جای خالی «سلیقه‌ اکثریت» در صداوسیما

 این برنامه‌ها بعد از اینکه در شبکه خانگی پخش شد مورد استقبال شهروندان قرار گرفت ولی بنابر مواردی که بیشتر به انحصارطلبی شبیه است تا اعمال قانون، متوقف شد. این دستور نه‌تنها با واکنش منفی شهروندان روبه‌رو شده بلکه مدیر پلتفرمی که برنامه‌هایش به دستور ساترا مسدود شد، با ادبیاتی تند، صوتی را منتشر کرد که منسوب به یکی از مدیران ساترا است. مدیر «فیلیمو» با انتقاد از رفتار غیرحرفه‌ای رسانه‌‌ملی آنها را تهدید به شفاف‌سازی کرد. در این بین اما کارشناسان و تحلیلگران معتقدند صداوسیما روند ریزش مخاطبانش را ادامه می‌دهد و حالا با پروبال دادن به مجموعه‌ عریض و طویلی به نام «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» که در اختصار به آن ساترا گفته می‌شود، تلاش می‌کند تا بر فضای مجازی و شبکه‌های خانگی داخلی نظرات و سلیقه‌های خودشان را اعمال کنند.

شهروندان و رسانه‌ملی

در سال‌های اخیر با فاصله‌گرفتن شهروندان از رسانه‌ملی این نظریه مطرح شده است که مرجعیت رسانه‌ای از داخل کشور به بیرون کشور منتقل شده است. ادعایی که متاسفانه خلاف آن هیچ‌گاه مطرح نشد. صداوسیما باتوجه به بودجه‌ای که در اختیار دارد اکنون با انتقادهای جدی روبه‌رو است بسیاری معتقدند به‌دلیل اینکه تنها از یک نگاه و یک ادبیات طرفداری می‌شود، دیگر نمی‌توان پسوند ملی را به آن اضافه کرد. واقعیت این است که اگر بخواهیم مدیریت رسانه را به‌داخل کشور بیاوریم باید از سیاست‌های رایج در صداوسیما فاصله گرفت و از نگاه‌های مختلف البته در ادبیات جمهوری اسلامی، بر روی آنتن حمایت کنیم. برای کشاندن مرجعیت خبری و رسانه‌ای به داخل مرزها نیاز داریم تا رسانه‌ملی هم تریبونی برای چهره‌هایی مانند «علی‌اکبر رائفی‌پور» و... باشد و هم زمان کافی را در اختیار مجری‌های پرمخاطبی مانند صحت و فردوسی‌پور بگذارد. برنامه‌های صداوسیما باید بر اساس نظرات اکثریت مخاطبان پخش شود تا هم برای شهروندان جذابیت داشته باشد و هم نیازی به اعمال قدرت ساترا و انحصارطلبی نباشد. بهترین آمار در این مورد می‌تواند نتیجه انتخابات اخیر ریاست جمهوری باشد. در ادامه، این گزارش نگاهی خواهد داشت به مسدودسازی برنامه‌های پرمخاطب «اکنون» و فردوسی‌پور. همچنین گفت‌وگویی با یکی از تحلیلگران انجام داده‌ایم. نژادبهرام معتقد است که رسانه‌ملی برای ارزیابی قدرت تاثیرگذاری خود میدان رقابت در حوزه رسانه را باز کند نه‌اینکه همچنان بر مسدودسازی تاکید داشته باشد.

