عدالت اجتماعی با اصلاح نظام مالیات و یارانه

گروهی بر این باور هستند که این یارانه‌ها به منظور حمایت از اقشار کم‌درآمد و کاهش فشارهای معیشتی بر روی خانواده‌ها طراحی شده‌اند، اما اینکه آیا این سیاست واقعاً توانسته به بهبود شرایط اقتصادی مردم کمک و دقیقاً وضعیت معیشتی دهک‌های آسیب‌پذیر را بهبود دهد جای بررسی بیشتری دارد، برخی نیز معتقدند به جای اینکه پرداخت یارانه به همه افراد که شاید مشمول این طرح نباشند، بهتر است نظام مالیاتی اصلاح شود و در این راستا با شناسایی فراریان مالیاتی، کاهش معافیت‌های مالیاتی برای برخی از افراد حقیقی و حقوقی یا بعضی سازمان‌ها با درآمدهای کلان و... علاوه بر افزایش درآمدهای دولت، به طریقی شاهد تحقق عدالت اجتماعی در کشور نیز باشیم.

یارانه و بهبود معیشت

به گزارش «آرمان ملی»، علی مختار کارشناس اقتصادی در این باره گفت: بر اساس آمار و گزارش‌های منتشره، پرداخت یارانه‌ها به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، به عنوان یک راهکار موقت برای کاهش فشارهای معیشتی شناخته شده که البته به طور مطلوب اجرایی نشده است، چراکه در برخی از موارد به دلیل عدم شناسایی افراد یا خانواده‌های مشمول، پرداخت یارانه عادلانه پرداخت نشده و به این ترتیب پرداخت یارانه‌ها می‌توانند به نابرابری‌های اقتصادی دامن بزنند، اما در مقایسه با چالش‌های دیگر مانند تورم بالا، بیکاری و نوسانات ارزی، تأثیر منفی آن‌ها به مراتب کمتر ارزیابی می‌شود. او افزود: شاید در ذهن بسیاری از افراد پرداخت یارانه‌ها کمک آنچنانی به سفره معیشت مردم نکند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که یارانه‌ها به‌ویژه در زمان‌های بحرانی، می‌تواند به عنوان یک سپر حفاظتی عمل کرده و از افزایش فقر و نارضایتی اجتماعی جلوگیری کند. به عنوان مثال، در دوران شیوع بیماری کرونا، پرداخت یارانه‌ها به بسیاری از خانواده‌ها کمک کرد تا از بحران اقتصادی ناشی از تعطیلی‌ها و کاهش درآمدها عبور کنند. با این حال به نظر می‌رسد، برای بهبود واقعی شرایط اقتصادی، نیاز به اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور وجود دارد، به عبارتی یارانه‌ها باید به عنوان یک ابزار موقت در نظر گرفته شوند و دولت باید به دنبال راهکارهای پایدارتر برای ایجاد اشتغال و افزایش تولید باشد. در این راستا در حالی که پرداخت یارانه‌ها می‌تواند به عنوان یک راهکار موقت برای کاهش فشارهای اقتصادی عمل کند، اما برای دستیابی به توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم، لازم است که سیاست‌های اقتصادی جامع‌تری در دستور کار قرار گیرد.

عدالت اقتصادی

مختار اصلاح نظام مالیاتی را گزینه‌ای مناسب برای تامین درآمدهای دولت برای هزینه‌هایی چون پراخت مالیات ذکر و بیان کرد: نظام مالیاتی فعلی ایران با چالش‌های متعددی مواجه است. عدم شفافیت، معافیت‌های مالیاتی نابجا، فرار مالیاتی و نابرابری در توزیع بار مالیاتی از جمله مشکلاتی هستند که می‌توانند تأثیر منفی بر روی پرداخت یارانه‌ها داشته باشند. در حقیقت اگر نظام مالیاتی به‌گونه‌ای اصلاح شود که درآمدهای مالیاتی به‌طور عادلانه‌تری از اقشار مختلف جامعه دریافت شود، دولت می‌تواند منابع مالی بیشتری برای پرداخت یارانه‌ها و حمایت از اقشار کم‌درآمد فراهم کند. تحقیقات نشان می‌دهد که اصلاح نظام مالیاتی می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور کمک کند، با افزایش درآمدهای مالیاتی، دولت قادر خواهد بود به‌جای پرداخت یارانه‌های عمومی که ممکن است به نابرابری‌ها دامن بزند، به سمت سیاست‌های هدفمندتر و حمایتی‌تر حرکت کند. این سیاست‌ها می‌تواند شامل حمایت از تولیدکنندگان داخلی، ایجاد اشتغال و بهبود زیرساخت‌ها باشند. او توضیح داد: اصلاح نظام مالیاتی باید با شفافیت و عدالت همراه باشد که این به معنای کاهش فرار مالیاتی و افزایش نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی است، در این صورت، پرداخت یارانه‌ها می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای کاهش فقر و نابرابری اجتماعی عمل کند، قطعاً برای دستیابی به توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم، نیاز به یک رویکرد جامع و اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی و پرداخت یارانه‌ها وجود دارد، چراکه تنها در این صورت است که می‌توان به عدالت اقتصادی و اجتماعی نزدیک‌تر شد.

