آغاز عصر جدید، ایران و روسیه بدون دلار

این تصمیم می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روابط اقتصادی دو کشور و همچنین بر وضعیت اقتصادی ایران داشته باشد. اما برخی از کارشناسان معتقدند این رویکرد با توجه به محدودیت در اجرای بین کشورهای جهان و حاکمیت دلار بر معادلات اقتصادی جهان، هنوز چندان وزنی ندارد.

مزایای حذف دلار

به گزارش «آرمان ملی»، علی حریت‌پرور کارشناس اقتصادی در این باره گفت: قطعاً حذف دلار از معاملات اقتصادی باعث می‌شود که ایران بتواند به‌طور مستقل‌تری به تجارت خود ادامه دهد و از نوسانات ارزی و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها در امان باشد. این امر به ویژه در خصوص حذف دلار بین دو کشور روسیه و ایران که هر دو تحت تحریم‌های آمریکا و اروپا قرار دارند موجب تقویت روابط تجاری و اقتصادی دو کشور می‌شود و زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر در زمینه‌های مختلف خواهد شد. از سوی دیگر بدیهی با استفاده از ارزهای محلی یا ارزهای دیگر، فرآیند مبادلات تجاری ممکن است سریع‌تر و ساده‌تر شود و هزینه‌های مربوط به تبدیل ارز کاهش یابد. حذف دلار می‌تواند به ایران کمک کند تا به‌راحتی از تحریم‌ها عبور کند و به تجارت با کشورهای دیگر ادامه دهد.

معایب حذف دلار

این کارشناس ادامه داد: اما در عین حال حذف دلار در شرایط کنونی که همچنان در اکثر کشورهای جهان ارز اصلی در معاملات و مبادلات تجاری محسوب می‌شود، مشکلاتی را نیز به همراه دارد، چراکه استفاده از ارزهای محلی یا دیگر ارزها ممکن است با نوسانات بیشتری همراه باشد و این می‌تواند به عدم ثبات در مبادلات تجاری منجر شود، علاوه بر این ممکن است برخی کشورها تمایلی به استفاده از ارزهای غیر دلاری نداشته باشند و این می‌تواند به محدودیت در انتخاب شرکای تجاری منجر شود و حذف دلار ممکن است با چالش‌های قانونی و مالی همراه باشد و نیاز به تغییرات در ساختارهای مالی و بانکی داشته باشد.

دور زدن تحریم‌ها

حریت‌پرور درباره تاثیر حذف دلار از مبادلات تجاری بین ایران و روسیه بر تحریم گفت: حذف دلار از مبادلات تجاری ایران و روسیه می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر در دور زدن تحریم‌ها عمل کند. با این حال، موفقیت این اقدام به عوامل مختلفی بستگی دارد، که مهم‌ترین آن شرط پایداری روابط بین دو کشور ایران و روسیه است، به عبارتی چنانچه روابط اقتصادی ایران و روسیه پایدار و مستحکم باشد، این اقدام می‌تواند به‌طور مؤثری به دور زدن تحریم‌ها کمک کند. از طرف دیگر این رویکرد باید گستره بیشتری را برای اثرگذاری شامل شود و اگر کشورهای دیگر نیز تمایل به پذیرش ارزهای جدید را داشته باشند، این سیستم به‌طور گسترده‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد و کارآیی بیشتر خواهد داشت. همچنین برای ماندگاری و موفقیت بیشتر آن نیاز به توسعه زیرساخت‌های مالی و بانکی برای تسهیل مبادلات بدون دلار وجود دارد.

مبادلات بدون دلار

او ادامه داد: حذف دلار از مبادلات تجاری ایران و روسیه یک گام مهم در راستای کاهش وابستگی به ارزهای خارجی و دور زدن تحریم‌ها به شمار می‌آید. با این حال، برای بهره‌برداری کامل از مزایای این اقدام، نیاز به توجه به چالش‌ها و محدودیت‌های موجود است. در نهایت، این تصمیم می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه کمک کند و به‌عنوان یک الگوی جدید در تجارت بین‌المللی مطرح شود. او با بیان اینکه این فرآیند در راستای دستیابی به اهداف تعریف شده در گروه بریکس است گفت: حذف دلار از روابط تجاری ایران و روسیه در راستای الحاق به گروه بریکس و تلاش برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا انجام شده است. این اقدام به‌عنوان بخشی از استراتژی کلی کشورهای عضو بریکس برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری بدون وابستگی به ارزهای غربی مطرح می‌شود. در حال حاضر، کشورهای عضو بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در حال تلاش برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری خود هستند. با توجه به تحولات اخیر و افزایش تنش‌ها در روابط بین‌المللی، این کشورها به دنبال ایجاد سیستم‌های مالی و تجاری مستقل از دلار آمریکا هستند. در نهایت باید گفت، حذف دلار از روابط تجاری ایران و روسیه به‌عنوان یک گام استراتژیک در راستای الحاق به بریکس و تقویت همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی مطرح شده است. این اقدام می‌تواند به ایران کمک کند تا از مزایای بیشتری در زمینه تجارت و اقتصاد بهره‌مند شود، اما نیاز به توجه به چالش‌ها و محدودیت‌های موجود نیز ضروری است و این تحولات می‌تواند به تغییرات اساسی در نظام مالی و تجاری جهانی منجر شود.

