جلوگیری از افزایش شکاف در جامعه

«آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی ابعاد مختلف این مسأله با دکتر مجید ابهری رفتارشناس اجتماعی گفت‌وگو کرده است. ابهری در این زمینه معتقد است: «بخشی از نسل جدید و گروهی از زنان نسبت به این قانون واکنش نشان خواهند داد. می‌توان پیش‌بینی کرد که این قانون چه پیامدهای اجتماعی به همراه می‌آورد. نکته بسیار مهم در این زمینه این است که با چنین سخت‌گیری‌هایی احتمال دین‌گریزی و چه‌بسا دین‌ستیزی در بین بخش‌هایی از نسل جدید بیشتر می‌شود. یادمان باشد که این رفتارها و واکنش‌ها ریشه در رفتارهای خود ما دارد. در واقع رفتارهای برخی از دین‌باوران عامل اصلی در بروز چنین واکنش‌ها بوده و البته باید در نظر داشت که اگر تبعیض، رانت‌خواری و بی‌توجهی به حقوق مردم بیشتر شود، موجب دین‌ستیزی خواهد شد. با نظر به اینکه تفکیک مرزهای دیانت و دین ربطی به دین‌باوران نداشته و دو مقوله جداگانه محسوب می‌شود، اما تفسیر این دگرگونی نیاز به حوصله و زبان منطقی دارد. از سوی دیگر تداوم تنش‌های اجتماعی ناشی از حجاب آثار زیانبار روانی، اقتصادی و سیاسی را به دنبال خواهد داشت.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*لایحه حجاب و عفاف که به قانون تبدیل شده، واکنش‌های زیادی را برانگیخته است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

هر تصمیمی که به اکثریت جامعه ارتباط داشته باشد، قبل از اینکه آن تصمیم اتخاذ شود باید زمینه‌های آن فراهم شده و جزئیات آن برای مردم بازگو شود. تفاوتی هم ندارد که این تصمیم در نهایت قرار است چه تغییری در وضعیت ایجاد کند. بدون تردید در غیبت توضیح کافی، بازار شایعات و شائبه‌ها داغ می‌شود و در آن صورت کلیت تصمیم زیر سوال می‌رود. این در حالی است که رسانه‌های خارجی نیز روی موضوعاتی از این دست مانور رسانه‌ای می‌دهند و پیامدهای آن را به شکلی جلوه می‌دهند که آینده این تصمیم با چالش‌های جدی مواجه می‌شود. با این وجود من معتقدم در زمینه حجاب نیازی به قانون نیست. دلیل این است که اساسی‌ترین قوانین در این زمینه در قرآن کریم و فرمایشات ائمه‌اطهار آمده است. اگر همان نکات را به کار برده و اجرا کنیم نیازی به قانون نیست. تصویب قوانین در زمینه حجاب مانند قانون حجاب و عفاف برخی لایه‌های جامعه را به مقاومت وادار می‌کند. مساله امر به‌ معروف مقابله با زشتی‌های جامعه است. انجام این فعل متعلق به گروه خاصی از جامعه نیست بلکه وظیفه همه است که با زشتی‌های جامعه مقابله کنند و تذکر دهند. درحالی‌ که این مقابله شرایطی دارد که نباید منجر به تضادهای رفتاری و اصطکاک اجتماعی گردد. ظاهراً برخی از دختران جوان و بانوان تصور می‌کنند اگر با مسأله حجاب مقابله کنند، در حال ابراز نظر سیاسی هستند. درصورتی‌که این برداشت اشتباه است. زیرا این دو موضوع از نظر رفتارشناسی با یکدیگر متفاوت و جداگانه است. بودن یا نبودن قانون نمی‌تواند با یک فرآیند اجتماعی مقابله کند. عمل اجرایی، تربیتی در خانواده و رسانه‌ها می‌تواند یک اصل را محکم سازد. اگر ما سخت‌ترین قوانین را نیز درباره حجاب تصویب کنیم در اجرا دچار مشکل خواهیم شد. هر مواجهه‌ای از این دست باید با در نظر گرفتن همه جوانب و مبتنی بر اصول باشد. هیچکس نباید در جامعه موجب اغتشاش و آشوب فکری باشد. افرادی که چنین می‌کنند شاید خبر نداشته باشند که کار آنها برای رسانه‌های بیگانه خوراک تهیه می‌کند. برای اینکه درباره حجاب تصمیم گرفته شود، لازم است جوانب آن به‌گونه‌ای سنجیده شود که خوراک برای رسانه‌های بیگانه نباشد که علیه نظام هجمه ایجاد کنند. به‌خصوص شائبه‌ای وجود دارد که در این بین عده‌ای به‌عنوان دستاویز سیاسی به آن می‌نگرند و ترسی ندارند که جامعه را دچار آشوب کنند. بعید نیست که مردم بگویند که به‌جای این موارد آیا بهتر نیست به گرانی‌های افسارگسیخته پرداخته شود؟ آیا بهتر نیست برای جلوگیری از گرانی‌ها قانون ابلاغ کنند نه درباره حجاب.

