ایران و اروپا در گذرگاه هسته‌ای

شاید با حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جنجالی ایالات‌متحده آمریکا برخی معادلات بین‌المللی تغییر کند. در تجربه دوره نخست حضور ترامپ در واشنگتن‌دی‌سی مشاهده کردیم که او نه با جمهوری اسلامی توانست به دیالوگ مشترکی برسد و نه با اروپایی‌ها ادبیات مناسبی داشت. روز جمعه، ایران، فرانسه، آلمان و انگلستان دور جدید مذاکرات در حوزه ابهامات هسته‌ای را در ژنو آغاز کردند. باتوجه به رخدادهای سال‌های اخیر و به‌ویژه واکنش این کشورها به ناآرامی‌های داخلی سال 1401، روابط دوطرف را باید در قله اختلافات توصیف کنیم. با تمام این حاشیه‌ها حالا پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به‌بهانه‌ای تبدیل شد تا دیپلمات‌های این کشورها را دور هم ببینیم. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این دور مذاکرات که تاکنون یک دیدار آن برگزار شده تا جایی ادامه خواهد داشت که طرف‌های مورد اشاره به توافق‌نامه جدید دست پیدا کنند. توافق‌نامه‌ای که شاید بی‌شباهت به برجام نباشد.  تفاوتی که این دوره نسبت به پروژه برجام دارد به نوع ادبیات ایرانی‌ها در مواجه با تهدیدهای غربی‌ها باز می‌گردد. تهران در حالی تاسیسات هسته‌ای خودش را ارتقاء داده که سال‌های دشوار تحریم را پشت‌سر گذاشته است و به‌نوعی خود را مقاوم‌تر نشان می‌دهد. عراقچی، وزیرخارجه ایران در واکنش به ادامه تحریم‌ها و قطعنامه اروپایی‌ها اعلام کرد که ایران توان تغییر ساختار هسته‌ای خود را دارد. در میدان سیاسی ایران برخی از طیف‌ها خواهان تغییر دکترین هسته‌ای به سمت ساخت بمب اتم شده‌اند. او همچنین گفته است که به ادامه مذاکره امیدی ندارد زیرا نمی‌داند با طرف درستی وارد گفت‌وگو شده‌اند یا خیر. احتمالا او به سیاست‌های آمریکا و نفوذش بر اروپایی‌ها اشاره دارد. روند عملکرد اروپا نشان می‌دهد آنها در نقشه واشنگتن بازی خواهند کرد. در ادامه این گزارش با یکی از تحلیلگران گفت‌وگو کرده‌ایم. منصور حقیقت‌پور در این مورد معتقد است اگر ایران در دوره قاجار دکترین دفاعی خود را متناسب با رخ‌دادهای روز تغییر می‌داد اکنون مورد نقد تاریخ قرار نمی‌گرفت. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.

