گام‌به‌گام تا برجامی دیگر؟

در سال 2015 در ایران دولت حسن روحانی چندی بود که در قدرت قرارگرفته بود و شیخ دیپلمات که روزگاری سکان‌دار پرونده هسته‌ای در دولت اصلاحات بود، آن پرونده را از شورای امنیت ملی به وزارت خارجه آورد و مسئولیت مذاکرات را به جواد ظریف؛ عباس عراقچی و تخت روانچی سپرد. این دیپلمات‌ها با حمایت‌هایی که از داخل می‌شدند توافق هسته‌ای را در وین منعقد کردند و تحریم‌های بین‌المللی ایران لغو شد. بعدها با تغییر قدرت در آمریکا، ترامپ رئیس‌جمهور شد و چون او اعتقاد داشت ایران در مذاکرات کلاه گشادی بر سر آمریکایی‌ها گذاشته، از توافق وین خارج شد. ایرانی‌ها با اروپایی‌ها در آن زمان همراه شدند و البته چون آن‌ها نتوانستند در برابر آمریکا بایستند، اولین چالش بین ایران و اروپا ایجاد شد. بعدها که ترامپ از ساختار قدرت در آمریکا خارج شد. میز مذاکرات با اروپا احیا و عراقچی مسئول مذاکرات هسته‌ای با اروپا شد اما در آن زمان در تهران ترجیح این بود که دولت بعدی مذاکرات را به نتیجه برساند. لذا دولت رئیسی در ایران بعد از گذشت ماه‌ها مذاکره را آغاز کرد اما تهران خواسته‌هایی از جمله بستن برخی پرونده‌های خود در آژانس را داشت. این خواسته در آمریکا مورد پذیرش قرار نگرفت و غربی‌ها اعلام کردند درخواست تهران باید در چارچوب آژانس به نتیجه برسد. بعدها وقایع داخلی در ایران باعث شد اروپایی‌ها آن حوادث را با مذاکرات درهم آمیزند و جنگ اوکراین هم که پیش آمد به بهانه صادرات پهپادهای ایران به روسیه، اروپا درهای هرگونه مذاکره را بست و ایران و آمریکا که دنبال مذاکره بودند محل مذاکرات را از اروپا به کشورهای عربی منتقل کردند. مذاکرات امنیتی خوبی بین باقری مسئول پرونده هسته‌ای وقت و یک مقام آمریکایی صورت گرفت. بعدها فاش شد که تیمی از ایران و آمریکا در هتل‌های جداگانه‌ای در دوحه باهم مذاکره کرده‌ و توافق شده که درنهایت گروه‌های تخصصی بر روی اختلافات چانه‌زنی کنند که درنهایت دو موضوع انتخابات آمریکا و جنگ در غزه مذاکرات ایران و آمریکا را از دستور دو طرف خارج کرد.

*احیای مذاکرات

اما اکنون به نظر می‌رسد شرایط در حال تغییر است. دولتی جدید در آمریکا در کمتر از 50 روز دیگر در قدرت قرار خواهد گرفت که رئیس آن همان ترامپی است که از برجام خارج شد. با این ‌وجود ایران از زبان وزیر امور خارجه خود اعلام کرده است که اگر مذاکرات با آمریکا منافعی برای ایران داشته باشد از آن حمایت خواهند کرد از سوی دیگر لاریجانی که نماینده رهبری است نیز بر مذاکره تأکید کرده است. در وزارت خارجه ایران نیز بر مذاکره تأکید شده و عملا مخالفتی هم با آن صورت نگرفته است. این درمعنای آن است که تهران از مذاکره بر سر منافع خود حتی با آمریکا هراس ندارد و این بار پیشگام در مذاکرات است. در اینجا البته تصمیمات اروپایی‌ها برای تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت با واکنش تهران روبه‌رو شده است اما بازهم در عین این واکنش طرفین به دنبال مذاکره هستند چراکه به نظر می‌رسد اروپایی‌ها که به‌نوعی فکر می‌کنند باروی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا عملا به حاشیه مناسبات جهانی خواهند رفت؛ درصدد هستند که با احیای نقش میانجیگری خود بین ایران و آمریکا در برابر سیاست‌های انفعالی آمریکا برای اروپا در دولت ترامپ برای خود زمین‌بازی جدیدی احیا کنند تا از تقسیمات قدرت در جهان در آینده عقب نمانند.

* مسئول مذاکره با اروپا

 به‌رغم فضای تاریکی که بین ایران و اروپا وجود دارد اما هر دو طرف دنبال آن هستند که شمعی در راهروی تاریک روشن کنند. چندی پیش بود که تخت روانچی معاون وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده که به‌زودی شاهد مذاکراتی بین ایران و اروپا خواهیم بود. خبری که البته در لابه‌لای اخبار مختلف ازجمله تصمیم غیر عاقلانه اروپایی‌ها در ارتباط با ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گم شد اما روز گذشته یک خبرگزاری ژاپنی فاش کرد که ایران و اروپا به میز مذاکره باز خواهند گشت. خبرگزاری ژاپنی کیودو نوشت: ایران روز جمعه با نمایندگان اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه و آلمان در ژنو برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای پس از دو سال وقفه دیدار می‌کنند. مجید تخت‌روانچی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، ریاست تیم ایرانی را بر عهده خواهد داشت.

*دغدغه‌های ایران و اروپا

 به نظر می‌رسد ایران و اروپا باید در این مذاکرات ملاحظاتی را در نظر بگیرند. اروپا نباید بیش از این مساله اوکراین را به روابط خود با ایران گره بزند. ضمن اینکه اروپایی‌ها باید جایگاه خود برای ایران را در مذاکره بین ایران و آمریکا در نظرگیرند. ایران هم باید بکوشد به اروپا بقبولاند که سودی درنبرد اوکراین ندارد و هیچ‌گاه در تنش در حوزه اروپا حمایت نکرده است. ضمن اینکه باید از اروپایی‌ها بخواهد که در مسائل مربوط به ایران در آژانس یاری برساند که پرونده‌هایی که ایران خواستار بسته شدن آن‌هاست زودتر بسته شود. ضمن اینکه این مذاکرات می‌توان مبنای برجام جدید باشد و طرفین با مذاکرات مستمر بر روی توافق جدید هسته‌ای اجازه تنش بیشتر در روابط دوسویه را ندهند.