چالش‌های حذف دلار

یورونیوز در تحلیلی نوشت: استفاده از این شیوه ۳۰ تا ۴۰ درصد تجارت ایران و ترکیه را نیز در برگرفته ولی مابقی آن با استفاده از یورو در حال انجام است. اما آیا حذف دلار از مبادلات تجاری کشورها آنگونه که ایران، ترکیه، روسیه و حتی چین از آن یاد می‌کنند یک ابتکار عمل است یا واکنشی ناگزیر به رویارویی تجاری و سیاسی با آمریکا محسوب می‌شود؟ این گزارش می‌افزاید: هرچند بنا بر اظهارات همتی که بسیاری از کشورها تمایل دارند که با پول ملی خود مبادله تجاری کنند، چرا عملی کردن این تمایل و حذف دلار از مبادلات بین‌المللی پرریسک به نظر می‌رسد؟ دلار در حال حاضر فراگیرترین ارز بین‌المللی است، چون نه تنها ارزش با ثبات‌تری داشته بلکه امنیت و نقدشوندگی آن بیش از سایر ارزهای بین‌المللی بوده و تبدیل آن به سایر دارایی‌های قابل سرمایه‌گذاری از جمله طلا و اوراق بهادار بین‌المللی ساده‌تر است. گذشته از این، تبادل دو جانبه با دلار، مشکل تفاوت معیار ارزش‌گذاری را از بین می‌برد. لذا در مجموع ذخیره مازاد تجاری بر پایه دلار برای بانک‌های مرکزی مطلوب‌تر بوده است.

نوسان ارزهای ملی

ارزهای ملی معمولا پُر نوسان‌تر هستند، به عنوان نمونه، طی ۹ ماه گذشته نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل دلار آمریکا در فاصله 1/5 تا 1/6 بالا و پایین رفته و نوسانی 6/19 درصدی را تجربه کرده است. همچنین نرخ مبادله هر روبل روسیه در برابر دلار آمریکا نیز از ابتدای سال ۲۰۱۹ تاکنون در فاصله 5/62 تا ۶۷ متغیر بوده و بیش از ۷ درصد نوسان داشته است. در نتیجه طی یک فرآیند تجاری که در اکثر موارد تسویه مالی در چند مرحله‌ انجام می‌شود، ارزش‌گذاری معامله دچار تغییر می‌شود. این تغییر دارای ریسک و هزینه‌ است که در نهایت به یک طرف معامله تحمیل می‌شود. گذشته از این، آنگونه که رئیس کل بانک مرکزی ایران نیز تایید کرده، برای تعیین ارزش نسبی ارزهای ملی نیاز به یک ارز پایه است که به گفته آقای همتی در مبادلات این کشور با ترکیه و روسیه، یورو تعیین شده است. همچنین حتی اگر تبادل کشورها به صورت پایاپای انجام شود، در تسویه‌های دوره‌ای، نیاز به تسویه مابه‌التفاوت‌ها وجود دارد و اینکه این تسویه‌ها بر پایه کدام ارز ملی و طی چه دوره‌ای انجام شود با توجه نوسان بالای آنها نکته مهمی خواهد بود. صادرات ایران به ترکیه در سال ۱۳۹۷ نزدیک به 3/2 میلیارد دلار بوده و به روسیه ۲۸۱ میلیون دلار ولی در مقابل 6/2 میلیارد دلار کالا از ترکیه و 3/1 میلیارد دلار کالای از روسیه وارد ایران شده است. این بدان معناست که کسری تجاری سالانه ایران در برابر ترکیه ۳۰۰ میلیون دلار و در برابر روسیه نزدیک به یک میلیارد دلار است. در چنین شرایطی اگر ۱۰۰ درصد تجارت ایران با این دو کشور بر پایه ارزهای ملی آنها انجام شود، از یکسو ایران باید با تبدیل بخشی از ذخایر با ارزش دلاری یا یورویی خود به لیر ترکیه و روبل روسیه امکان تسویه کسری تجاری خود را داشته باشد. از طرف دیگر، بانک‌های مرکزی روسیه و ترکیه نیز با افزایش ذخایر ریالی مواجه می‌شوند. در نتیجه استمرار چنین مبادلاتی وابسته به نوع توافقی است که بانک‌های مرکزی دو کشور برای جبران ریسک ناشی از مبادله بر پایه ارزهای ملی پُر نوسان حاصل می‌کنند.