ایران در بزنگاه دیپلماسی

این در حالی است که روز یکشنبه یکی رسانه‌های عراقی به نقل از منابع خبری معتبر خود در ایران از پیام ترامپ به ایران برای مذاکره درباره پرونده هسته‌ای خبر داده است. این رسانه عراقی به نقل از یک منبع نزدیک به دولت ایران مدعی شده که ایران در روز‌های گذشته پیامی را از دولت منتخب آمریکا از طریق عمان که از کانال‌های مهم در تبادل پیام‌ها بین تهران و واشنگتن محسوب می‌شود، دریافت کرد. این منبع به بغداد الیوم گفت: پیام دونالد ترامپ به مسئولان ایرانی شامل آمادگی او برای مذاکره با تهران و امکان رسیدن به توافق هسته‌ای غیر از توافقی است که در سال ۲۰۱۵ حاصل شد و ترامپ سال ۲۰۱۸ از آن کناره‌گیری کرد. این منبع ایرانی گفت: ترامپ بیشتر از چند ماه برای دریافت پاسخ مسئولان ایرانی درباره آمادگی‌شان جهت مذاکره در پرونده‌های مختلف از جمله پرونده هسته‌ای منتظر نخواهد ماند. پیام آمریکا نشان می‌دهد ترامپ برای مذاکرات مستقیم و در سطح عالی با ایران در اوایل فعالیت خود بسیار جدی است. اگر ایران قبول کند احتمال توافق وجود خواهد داشت، اما چیزی وجود ندارد که تضمین کند در صورت حصول توافق، آمریکا به آن پایبند خواهد ماند. این پیام در حالی به دست ایران رسیده که عباس عراقچی وزیر امور خارجه به تازگی درخصوص برنامه هسته‌ای به شبکه مصری الغد گفت: «ما همچنان منتظر تصمیم طرف‌هایی هستیم که با آنها وارد مذاکرات شدیم که این طرف‌ها سه کشور اروپایی، چین، روسیه و طرف آمریکایی بود که از این گروه خارج شد. وی گفت: ما نسبت به مسالمت آمیز بودن پرونده هسته‌ای خود اطمینان کامل داریم و مانعی برای مشارکت دادن دیگران نداریم و حتی بعد از عقب‌نشینی آمریکا از مذاکرات، ما به هیچ وجه میز مذاکرات را ترک نکردیم و همواره آماده ورود به مذاکرات شرافتمندانه بر اساس احترام و منافع متقابل هستیم». «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با مرتضی مکی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*ترامپ از طریق عمان به ایران برای آغاز مذاکرات پیام داده است. ارزیابی شما از این اقدام ترامپ در حالی که کمتر یک ماه تا زمان تحلیف ریاست جمهوری وی باقی مانده چیست؟

هر چه به مراسم تحلیف ریاست جمهوری ترامپ نزدیک‌تر می‌شویم مواضع ترامپ در زمینه‌های مختلف صریح‌تر و شفاف‌تر می‌شود و سینگال‌هایی که از سوی ترامپ و تیم وی درباره بحران‌های مختلف در سطح جهان مورد توجه جدی‌تر قرار می‌گیرد. در موضوع جنگ اوکراین و یا ورود و یا خروج آمریکا به برخی از پیمان‌های جهانی مانند سازمان بهداشت جهانی و یا مواضعی که درباره مسائل اقتصادی و نظامی در اروپا اتخاذ کرده نشان می‌دهد که آقای ترامپ با برنامه جدی‌تری نسبت به گذشته قصد دارد وارد کاخ سفید شود. به همین دلیل نیز دیدگاه‌های خود را به صورت عملی‌تری نسبت به متحدان و دشمنان آمریکا در سطح جهانی عنوان می‌کنند. در موضوع ایران نیز همین وضعیت وجود دارد و به همین دلیل ترامپ قبل از آغاز رسمی دوران ریاست جمهوری خود به ایران پیام ارسال کرده و زمانی که مشخص کرده به احتمال زیاد، زمان زیادی نخواهد بود. من معتقدم اقدامات اخیر ترامپ مانند پیام به ایران را باید جدی‌تر گرفت. ترامپ نشان داده که به دنبال این است که هزینه‌های آمریکا در مقابل متحدان و بحران‌های جهانی را کاهش دهد و یا قطع کند. در واقع ترامپ قصد دارد برنامه‌های مورد نظر خود را با کاهش هزینه‌های آمریکا در نقاط مختلف جهان به مرحله اجرا برساند. به همین دلیل پیامی که ترامپ به ایران ارسال کرده نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است.