عدالت در پرداخت‌ها

مختار ادامه داد: چنانچه رصد دقیقی از افرادی که مشمول دریافت یارانه‌ها هستند انجام شود، می‌توان به بهبود کارایی و عدالت در سیستم پرداخت یارانه‌ها دست یافت و با شفافیت در شناسایی مشمولان یارانه، دولت می‌تواند منابع مالی را به‌طور مؤثرتری به افرادی که واقعاً مشمول یارانه می‌شوند، تخصیص دهد و از هدررفت آن جلوگیری کند. شناسایی دقیق افراد مشمول یارانه می‌تواند با بررسی ارزیابی درآمد، دارایی‌ها و نیازهای معیشتی خانوارها باشد، در این راستا، دولت می‌تواند با استفاده از داده‌های مالیاتی و اطلاعات اقتصادی، افرادی را که واقعاً به حمایت نیاز دارند شناسایی کند و از پرداخت یارانه به افرادی که در وضعیت مالی بهتری قرار دارند، جلوگیری کند. این رویکرد نه تنها به بهبود عدالت اجتماعی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به افزایش اعتماد عمومی به سیستم یارانه‌ها نیز منجر شود. وقتی مردم ببینند که یارانه‌ها به‌طور هدفمند و عادلانه توزیع می‌شوند، احتمالاً تمایل بیشتری به پذیرش و حمایت از این سیاست‌ها خواهند داشت. علاوه بر این، با رصد دقیق مشمولان یارانه، دولت می‌تواند به سمت سیاست‌های حمایتی هدفمندتر حرکت کند، به‌عنوان مثال، به جای پرداخت یارانه‌های عمومی، می‌توان به افراد نیازمند کمک‌های مالی مستقیم، آموزش‌های شغلی یا تسهیلات بانکی ارائه داد که به بهبود وضعیت اقتصادی آنها کمک کند. به این ترتیب دولت می‌تواند منابع مالی را به‌طور عادلانه‌تری تخصیص دهد و از نابرابری‌های موجود در جامعه بکاهد.

چالش‌ها و فرصت‌ها

این کارشناس اضافه کرد: اجرای عدالت در کشور یکی از مهم‌ترین اهداف هر نظام اقتصادی و اجتماعی است. در حالی که پرداخت یارانه‌ها و اصلاح نظام مالیاتی می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی کمک کند، اما برای دستیابی به عدالت واقعی، نیاز به تلاش‌های جامع و مستمر وجود دارد. عدالت اجتماعی به معنای توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها در جامعه است. در این راستا، دولت باید به‌گونه‌ای عمل کند که همه اقشار جامعه، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر، از فرصت‌های برابر برای دسترسی به خدمات عمومی، آموزش، بهداشت و اشتغال برخوردار شوند. این امر نه تنها به کاهش نابرابری‌ها کمک می‌کند، بلکه به تقویت انسجام اجتماعی و افزایش اعتماد عمومی به نظام حکومتی نیز منجر می‌شود. برای تحقق این امر قطعاً باید با تلاش بیشتر به شناسایی افراد و تعیین مالیات‌های دقیق پرداخت، اینکه بسیاری از افراد حقیقی از پرداخت مالیات به گونه‌ای فرار می‌کنند و تاکنون حتی پرونده‌ای مالیاتی برایشان گشوده نشده است، یا حتی برخی از نهادها و سازمان‌ها حتی خود را ملزم به گزارش عملکرد مالیاتی نمی‌دانند، باعث کاهش انگیزه افرادی می‌شود که هر ساله مالیات خود را می‌پردازند که از اصول عادلانه خارج است. برای غلبه بر این چالش‌ها، دولت باید به اصلاحات ساختاری و تقویت نهادهای نظارتی بپردازد. این اقدامات می‌تواند به ایجاد یک نظام اقتصادی عادلانه‌تر و شفاف‌تر کمک کند. به‌علاوه آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه درباره حقوق و وظایف خود نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. وقتی مردم از حقوق خود آگاه باشند، می‌توانند به‌طور مؤثرتری در پیگیری عدالت و حقوق خود اقدام کنند. قطعاً اجرای عدالت مالیاتی و همچنین پرداختهای یارانه‌ای در کشور نیازمند همکاری و همیاری تمامی نهادها و اقشار جامعه است و تنها با تلاش مشترک می‌توان به یک جامعه عادلانه و پایدار دست یافت که در آن همه افراد، بدون توجه به وضعیت اقتصادی یا اجتماعی خود، از فرصت‌های برابر برخوردار باشند.