اگر کسی می‌تواند در چنین شرایطی به دولت کمک کند باید در صحنه حاضر شود، اما اگر چنین توانایی در خود نمی‌بیند نباید در مسیر حرکت دولت اختلال ایجاد کند

*چه لایه‌هایی از جامعه نسبت به قانون حجاب و عفاف واکنش نشان خواهند داد؟

بخشی از نسل جدید و گروهی از زنان نسبت به این قانون واکنش نشان خواهند داد. می‌توان پیش‌بینی کرد که این قانون چه پیامدهای اجتماعی به همراه می‌آورد. نکته بسیار مهم در این زمینه این است که با چنین سخت‌گیری‌هایی احتمال دین‌گریزی و چه‌بسا دین‌ستیزی در بین بخش‌هایی از نسل جدید بیشتر می‌شود. یادمان باشد که این رفتارها و واکنش‌ها ریشه در رفتارهای خود ما دارد. در واقع رفتارهای برخی از دین‌باوران عامل اصلی در بروز چنین واکنش‌ها بوده و البته باید در نظر داشت که اگر تبعیض، رانت‌خواری و بی‌توجهی به حقوق مردم بیشتر شود، موجب دین‌ستیزی خواهد شد. با نظر به اینکه تفکیک مرزهای دیانت و دین ربطی به دین‌باوران نداشته و دو مقوله جداگانه محسوب می‌شود، اما تفسیر این دگرگونی نیاز به حوصله و زبان منطقی دارد. از سوی دیگر تداوم تنش‌های اجتماعی ناشی از حجاب آثار زیانبار روانی، اقتصادی و سیاسی را به دنبال خواهد داشت. متأسفانه در تحلیل‌های رفتاری از اوضاع حاضر به نکات تعجب‌آور و تاسف‌آور برخورد می‌کنیم. امروز مسأله اصلی کشور مشکلات اقتصادی و معیشتی و سلامتی مردم است. امروز عزت اسلام و ایران در میان است و به همین دلیل نباید این مسائل را فدای سلایق سیاسی کرد. همه ما در یک کشتی نشسته‌ایم. به همین دلیل اگر این کشتی سوراخ و یا شکسته شود، دیگر تفاوتی بین سرنشینان کشتی نخواهد بود.

