سوریه و نقش ترکیه در دوران نیوترامپ

آیا در مورد سوریه معامله‌ای بین آمریکا و روس‌ها صورت گرفته است؟ آیا هدف قطع ارتباط زمینی بین سوریه، عراق و لبنان است؟ نقش ترکیه در این وسط چه است؟ به هر حال هر چه هست و بود اوضاع در سوریه در دو سه روز اخیر کمی نظامند و مشخص شده است. در مورد سوال‌های بالا اگر از سوال آخر آغاز کنیم، هم اکنون مشخص شده است که نقش اول این سری شورش‌ها در سوریه، ترکیه است و ترکیه در تلاش است که حداقل تا قبل از بروی کار آمدن ترامپ هر چه بیشتر سرزمین‌های سوریه را از اختیار دولت مرکزی سوریه دربیاورند، در مورد سوال دوم قطع ارتباط زمینی سوریه، عراق و لبنان کاری دشوار و به نظر نشدنی است اینکه از حمص و حما به درعا رسید در این بین دمشق را دور زد آیا آن را اشغال کرد کار یک گروه شبه نظامی هرچند مجهز هم نیست مخصوصا که این روزها دمشق آنقدرها هم خشک نیست که یاران خانواده اسد عشق به آنان را فراموش کرده باشند، اما در مورد معامله بین آمریکا و روسیه، آمریکا تا چندی دیگر وارد دوران جدیدی می‌شود و ترامپ تاجر پیشه بر سرکار می‌آید و همه به خوبی می‌دانند که او اهل معامله است و همچنین خواهان هرچه سریع‌تر پایان یافتن جنگ اوکراین، آیا مورد معامله با روس‌ها، سوریه است؟ این جواب هم احتمالا نه است. سوریه و به خصوص دو بندر استراتژیک آن یعنی طرطوس و لاذقیه همانقدر برای روس‌ها اهمیت دارد که شبه جزیره اشغالی کریمه، این دو بندر سریع‌ترین راه دسترسی روس‌ها به دریای مدیترانه و اروپا است و بخشی از ناوگان مجهز دریایی خود را در آن مستقر کرده است و فوق‌العاده برای روس‌ها اهمیت دارد، پس حداقل تمام سوریه و خاندان اسد بخشی از این معامله نیست، آن هم سوریه‌ای که شصت سال است که هم‌پیمان همیشگی روس‌ها بوده است. القاعده شام یا سوریه که این روزها با نام تحریرالشام به مواضع نیروهای دولتی سوریه حمله کرده است، تحریر الشام صرفاَ یک نام برای روشویی القاعده در سوریه است و تنها موجودیتی است که از القاعده در دنیا باقی مانده است، این وارث فاجعه برج‌های دوقلو نیویورک! حتی رهبر القاعده سوریه و تحریر الشام امروز یعنی ابومحمد جولانی یار غار ابوبکر بغدادی رهبر داعش و دست نشانده ایمن ظواهری رهبر القاعده در سوریه بود و پیروزی‌های اخیر، در واقع پیروزهای جدید القاعده است. آیا آمریکا، روسیه و حتی اروپا از این امر راضی است؟ به نظر تنها خوشحالان این اتفاقات، ترکیه و شبکه ایران اینترنشال است! البته طراح و بازیگردان اصلی اتفاقات اخیر سوریه و اصولا تمام اتفاقات ضد دولت مرکزی سوریه در چند سال اخیر است که شاید به سه دلیل باشد، اول اینکه اصولا ترکیه به سرزمین‌های سابق امپراطوری عثمانی نظر دارد و دخالت در آن را حق خود می‌داند، دوم اینکه در سال‌های اخیر با خاندان اسد به مشکل خورده و نتوانسته‌اند به این موضع فایق آیند و علاوه بر آن نیز سیل مهاجران سوری که بیشتر از 5/2 میلیون نفر تخمین زده می‌شود اقتصاد و فرهنگ ترکیه را دچار بحران کرده است و سوم نیز معضل کُردهای سوریه و تشکیل حکومت شبه مختار توسط آنهاست. ترکیه به همراه ارتش آزاد متحد خود تاکنون دست به سه عملیات برضد کُردها در سوریه زده و نواحی غرب رودخانه فرات را که شامل کانتون عفرین و بخش بزرگی از کانتون کوبانی بود، طی دو عملیات «سپر فرات» در سال 2016 و «شاخه زیتون» در سال 2018 به اشغال خود درآورد. هدف اولیه ترکیه در قسمت کُردنشین سوریه ایجاد منطقه امن به عمق 20 مایل (32 کیلومتر) بود که خالی از جنگجویان پ. ی. د و تحت نظارت گشت‌های زمینی و هوایی ترکیه باشد، اما نه آمریکا و نه روسیه به این مقدار راضی نشده‌اند و در نهایت ترکیه بنا به پیشنهاد روسیه، قرارداد آدنا را که در سال 1998 بین دو کشور سوریه و ترکیه امضا شده بود، مبنا عمل قرار داد که ترکیه برای سرکوب گروه‌های تروریستی فقط تا عمق 5 کلیومتری می‌توانست وارد خاک سوریه شود. شاید سوریه را امروزه در جبهه مقاومت ایران ببینند ولی جمهوری عربی سوریه روزگاری چشم و چراغ دنیای عرب و ناسیونالیسم عرب بود و حافظ اسد یکی از ارکان آن و حتی به گونه‌ای شد که سوریه و مصر با یکدیگر برای مدت کوتاهی تشکیل جمهوری متحد عربی را دادند و در تمام درگیری سه‌گانه مشهور دنیای عرب با اسرائیل جزو سران اصلی این جنگ‌ها بودند. به نظر این سوریه چند پاره که همچنان آتش اختلاف در آن شعله‌ور باشد برای همه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی گزینه مناسب‌تری است و هر کس به فراخور نیرو و توان نظامی و انسجامی خود سهم بیشتری را در اختیار می‌گیرد و حال باید منتظر دوران ترامپ ماند که او چه خوابی و دکترینی برای سوریه در سر دارد.

*سیدمحسن مصطفوی

کارشناس مسائل بین‌الملل