چالش تازه ترامپ برای ایران و اروپا

تخت‌روانچی سپس روز جمعه با نمایندگان سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در ژنو دیدار کرد. به گفته اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه این دیدار در سطح معاونین وزیر برگزار شده است. وی با اشاره به سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تعامل و همکاری با دیگر کشور‌ها بر مبنای اصول عزت، حکمت و مصلحت، گفت‌وگو ‌با سه کشور اروپایی را در ادامه گفت‌وگو‌های انجام شده با آن‌ها در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک توصیف کرد. وی همچنین گفت: در این دور از گفت‌وگو‌ها که از همان نیویورک برنامه‌ریزی شده است، طیفی از مباحث و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله موضوع فلسطین و لبنان و نیز موضوع هسته‌ای مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین پیامدهای مذاکره ایران با کشورهای اروپایی با حسن بهشتی‌پور تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*از سرگیری مذاکرات بین ایران و کشورهای غربی در شرایط کنونی چه پیامدهایی به همراه خواهد داشت؟

مذاکره ایران با آلمان، انگلیس و فرانسه که طرف‎های اروپایی در مذاکرات با گروه موسوم به پنج به علاوه یک بودند برای ایران نتیجه مورد نظر را نخواهد داشت. به احتمال زیاد این کشورها در نهایت مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. یعنی این سه کشور که بانی قطعنامه اخیر در شورای حکام بودند در واقع به ایران نشان دادند به‌رغم همه همکاری‌هایی که ایران با آژانس داشت آنها فعال کردن روند مکانیزم ماشه یا همان ترتیبات اجرایی بازگشت شش قطعنامه تحت فصل هفتم منشور ملل متحد مصوب شورای امنیت را قبل از مهرماه 1404دنبال می‌کنند. اما بحث اصلی این است که در حال حاضر تروئیکای اروپایی دنبال مستندات حقوقی برای این اقدام است.

*چرا کشورهای اروپایی در عین حالی که به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه هستند اما با ایران سر میز مذاکره نشستند؟

کشورهای اروپایی‌ برسر موضوع‌های دیگری با ایران اختلاف دارند. به عنوان مثال مرتب ادعا می‌کنند ایران به روسیه موشک ارسال کرده است تا در جنگ علیه اوکراین استفاده کند. از آنجا که از نگاه اتحادیه اروپا جنگ روسیه در اوکراین بر ضد امنیت اروپا تلقی می‌شود، بر این اساس هر نوع حمایت نظامی از روسیه در واقع تهدیدی علیه امنیت اروپا تفسیر می‌شود. علاوه بر این درگیر شدن جنگ بین ایران و اسرائیل به صورت مستقیم موجب فعال شدن لابی صهیونیست‌ها در آلمان و فرانسه و انگلیس علیه ایران شده است و همین مساله به دامه اختلاف‌های ایران و تروئیکای اروپایی افزوده است. همچنین پس از ناآرامی‌های پاییز 1401 در ایران اختلاف دو طرف بر سر مسائل حقوق بشری بالا گرفت زیرا طرف اروپایی تصور می‌کرد کار جمهوری اسلامی ایران پایان یافته است و نیازی به مذاکرات هسته‌ای با ایران ندارد اما بعد که متوجه شدند روند تحولات برخلاف برآوردهای آنها به سمت دیگری رفت بار دیگر دو سوال باقی مانده آژانس از ایران در مورد پیدا شدن ذرات بسیار ناچیز اورانیوم با غنای کمتر از پنج درصد در دو مکانی که از پیش به عنوان مرکزی برای فعالیت هسته‌ای اعلام نشده بود، دستمایه فشار بر ایران برای انجام تعهدات برجامی شده است. بنابراین اینکه ایران با تروئیکای اروپایی مذاکره کند تا مشکلات با اروپا حل شود، اقدام خوب و مثبتی است، ولی اینکه فکر کنیم مذاکراتمان با اروپایی‌ها به این نتیجه می‌رسد که آن‌ها مکانیسم ماشه را فعال نکنند، از نظر من بعید به نظر می‌رسد.

*ایران بارها اعلام کرده در صورتی که کشورهای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال کنند از ان‌پی‌تی خارج می‌شود. در چنین شرایطی آیا باز هم اروپایی‌ها چنین اقدامی را انجام خواهند داد؟

بله، ایران پیش از این اعلام کرده که اگر مکانیسم ماشه فعال شود از ان‌پی‌تی خارج خواهد شد. خروج ایران از ان‌پی‌تی یک معادله باخت- باخت است. در واقع اگر چنین اتفاقی رخ بدهد هم ایران ضرر می‌کند و هم طرف مقابل. ایران از این بابت متضرر می‌شود که فشار بین‌المللی را علیه خود افزایش می‌دهد. باید این مهم را در نظر گرفت که سلاح هسته‌ای نمی‌تواند بازدارندگی خاصی ایجاد کند. اگر سلاح هسته‌ای بازدارندگی داشت، ایران نمی‌توانست به اسرائیل که دویست کلاهک هسته‌ای دارد حمله کند یا حزب‌ا... این تعداد حمله به اسرائیل انجام بدهد. بنابراین نفس داشتن سلاح هسته‌ای موجب بازدارندگی نمی‌شود بلکه عوامل متعددی بر این مسأله تأثیرگذار هستند. طبق آماری که من دارم پنج قطعنامه پس از برجام صادر شده که دو مورد آن در شش ماه اخیر بوده است. این نشان می‌دهد که غرب زمینه‌سازی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تسویه حساب سیاسی با طرف ایرانی را آغاز کرده است. گزارشی که اکنون روی میز آژانس است به قبل از سال ۲۰۰۳ بازمی‌گردد، اما گفته می‌شود که ذرات ناچیز اورانیوم مربوط به این ماجرا در سال ۲۰۱۹ کشف شده است. خلاصه بحث پیچیده فعلی این است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید بازرسان ما در مکانی که جمهوری اسلامی ایران به ما اعلام نکرده بود، ذرات اورانیوم البته با غنای بسیار پایین پیدا کردیم و تهران باید چرایی وجود این مواد را برای ما شفاف کند. بحث چاشنی‌های انفجاری هم از قبل مطرح بوده و همچنان هم به عنوان یک پرونده باز روی میز است. این موضوع پیش از این در پرونده موسوم به پی‌ام‌دی هم مطرح شده بود اما در چارچوبی که همزمان با حصول برجام تعریف شد حل و فصل شد.