*چرا ترامپ قبل از مراسم تحلیف به ایران پیام داده است؟

اگر ترامپ استراتژی گریز از جنگ را در پیش گرفته باشد می‌بایست با ایران مذاکره کند. به هر حال شرایط نه جنگ نه صلح نه برای ایران و نه برای قدرت‌های منطقه‌ای دستاوردی ندارد. واقعیت این است مسائل سیاست خارجی ایران و تحریم‌های بین‌المللی که در سال‌های اخیر بر ایران تحمیل شده دست و پای ساختار اقتصادی ایران را بسته و ایران را با چالش‌ها و بحران‌های جدی مواجه کرده است. به همین دلیل نیز من معتقدم باید به چنین پیام‌هایی به صورت جدی‌تری نگاه کرد و آن را جدی قلمداد کرد. در شرایط کنونی کارشناسان و صاحب‌نظران در زمینه سیاست خارجی می‌بایست مسائلی را که می‌توان با ترامپ بر سر میز مذاکره مطرح کرد را مورد تحلیل و بررسی قرار بدهند و با در نظر گرفتن همه جوانب پای میز مذاکره بنشینند.

*با توجه به شرایط موجود واکنش ایران به پیام ترامپ برای مذاکره چه خواهد بود؟

یکی از برنامه‌های مهم آقای پزشکیان که در رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری روی آن تأکید داشتند لغو تحریم‌های بین‌المللی، حل چالش‌های سیاست خارجی و تعامل سازنده و رفع تنش‌ها بود. نکته مهمی که در شرایط کنونی وجود دارد این است که امروز کسانی بر مسند وزارت امور خارجه قرار دارند که در زمان مذاکرات برجام در دولت روحانی حضور داشتند و مذاکرات را جلو بردند. به همین دلیل نیز قطعا آقای پزشکیان و تیم وزارت خارجه ایشان پیام مذاکره ترامپ به ایران را جدی خواهند گرفت. مواضعی که آقای عراقچی در مصر مطرح کرد نیز در همین راستا است. واقعیت این است که اگر دولت پزشکیان به دنبال این است که تحریم‌های ایران را لغو کند احتمالا سریع‌ترین راه مذاکره و تعامل است. این نکته که برخی عنوان می‌کنند اگر ایران با ترامپ مذاکره کند نشان ضعف است به هیچ عنوان منطقی نیست. ایران ابزارها و امکانات مهمی برای نقش‌آفرینی در منطقه برخوردار است و آمریکایی‌ها نیز به این نکته آگاهی دارند. این نکته صحیح است که ایران به دلیل شرایطی که برای حزب‌ا... و حماس در لبنان و فلسطین و سقوط بشار اسد در سوریه رخ داده با شرایط جدیدی روبه‌رو شده است. این وضعیت وجود دارد و ما نیز به آن واقف هستیم. با این وجود وضعیت کنونی موقت است و به معنای این نیست که ایران باید دست‌های خود را به علامت تسلیم بالا ببرد و هر آنچه طرف مقابل خواست را اجرا کند. اظهارات آقای عراقچی درباره مذاکره شرافتمندانه با آمریکا به معنای این است که ایران سینگال‌های مذاکره با آمریکا را جدی گرفته است.

