، اما با روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان تغییر کرد و رئیس‌جمهور با قرار دادن این موضوع به عنوان یکی از اولویت‌های کاری کوتاه‌مدت و قابل تحقق از پیگیری آن خبر داد و وزیر ارتباطات و سایر مقامات در دولت نیز بر این مساله تاکید داشتند. لذا انتظار این بود که با توجه به اعتقاد راسخ دولت به رفع فیلترینگ این مساله در کوتاه‌ترین زمان به نتیجه برسد و همانطور که در زمانی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به صورت یکجا انجام شد، رفع فیلترینگ هم به همین گونه اتفاق بیفتد. اما با وجود گذشت بیش از 4 ماه از شروع به کار دولت، وزیر ارتباطات از طرح گام‌به‌گام رفع فیلترینگ خبر داد که از قضا چندان استقبالی هم از آن نشد و همه به وعده پزشکیان بر رفع فیلترینگ تاکید کردند. همانطور که انتظار می‌رفت طرح مد نظر ستار هاشمی که در شورای عالی فضای مجازی مطرح شده بود، پیش رفت و در جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی مورد بررسی قرار گرفت و در سازوکاری مشخص، اعضای این شورا با رفع فیلتر پیام‌رسان واتساپ و برنامه گوگل‌پلی موافقت کردند. اتفاقی که بسیاری آن را به فال نیک گرفته‌ و از گام بزرگ دولت برای رفع فیلترینگ با وفاق ملی سخن گفتند. اتفاقی که اگر چه در سطح حاکمیت و دولت بدان بسیار پرداخته شد اما در جامعه چندان با استقبال روبه‌رو نشد.