از آنجا که از نگاه اتحادیه اروپا جنگ روسیه در اوکراین بر ضد امنیت اروپا تلقی می‌شود، بر این اساس هر نوع حمایت نظامی از روسیه در واقع تهدیدی علیه امنیت اروپا تفسیر می‌شود

*پس از سفر گروسی به تهران طرفین نسبت به روند همکاری‌ها ابراز خوشبینی کردند. آیا اختلافات بین ایران و آژانس جدی‌تر از تعارفات مرسوم سیاسی است؟

به نظر من موضوع‌های اختلافی قابل حل است و حل این مسأله با تشریک مساعی با آژانس به نفع ایران است و باید هرچه زودتر بهانه را از دست طرف مقابل بگیریم. برخی از آقایان معتقدند که پاسخ فنی و حقوقی این مسأله را دادند و اینکه آژانس نپذیرفته بهانه‌گیری با اهداف سیاسی است و باید با مذاکره سیاسی حل و فصل شود. من معتقدم که در این مسأله سیاسی، حقوقی، فنی یا هرچه که هست ایران باید تمام توان خود را گذاشته و با آژانس به توافق برسد. در شرایط فعلی ما درباره این اختلاف با آمریکا و یا اروپا جایی برای توافق کردن نداریم. ما باید به سمت رسیدن به یک توافق یا یک راهکار مشترک میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برویم. به نظر من ایران باید سیاست تعامل و تقابل را با هم پیش ببرد. در حال حاضر زمینه‌ای برای مذاکره میان ایران و اروپا وجود ندارد و به نظر نمی‌رسد که اروپایی‌ها اکنون آمادگی داشته باشد با طرف ایرانی در این باره مذاکره کنند. در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران باید ترفندهایی را به کار ببرد تا طرف مقابل ضرورت مذاکره را احساس کند و همزمان موضوع مذاکرات هم مشخص باشد و داده و ستانده‌های دو طرف مشخص باشد.

*مذاکرات روز جمعه بین ایران و کشورهای اروپایی در حالی برگزار شد که هنوز موضع ترامپ نسبت به مذاکرات مشخص نیست. آیا مذاکرات ایران و کشورهای اروپایی بدون موافقت ترامپ نتیجه بخش خواهد بود؟

توقف مذاکره ایران با اروپایی‌ها به‌خاطر ترامپ یا بایدن نبوده‌ است. این وقفه به‌خاطر حوادثی بود که در سال 1401 به‌وجود آمد و نوع تلقی‌ که آن‌ها داشتند. آنان خیال می‌کردند ممکن است جمهوری اسلامی برود و بعد دیدند نشد و سپس دنبال موارد دیگر رفتند. اروپایی‌ها موضوع موشک را تهدیدی امنیتی علیه خودشان تلقی می‌کنند، چون موضوع موشک در اوکراین تهدید امنیتی برای خود اروپاست. چنانکه امنیت انرژی و مواد غذایی خودشان را هم در خطر دیدند. به همین دلیل شوخی ندارند و از نظر آن‌ها این موضوع بسیار مهم است. با این ‌حال با وجود اینکه ایران بار‌ها اعلام کرده موشکی در اختیار روسیه قرار نداده‌ اما کشورهای اروپایی ما را مقصر می‌دانند. این‌ مسائل هیچ ‌کدام ارتباطی به ترامپ نداشته و حتی اگر هریس هم به کاخ سفید می‌آمد، آنها باز این حرف‌ها را می‌زدند. اگر قرار باشد مذاکره هم کنند مسأله کمک به روسیه را مطرح می‌کنند. ما همواره در مذاکرات باید دوطرف را ببینیم. اینکه اهداف جمهوری اسلامی چیست و می‌خواهد با مذاکره به چه اهدافی برسد؟ طرف مقابل در مذاکره اهدافش چیست و حالا در این میانه راه‌حل برد- برد چیست؟ چون اگر آن‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند، هر دوطرف باخته‌اند. با فعال شدن مکانیسم ماشه هر دوطرف باخته‌اند. به‌ ضرر ایران است، ‌چون فشار بیشتری بر ایران خواهد آمد. به ضرر اروپایی‌هاست، چون ایران به‌طور قطع به فعالیت‌های جدی‌تر وادار می‌شود و ممکن است به سمت خروج از ان‌پی‌تی حرکت کند.

این درحالی است ‌که می‌توانستند با مذاکرات به یک توافق خوب برسند، چون نه ایران دنبال هسته‌ای است و نه طرف مقابل می‌خواهد ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد. اما همه این‌ها منوط به طرف آمریکایی است، چون نشان داده‌ اگر ما با طرف اروپایی هم کار را پیش‌ ببریم و توافق کنیم او می‌تواند این توافق را دچار مشکل کند.