اظهارات آقای عراقچی درباره مذاکره شرافتمندانه با آمریکا به معنای این است که ایران سینگال‌های مذاکره با آمریکا را جدی گرفته است

*در داخل کشور برخی هزینه‌های مذاکره با ترامپ را افزایش داده‌اند و رویکردی در پیش گرفته‌اند که فضای اجتماعی را به سمتی هدایت کنند که مذاکره با ترامپ به سود ایران نخواهد بود. دولت پزشکیان در مقابل این عده چه رویکردی باید در پیش بگیرد؟

 واقعیت این است که امروز شرایط کشور به شکلی نیست که بتوان به دیدگاه‌ها و رفتارهای غیرعقلایی و هیجانی اهمیت داد و آنها را جدی گرفت. بدون تردید مذاکره و گفت‌وگو در سطح عالی به قصد رفع تنش‌ها، نیازمند اجماع ملی است و تا زمانی که این اتفاق رخ نداده، نمی‌توان با دست پر وارد مذاکرات شد. اگر پزشکیان بخواهد به این دیدگاه‌ها اهمیت بدهد ممکن است فرصت‌ها را یکی پس از دیگری از دست بدهد.  ما فرصت بسیار محدودی در اختیار داریم. در مذاکرات برجام که در سال2015 انجام شد ما از این فرصت برخوردار بودیم که در مدت دو سال با کشورهای غربی به توافق جامع‌تری دست پیدا کنیم. این در حالی است که در شرایط کنونی ما از این فرصت برخوردار نیستیم. عمر قطعنامه2231 در اکتبر سال آینده به پایان خواهد رسید. به همین دلیل نیز بی‌توجهی نسبت به فرصت‌هایی که برای ما در عرصه سیاست خارجی به وجود می‌آید باعث خواهد شد که فرصت‌ها مثل برق و باد برای ما از بین برود. به همین دلیل نیز باید از فرصت‌هایی که در زمینه سیاست خارجی مانند مذاکره داریم استفاده کنیم. در شرایط کنونی نیز این امکان و فرصت وجود دارد که بتوانیم به یک توافق مناسب دست پیدا کنیم. در چنین مواردی برای حفاظت از منافع ملی باید خشم خود را کنترل کنیم و از سطحی‌نگری و مسائلی که ناشی از عداوت سیاسی است باید پرهیز کرد و از نگاه غیر کارشناسی و عقیدتی به موضوع حکمرانی در کشور خودداری کرد. در شرایط کنونی رسانه‌ها کشور باید موضوع مذاکره را مورد توجه قرار بدهند تا شرایط مذاکره برای دولت پزشکیان فراهم شود. دولت پزشکیان به دنبال جنگ نیست و به همین دلیل دیپلماسی کشور در شرایط کنونی باید فعال شود.

*مختصات مذاکره با دولت ترامپ چه تفاوتی با مختصات مذاکره در برجام خواهد داشت؟

تیم مذاکره کننده ایران در سال2015شرایط خوبی برای مذاکره با آمریکا داشت. این در حالی بود که دولت اوباما و تیم مذاکره کننده وی به دنبال این بودند که از طریق مذاکره بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت کنند. این در حالی است که در شرایط کنونی شرایط مذاکره نسبت به گذشته سخت‌تر شده است. در این موضوع که دولت ترامپ طرفدار اسرائیل و دشمن ایران هستند شکی وجود ندارد. با این وجود ترامپ و تیم وی نیز به دنبال اولویت‌ها و برنامه‌های خود هستند و به همین دلیل نیز بوده که به ایران پیشنهاد مذاکره داده‌اند. اولویت نخست ترامپ شعار اول آمریکا است که این شعار باعث خواهد شد از بسیاری از مواضعی که در دوران رقابت‌های انتخاباتی داده‌اند عدول کنند. البته در این زمینه نکته مثبتی نیز وجود دارد و آن این است که برخلاف دوران اوباما که اجماع داخلی در آمریکا بر سر برجام وجود نداشت در شرایط کنونی با توجه به اینکه کنگره آمریکا نیز در اختیار جمهوریخواهان قرار دارد، شرایط برای اجماع در داخل آمریکا درباره مذاکره با ایران فراهم است.