دستور عمل ساترا شفاف نیست

زهرا نژادبهرام، عضو سابق شورای شهر تهران و تحلیلگر مسائل سیاسی- اجتماعی در واکنش به مسدودسازی برنامه‌های پرطرفدار در هفته گذشته به‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید: «این رفتار رسانه‌ملی و ساترا نشان از انحصارطلبی دارد و اجازه تنوع در بیان سلیقه‌ها و برنامه‌های مورد نظر را نمی‌دهد. صداوسیما حالا به این نتیجه رسیده که باتوجه به هزینه‌های زیادی که صرف می‌کند، روند کاهشی مخاطبانش همچنان ادامه دارد ولی در مقابل شبکه‌های ‌خانگی با کمترین هزینه، می‌توانند مخاطبان زیادی را جذب کنند. ساترا در این مدت نشان داده که راه‌حلی جز مسدودسازی ندارد. صدا‌وسیما برای اینکه بتواند ظرفیت‌های خودش را افزایش دهد باید شیوه‌ها و نظراتش در مورد برنامه‌ها تغییر کند. شیوه‌های حذفی راه‌حل‌های ناموفقی هستند که همچنان در بخش‌هایی از کشور مطرح است. باتوجه به وضعیت حوزه تکنولوژی و گسترش شبکه‌های اجتماعی جمعی اگر این نوع نگاه تداوم داشته باشد، رسانه‌ملی در بهبود وضعیتش همواره ناکام خواهد ماند. صداوسیما حالا پاسخگوی طیف اقلیت است که آنها هم در ادامه با این شیوه‌های رسانه‌ملی از آن دور خواهند شد». او در همین مورد و با اشاره به عدم شفافیت در سیاست‌های اعمالی ساترا ادامه می‌‌دهد: «نقطه کور داستان اینجاست که به‌صداوسیما مسئولیت نظارت بر محتوای پخش شده در فضای مجازی را داده‌اند. با این حرکت ظرفیت‌های خلاقانه‌ که در حوزه استارتاپی ظهور کردند بنا بر خواست ساترا متوقف شدند. ای‌کاش آنهایی که آیین‌نامه‌ها، قوانین و دستورعمل‌های ساترا را تنظیم می‌کردند جایی برای سلایق مختلف پیش‌بینی می‌کردند. صداوسیما باید بداند که رقبای زیادی دارد و اگر بخواهد در این ماراتن مخاطب جلب کند، نباید از روش‌های حذفی استفاده کند. این نگاه صداوسیما نشان می‌دهد که دیگر نمی‌‌تواند امیدی چندانی به نوآوری در برنامه‌‌سازی داشته باشیم. با این وضعیت کشاندن مرجعیت رسانه به داخل کشور دشوارتر خواهد شد. اجرای مجری‌هایی مانند صحت و فردوسی‌پور، موارد عجیب و غریبی نیستند. همین چهره‌ها در صداوسیما فعال بودند ولی به‌دلیل ناتوانی مدیران در حفظشان، رسانه‌های داخلی توانستند آنها را جذب کنند، این چه مشکلی دارد؟ توجه داشته باشید که این برنامه‌ها در ایران و همچنان با قوانین جمهوری اسلامی ساخته می‌شوند. این شیوه نشان می‌دهد، همان سیاست‌هایی که باعث ریزش مخاطب رسانه‌ملی شد حالا در حال رسیدن به شبکه‌های خانگی است. این شبکه‌های خانگی براساس قوانین و فرهنگ بومی ما فعالیت می‌کنند در غیر این صورت مراجع قضائی از ادامه فعالیت‌شان جلوگیری می‌کردند. در درجه اول باید منافع ملی در دستور کار قرار بگیرد و این نگاه که تنها یک جریان از منافع رسانه‌ملی استفاده کنند پسندیده نیست».

انحصارطلبی یا اعمال قانون؟

طی هفته‌ای که گذشت، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) با 2 مسدودسازی‌، خبرساز شد و گمانه‌‌زنی‌هایی که به انحصارطلبی رسانه‌ملی ختم می‌شود، قوت گرفت. صحت، با یک فرم جدید، برنامه متفاوتی را در کارنامه خود رقم زد و با همان یک قسمتی که منتشر شد، بازتاب‌‌هایی در فضای عمومی و فضای مجازی دریافت کرد. هنوز ساعاتی از انتشار قسمت اول این برنامه نگذشته بود که خبر دستور توقیف این برنامه، بر سرزبان‌ها افتاد. در بخشی از بیانیه روابط عمومی ساترا آمده است: «رعایت حقوق مالکیت معنوی، یکی از الزامات تنظیم‌گری است که برای همه تولیدکنندگان و فعالان صنعت صوت و تصویر فراگیر محترم شمرده می‌شود و مورد مطالبه همه سکوها و تولیدکنندگان محتوا است. برنامه «کتاب باز» از برنامه‌های با سابقه در سازمان صداوسیما است و با توجه به مکاتبه شبکه نسیم درخصوص لزوم رعایت حقوق مالکیت این برنامه، عدم‌تشابه مستقیم برنامه «اکنون» و لزوم استقلال این برنامه جزو مصوبات ابلاغ شده به سکوی فیلیمو است». در مورد گزارشگری فردوسی‌پور، داستان متفاوت‌تر است و بیشتر رنگ و بوی انحصارطلبی دارد تا اعمال قانون چرا که این‌بار ساترا خواهان حذف صدای این چهره از روی برنامه‌های سکو شده است. عادل فردوسی‌پور که پس از نزدیک به ۶ سال، به عرصه گزارشگری بازگشته است، فعلا نتوانسته عمر این بازگشت خود را به ۳ هفته برساند. داستان از جایی آغاز شد که «محمدجواد شکوری»، مدیرعامل هلدینگ صبا ایده، با انتشار فیلمی در شبکه اجتماعی، از دستور ساترا درخصوص ممنوعیت پخش گزارش‌های عادل فردوسی‌پور در آپارات اسپورت خبر داده است. ساترا خیلی زود نسبت به این اتفاق واکنش نشان داد و در بیانیه‌ای، علت این اقدام را یادآوری مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و بند ۴ ماده واحده «تعیین الزامات سامان‌دهی حوزه صوت و تصویر فراگیر»، که تولید و پخش «زنده» برنامه‌ها و نیز صدور مجوز و نظارت بر «پخش زنده» در فضای مجازی در «اختیار» سازمان صداوسیما است، اعلام کرد.