نشست قاهره و تحولات سوریه

طبیعی است که آقای پزشکیان با این دید در این نشست حضور پیدا کرد تا بتواند در سیاستی که انزوای دیپلماتیک ایران را دنبال می‌کند غالب شود و به ترتیبی این فضا را بشکند و اعلام شود که به رغم همه مشکلاتی که تلاش می‌شود بر ایران تحمیل شود ایران در مجامع بین‌المللی حضور دارد. نکته دوم اینکه آقای پزشکیان برای رفتن در این نشست با چه ایده‌ای رفته و این ایده چقدر مورد پسند حضار قرار گرفته و چقدر توانسته همسویی با سیاست‌های ایران برای رها شدن از آنچه که انزوای دیپلماتیک تحمیل شده بر ایران تلقی می‌شود را بشکند. لذا این ایده اهمیت بسیار زیادی دارد که البته مشخص نیست در آنجا چه ایده‌ای مطرح شده است. نکته مهمتر این است که آنچه آقای پزشکیان انجام داد در ادامه سیاست‌های منطقه‌ای ایران است که تلاش می‌کند در مقابل فشارهایی که بر ایران وارد می‌شود روابط خود را با کشورهای کلیدی منطقه مثل عربستان، مصر و حتی ترکیه که امروز به دلیل تحولات سوریه چالش‌هایی را که در روابط تهران و آنکارا به وجود آورده بشکند. لذا از این لحاظ خیلی خوب است، اما باید دید که چه دستاوردی برای تهران دارد و اگر نتایجی با خود به همراه داشته باشد ارزشمند خواهد بود. باید دید آقای پزشکیان در چمدان خود برای ارائه در اجلاس قاهره چه داشت و چه سوغاتی را با خودش از قاهره به تهران آورده است. هر چند که هنوز زود است که در این باره نظر بدهیم؛ اما در این بخش ارزشمند بود که یک نگاه واقع گرایانه داشت و برخلاف انتظاری که می‌رفت مثلا روابط ترکیه دچار یک چالش جدی شود که هست، اما همین که این دیدار صورت می‌گیرد و همین که تهران تلاش می‌کند تنش خودش را با آنکارا مدیریت کند بسیار ارزشمند و کاری بسیار هوشیارانه است. همین‌طور با کشور مصر به عنوان یک کشور کلیدی که بیش از ۴۰ سال است ایران بی‌دلیل روابط خود را با مصر قطع کرده و حالا دوباره بازگشت می‌کنیم و هر نوع ترمیم روابط با کشورهایی مثل مصر، عربستان، ترکیه و امارات ارزشمند است و باید تلاش کنیم که در تغییراتی که در غرب آسیا در حال شکل دادن است ایران جای خود را پیدا کند. اما باید دید ایران چه ایده‌ای با خود دارد و آنها چه ایده‌ای با تهران در میان گذاشتند که به نظر می‌رسد تا الان حداقل در پرده ابهام است. نشست قاهره نشان داد که دولت ترکیه تنها مبتکر سوریه نخواهد بود بلکه دیگر قدرت‌های منطقه‌ای اعم از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، کشورهای قدرتمند خاورمیانه مثل مصر، اردن و مراکش مطالبات خودشان را در قبال سوریه دارند و تاکید خاصی بر تمامیت ارضی سوریه دارند و اینکه باید یک دولت فراگیر بر سوریه حاکم باشد و این ماه عسلی که فعلا در سوریه شکل گرفته با چالش‌های جدی روبه‌رو شود. به ویژه که دولت‌های عرب منطقه در دو سطح با ترکیه دچار چالش هستند. نخست؛ چالش ایدئولوژیک که خواسته‌های ایدئولوژیک این دو طرف متفاوت هست و اصولاً نه مصر، نه عربستان نه امارات نه حتی اردن و حتی اسرائیل راضی به این نیستند که گرایش‌های اخوان المسلمینی بر سوریه سایه بیندازد. دیگر اینکه به هر حال سوریه کشوری چند ملیتی با اقوام مختلف است که اینها در چارچوب یک ملت کار می‌کنند و یکی از مهم‌ترین مسائل، مساله کردها، مسیحی‌ها و دروزی‌ها هستند و دولت آقای اردوغان قاعدتاً به عنوان مبتکر صاحب ابتکار در صحنه دیپلماسی صحنه سوریه باید به این ملاحظات توجه کند و آنها را به رسمیت بشناسد. لذا نشست قاهره این تذکر را هم به دولت اردوغان داده اگر چه آقای اردوغان تلاش می‌کند که با یک تبختری در چنین محافل دیپلماتیکی حضور پیدا کند و خودش را پیروزمند این ابتکارات بداند که در سوریه رخ داده است. ولی در مجموع نشست قاهره نشان داد که در حفظ موقعیت انحصاری این تنها تهران نیست که مخالف با موقعیت ترکیه در سوریه است بلکه همسایگان سوریه هم به طور جدی با این مساله موضع دارند و نه تنها آنها بلکه دولت‌های غربی از جمله ایالات متحده، فرانسه، انگلیس و اتحادیه اروپا هم نگرش‌شان با آنچه که دولت آنکارا در پی آن هست ممکن است متفاوت باشد. لذا نشست قاهره نخستین گام بود برای کشیدن ترمز سیاست‌های آنکارا در سوریه بود.

*جلال خوش‌چهره

تحلیلگر مسائل بین‌الملل