اجرای نظام مالیاتی

در این زمینه علی سعدوندی، اقتصاددان بیان کرد: مبحث یارانه‌ها در ایران به یک معضل بزرگی تبدیل شده است. چون الان یارانه‌هایی که ما در قالب بودجه تامین اجتماعی و کلاً بودجه‌های حمایتی داریم، بسیار سنگین است. یعنی در میانگین بین‌المللی این موارد را نداریم، اما در نهایت هیچ‌کس هم از آن راضی نیست و این نشان می‌دهد که یارانه به درستی اثر نمی‌کند پس باید تغییری در آن به وجود بیاید. از وقتی طرح هدفمندی یارانه‌ها آغاز و یارانه نقدی را تقدیم مردم کردیم، در ابتدای خاطره خوشی برای مردم به وجود آمد، اما متاسفانه این طرح منحرف شد، اما علت منحرف شدن آنچه بود؟ برخلاف قانون اجازه ندادند که مبلغ این یارانه‌ها رشد کند و عواید حاصل از هدفمندی یارانه‌ها را به بیمه سلامت تخصیص دادند که کار بسیار اشتباهی بود.

اصلاح نظام مالیاتی

وی افزود: در سال‌های قبل آقای روحانی می‌گفتند که سران برخی از کشور‌ها تعجب می‌کردند که ما چگونه این طرح را به همین راحتی اجرا کردیم. چرا سران کشور‌ها تعجب می‌کنند؟ از نظر من بیمه سلامت کاری غیر اصولی و حتی می‌توان گفت بی‌سر و تهی بوده که در نهایت باعث می‌شود کسری بودجه عمیق‌تر شود. اکنون وضعیت صندوق‌های بازنشستگی ما در آستانه ورشکستگی است و مرتب بیشتر بودجه دولت را می‌خورد و در نهایت به جایی می‌رسد که می‌تواند کل دولت را ورشکسته کند و ما باید کل این شرایط را تغییر بدهیم. یعنی یارانه‌ای که داریم به صندوق‌های بازنشستگی می‌دهیم، یارانه‌ای که به حامل‌های انرژی تقدیم می‌کنیم و یارانه‌ای که به کالا‌های اساسی می‌دهیم در مجموع مبلغ بسیار بزرگی می‌شود که ما می‌توانیم اجازه بدهیم بازار‌ها به صورت آزاد کار خودشان را انجام بدهند و رانت و بی‌عدالتی را از بین ببریم و در مقابل اجازه بدهیم که همه افراد به صورت یکسان از حداقل سطح معیشتی برخوردار باشند. سعدوندی اضافه کرد: اما این الان نگرش دولت فعلی هم نیست. چرا نیست و شواهد کجاست؟ از اینجا که بنا دارند یارانه ثروتمندان را قطع کنند. هیچ نیازی به این کار نیست، شما برای اینکه بتوانید عدالت اجتماعی را اجرا کنید به جای اینکه یارانه ثروتمندان را قطع کنید که یک کار سیاسی است، می‌توانید نظام مالیاتی را اجرا کنید. بسیاری از این ثروتمندان به خاطر انباشت رانت‌های ناشی از همین یارانه‌های غیرمستقیم به اینجا رسیدند و اگر شرایط شفاف شود، اتفاقا خیلی از این افراد ممکن است که خودشان محتاج یارانه بشوند.