تغییر دکترین دفاعی

منصور حقیقت‌پور، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجه مجلس و تحلیلگرا مسایل بین‌المللی در پاسخ به اینکه نشست روز جمعه را چگونه ارزیابی می‌کند، به ‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید:‌ «مذاکراه همواره خوب است و ایران نشان داده که با همه کشورها به‌غیر از اسرائیل دورمیز گفت‌وگو می‌نشیند، چون برطرف‌ کردن چالش‌های طرفین از راه مذاکره می‌تواند بهترین راه ممکن باشد. در دور اول این مذاکرات به بحث‌های کلی پرداخته شده و هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌اند. به‌نظرم نتیجه اینجا مهم نیست، اینکه اراده گفت‌وگو بین طرفین وجود دارد اهمیت بیشتری دارد. اگر ذهنیت منفی وجود دارد نیاز است از بین برود. تهران باید تلاش کند تا سوءتفاهم‌ها در مورد نقش ایران در جنگ کی‌یف- مسکو برداشته شود زیرا دلیلی برای حضور ایران در این نبرد نیست. اروپایی‌ها نشان داده‌اند که ابزار دست آمریکا و گاهی هم ابزار دست صهیونیست‌ها هستند. ایران باید تلاش کند تا به آنها بفهماند تفکرشان با سیاه‌نمایی نسبت به ما شکل گرفته است. حضور دوباره ترامپ در راس ایالت‌متحده آمریکا، تحقیری دوباره برای اروپایی‌ها به‌همراه خواهد داشت. تروئیکای اروپا باید در این دوره مذاکرات تغییر کنند و در ادامه روابط متعهدی با ایران داشته باشند. تجربه نشان داده با زبان تهدید و تحریم نمی‌توانند با ایران وارد گفت‌وگو شوند. احساس می‌کنم این دوره مذاکرات شروع خوبی برای شفافیت روابط باشد. » این تحلیلگر در همین مورد و با اشاره به اینکه تغییر دکترین هسته‌ای به‌نوعی حق ایران است و برای افزایش قدرت تدافعی خود باید در این مسیر قدم برداریم، تصریح کرد: «هر کشوری می‌تواند دکترین دفاعی خود را باتوجه به وضعیت جغرافیایی و تسهیلاتی که دشمنانش در اختیار دارند تغییر دهد. ما نمی‌توانیم اکنون با دکترین صد سال قبل در قبال تهدیدها زندگی کنیم. تهدیدها هر روز تغییر چهره می‌دهند و ما هم باید توان دفاعی خودمان را متناسب با وضعیت جدید به‌روزرسانی کنیم. هنگامی که اسرائیل در یک ثانیه حمله پیجری را انجام داد، نشان می‌دهد ما هم به همان اندازه باید توان دفاعی خودمان را افزایش دهیم. این حق ماست و اگر این کار را نکنیم آینده ما را محکوم می‌کند. همانطوری که اکنون ما وضعیت دفاعی قاجارها را مورد نقد قرار می‌دهیم چون از ظرفیت‌های خودمان استفاده نکردیم و در ادامه قسمت‌هایی از وطن را از دست دادیم.»

گفت‌وگوها ادامه دارد

کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امورخارجه در مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس در مورد این دیدار که با حضور او و مجید تخت‌روانچی و نمایندگان سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان برگزار شد، نوشت: «دور دیگری از گفت‌وگوها با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس برگزار شد. آخرین تحولات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه مباحث هسته‌ای و رفع تحریم، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت. ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهد هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌وگو و تعامل است. توافق شد که در آینده نزدیک گفت‌وگوهای دیپلماتیک ادامه یابد. » همچنین دیپلمات‌های ارشد سه کشور، با انتشار پیامی هماهنگ که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شد، اعلام کردند: «مدیران سیاسی بریتانیا، فرانسه و آلمان روز جمعه در ژنو با همتای ایرانی خود آقای غریب‌آبادی دیدار کردند تا درباره برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌ها، مسائل دوجانبه و وضعیت منطقه گفت‌وگو کنند. ما توافق کردیم که گفت‌وگو‌های دیپلماتیک را در آینده نزدیک ادامه دهیم».

خوش‌بین نیستم

سیدعباس عراقچی، وزیرامورخارجه روز پنجشنبه در جریان سفر به پرتغال در نشست خبری لیسبون با ادبیات تهدیدآمیز گفت: «اگر غرب تهدید به اعمال مجدد همه تحریم‌های سازمان ملل متحد را ادامه دهد، احتمالا بحث هسته‌ای در داخل ایران به سمت در اختیار داشتن تسلیحات (هسته‌ای) گرایش پیدا خواهد کرد. تعامل ایران با غرب در مورد برنامه هسته‌ای تضمین شده نیست. در حال حاضر در ایران این بحث وجود دارد که شاید سیاست اشتباهی بوده است. ما هر کاری که آنها می‌خواستند انجام دادیم و وقتی نوبت آنها بود که تحریم‌ها را لغو کنند، در عمل اتفاقی نیفتاد. اگر کشورهای اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌ها را مجددا علیه ایران اعمال کنند، آن‌وقت همه در ایران متقاعد خواهند شد که بله، این دکترین اشتباه بوده است. » او در همین مورد ادامه داد:‌ «اگر این اتفاق بیفتد، فکر می‌کنم همه متقاعد می‌شوند که ما در مسیر اشتباهی رفته‌ایم، بنابراین باید مسیر را تغییر دهیم. معتقدم اگر مکانیزم ماشه اتفاق بیفتد، با بحران مواجه می‌شویم. دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در ژنو در روز جمعه در حقیقت یک جلسه طوفان فکری است تا ببینیم آیا واقعا راهی برای خروج از وضعیت فعلی وجود دارد یا خیر. نسبت به این دیدار خوش‌بین نیستم چرا که مطمئن نیستم ایران با طرف درستی صحبت می‌کند یا نه.»