*رفع محدود و نگرانی‌ها

واتساپ و گوگل‌پلی در دسترس هستند و این اقدام دولت در راستای رفع فیلترینگ بسیار مثبت تلقی می‌شود و نشان از عزم دولت در این راه دارد اما از روز گذشته جامعه چندان نسبت به این اتفاق تمایل و خوشحالی نشان نداد. شاید دلیل آن بود که انتظار می‌رفت اگر قرار است اتفاقی در این حوزه رخ دهد، شبکه‌های اجتماعی مسدود شده به صورت یکجا رفع فیلتر شوند. اما حرکت گام‌به‌گام شورای عالی فضای مجازی نشان داد که نه تنها بر اساس رویکرد دولت جلو نمی‌روند بلکه برای رفع فیلتر برنامه دارند. برنامه‌ای که به نظر می‌رسد اجرای آن با فیلترینگ تفاوت چندانی ندارد. از طرفی این پرسش هم مطرح است که اگر بنا بر رفع گام‌به‌گام محدودیت بوده، چرا شبکه‌های پرطرفدار مثل اینستاگرام یا تلگرام رفع فیلتر نشد؟ برای پاسخ به این پرسش باید به نکته‌ای اشاره کنیم. احتمالا شورای فضای مجازی، واتساپ را به عنوان کم‌مخاطب‌ترین شبکه اجتماعی انتخاب و رفع فیلتر کرده تا بازخورد جامعه را ببیند و با آگاهی از واکنش مردم سایر پلتفرم‌ها را نیز رفع فیلتر کند. با این حال مهم‌تر از رفع فیلتر واتساپ یا سایر پلتفرم‌ها شروط شورای عالی فضای مجازی است. طبق گفته حسنعلی اخلاقی امیری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شامل ۱۰ سیاست و ۳۰ گام اجرایی می‌شود. وی می‌گوید: «مجموعه‌هایی که شروط نظام را بپذیرند به ترتیب رفع فیلتر می‌شود و متناسب با همان سیاست‌ها این ۳۰ گام اجرایی در ۱۴ ماه عملیاتی و اجرایی می‌شود. بعد از واتساپ نوبت پلتفرم بعدی است و مذاکره با مالک این پلتفرم آغاز شده است». مساله در جایی جالب‌تر می‌شود که به گفته این نماینده مجلس دسترسی به اطلاعات کاربران ایرانی این پتلفرم‌ها نیز جزء شروطی است که باید این پلتفرم‌ها بپذیرند. از طرفی شروط عجیب شورای عالی فضای مجازی نیز بیشتر بر ابهامات دامن زده است. جایی که بازگشایی شبکه‌هایی مثل تلگرام یا یوتیوب را به مذاکره با این شبکه‌ها و پذیرش قوانین ایران منوط کرده و اینکه در صورت عدم توافق این شبکه‌ها را از طریق درگاه‌های داخلی حکمرانی‌پذیر یا به عبارت دیگر پوسته حاکمیت‌پذیر ممکن خواهد کرد. این گفته بدان معناست که استفاده از تلگرام یا یوتیوب را از طریق پیام‌رسان‌های داخلی با ایجاد یک پوسته امکان‌پذیر می‌کنند تا بر فعالیت کاربران تسلط داشته باشند. شبیه همان داستانی که برای پوسته تلگرام طلایی وجود داشت. این سیاست قبل از اعمال فیلترینگ مد نظر قرار گرفته بود اما به نتیجه نرسید. البته این گمانه‌زنی‌هایی است که در فضای رسانه‌ای مطرح شده و هنوز به طور رسمی خبری در این زمینه منتشر نشده است. چنانکه رضا قربانی، نائب رئیس کمیسیون نوآوری اتاق بازرگانی، معتقد است که «متن منتشر شده از سوی یکی از خبرگزاری‌ها درباره تداوم رفع فیلترینگ با قطع فیلترشکن‌ها و ارائه پوسته داخلی هنوز قابل استناد نیست.» همچنین حجت‌الاسلام سیدجواد حسینی‌کیا، نایب رئیس کمیسیون صنایع مجلس اظهار کرد: «درحال حاضر برخی سکوها برای عموم رفع فیلتر شده‌اند. ما به یک نظام‌مندی جدی در فضای مجازی نیازمند هستیم. منظور از نیازمند شدن، امنیتی کردن فضای مجازی نیست. وی افزود: اما در کل نگاه بر این نیست که اشراف اطلاعاتی بر تک‌تک کاربران ایرانی سکوهای فضای مجازی وجود داشته باشد.» اگر این رویه اتفاق بیفتد نه تنها تاثیر مثبتی در جامعه نخواهد گذاشت بلکه وعده مهم پزشکیان به عنوان یک پاشنه آشیل بزرگ درخواهد آمد. حال در چنین شرایطی رفع فیلتر آن هم اینگونه و با این شرایط آیا موجب خوشحالی جامعه است؟‌ تلاش 4 ماهه دولت برای رفع فیلترینگ در نهایت به اینجا رسیده که به هر قیمتی بخواهد رفع فیلتر کند؟

* فضای مجازی و قدرت فیلتر

یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب در ارتباط با رفع فیلتر از برخی پلتفرم‌ها اظهار داشت:‌ فعلا باید تا همین اندازه از آقای رئیس‌جمهور بابت قولی که دادند و بخشی از آن به نتیجه رسیده تشکر کرد. واقعیت این است که ما در کشورمان سرمایه بسیاری در حوزه ‌IT داریم و امروز در اغلب موسسات و شرکت‌ها این افراد درسطوح مختلف فراوانند. سیدمحمود میرلوحی به «آرمان ملی» گفت: من همان زمان که در سال 97 تلگرام فیلتر شد در صحن شورای شهر اعتراض کردم که این رویه و راه حل درست نیست، شدنی هم نیست. امروز دیکر مساله اینترنت و فضای مجازی چیزی نیست که بتوان با فیلترینگ جلوی آن را بست و با آن مقابله کرد. از طرفی امروز کسب و کارها و اقتصاد دنیا با فضای مجازی می‌چرخد و دیگر نمی‌توان با اقتصاد گذشته کار کرد. وی افزود: باید از آقای پزشکیان تشکر کرد که این اقدام را در گام اول استارت زدند و ان‌شاءا... که در مورد سایر شبکه‌های اجتماعی نیز شاهد رفع فیلترینگ و حل و فصل موضوع باشیم.