*چرا برخی در حالی که با چالش‌های جدی بین‌المللی و داخلی مواجه هستیم روی این موضوع پافشاری می‌کنند؟

برخی بی‌توجه به شرایط خاص بین‌المللی و داخلی این مسائل را دنبال می‌کنند و برخی نیز به دلایل سیاسی دنبال چنین اهدافی هستند. آقای پزشکیان در رقابت‌های انتخاباتی عنوان کرد که با برخی سخت‌گیری‌ها موافق نیست. در آخرین مصاحبه تلویزیونی نیز عنوان کرد این قانون قابلیت اجرا شدن ندارد. این در حالی است که جریان رقیب تلاش می‌کند با مطرح کردن چنین مسائلی، دولت را درگیر مسائلی کند که در اولویت کشور و دولت نیست. به همین دلیل نیز کسانی که در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کنند باید هزینه فایده کنند که چنین تصمیماتی چه پیامدهایی برای کشور دارد. به نظر می‌رسد آسیب‌های این تصمیم بیشتر است و این موضوعی است که مسئولان باید به آن توجه داشته باشند. بنده معتقدم اگر نتیجه تصمیمی به سود مردم باشد، اما از جانب دیگر موجب دوری و فاصله بین مردم و مسئولان شود، نباید اجازه ایجاد شکاف بین مردم و مسئولان داد. نکته این است که چنین شکافی هزینه بسیار زیادی خواهد داشت و این هزینه سنگین، سود و فایده آن را از بین خواهد برد. به همین دلیل اگر یک تصمیم، بحران کاذب ایجاد می‌کند، برخی با دامن زدن و بهره‌برداری سیاسی از آن، شرایط کار را برای دولت پزشکیان سخت‌تر خواهند کرد. این تصمیم می‌تواند در مسیر دولت توقف و کندی به وجود بیاورد. این رویکرد باعث تضعیف دولت خواهد شد. به همین دلیل اگر کسی می‌تواند در چنین شرایطی به دولت کمک کند باید در صحنه حاضر شود، اما اگر چنین توانایی در خود نمی‌بیند نباید در مسیر حرکت دولت اختلال ایجاد کند. شرایط به شکلی است که برخی از افراد به خود اجازه می‌دهند در همه زمینه‌ها دخالت و اظهارنظر کنند.

*به نظر می‌رسد اجرای قانون لایحه حجاب و عفاف پیامدهای اجتماعی برای جامعه خواهد داشت. در شرایط کنونی این پیامدها چه تأثیری روی زندگی مردم خواهد گذاشت؟

از آنجا که می‌دانیم زندگی مردم با چه دشواری‌ها مواجه است، دیگر نباید آن را سخت‌تر کرد. من بر این باور هستم که مردم همچنان از آرمان‌های انقلاب و نظام دفاع و با آن همراهی می‌کنند. واکنش‌ها نسبت به برخی تصمیم‌ها نیز از بی‌مهری‌هایی است که برخی مدیران ناکارآمد مسبب آن بوده‌اند. بسیاری از رویداد‌های تلخ و خسران‌زا ناشی از سوء تدبیر و ندانم‌کاری است که تاوان آن توسط افرادی داده می‌شود که دخالت و یا نفوذی در وقوع آن رویداد ندارند. مردم از این همه کم‌لطفی خسته و فرسوده می‌شوند. در واقع تبعیض‌ها مردم را دلزده می‌کند وگرنه دلخوری از نظام ندارند و آنچه که مردم را آزاد می‌دهد، رفتار فرصت‌طلبان است. کوچک و کوچک‌تر شدن سفره‌های مردم ناشی از دو عامل گرانی‌های لجام‌گسیخته و ضعف و فقدان مدیریت کارآمد بر ابعاد تولید و عرضه و قیمت‌گذاری و نظارت کارآمد بر این وجوه است. این در حالی است که احتکار و انبار کردن ارزاق عمومی و بعضا صدور غیر مجاز آنها به کمبود همان کالاها در بازار منجر می‌شود. از نگاه رفتارشناسی سیاسی، ایجاد تنگناهای اقتصادی و کمبودهای مصنوعی موتوری بر سرعت بخشیدن به ناراضی تراشی آنهم در طبقات کم‌درآمد، بازنشسته و بیکار است. بدون تردید فقدان نظارت متمرکز و قبیله‌سالاری از علل نافذ در بروز برخی نابسامانی‌ها و شکل‌گیری مشکلات اخیر است.