پزشکیان برای مذاکرات اختیاراتی بگیرد

این در حالی است که دو مانع مهم برای مذاکره با آمریکا وجود دارد. نخست غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ است که در مقاطع مختلف آن را نشان داده و دوم اینکه وی در دوره قبل دشمنی خود را با ایران نشان داده و به همین دلیل فضای مثبتی برای مذاکره با دولت وی وجود ندارد. در چنین شرایطی دولت پزشکیان برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور و تعامل با جهان می‌تواند از ابزار مذاکره برای حفظ منافع ملی استفاده کند. مسیری که البته به نظر پر چالش و دشوار است و با موانع زیادی همراه خواهد بود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با دکتر غلامعلی رجایی استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت‌وگو کرده است. رجایی در این زمینه معتقد است: «در شرایط کنونی این شائبه مطرح شده که ایران دوباره قصد ترور ترامپ را داشته که البته این ادعا قابل اثبات نیست. با وجود این ادعاها می‌توان تصور کرد که ترامپ به راحتی در مقابل ایران کوتاه نیاید. اگر ما قصد داشته باشیم مذاکره با آمریکا را عقب بیندازیم سرانجام رابطه ایران وآمریکا به جایی نخواهد رسید و مشکلی حل نخواهد شد. بسیار دشوار است که بتوان چهار سال منتظر ماند تا فرد دیگری در آمریکا به قدرت برسد و بعد با او مذاکره کرد. این در حالی است که آمریکا در منطقه اثرگذار است و این موضوع را نمی‌توان انکار کرد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*در حالی که ترامپ در آمریکا به قدرت رسیده دولت پزشکیان چگونه می‌تواند به وعده‌هایی که درباره لغو تحریم‌ها به مردم داده عمل کند؟ آیا شرایط به سمتی خواهد رفت که ایران و آمریکا مذاکره کنند؟

موضوع رابطه با آمریکا در سطحی فراتر از دولت تصمیم‌گیری می‌شود و دولت‌ها تنها اجرا کننده هستند. در ماجرای برجام نیز آقای ظریف به صراحت گفتند که ما تنها مجری بودیم و تصمیمات در جای دیگری گرفته می‌شد. به همین دلیل در شرایط کنونی تصمیم درباره نحوه مواجهه ایران و آمریکا را باید در چارچوب تصمیماتی در نظر گرفت که در سطح بالاتر از دولت گرفته می‌شود. آقای روحانی با توجه به صحبت‌هایی که با مسئولان ارشد کشور داشتند، اجازه‌هایی کسب کردند که در نهایت به گفت‌وگوی مستقیم توسط آقای ظریف و جان کری و توافق برجام منجر شد. به همین دلیل اگر آقای پزشکیان به دنبال حل ریشه‌ای و اساسی مشکلات بین ایران و آمریکا است باید تلاش کند هماهنگی‌های لازم را با مسئولان ارشد کشور به‌عمل آورده، شرایطی فراهم کند که دولت بتواند وارد این مسیر شود. این در حالی است که ایران غیر از ماجرای برجام در چند مسأله دیگر که اهمیت بسیار هم داشته، با آمریکا مذاکره کرده است. من فکر می‌کنم اگر آقای پزشکیان بتوانند در این موضوع اختیاراتی از مقام رهبری دریافت کنند با توجه به کشورهایی که در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند بین دو کشور واسطه‌گری کنند، می‌توان شرایطی را در نظر گرفت که باب مذاکره بین ایران و آمریکا باز شود. در سال‌های اخیر کشورهای مانند عمان و قطر تلاش کرده‌اند بین ایران و آمریکا میانجی‌گری کنند. در شرایط کنونی رفت و آمدهای مقامات ایران و عربستان افزایش پیدا کرده و اگر مسئولان به جمع‌بندی برسند، این کشور نیز می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرینی کند. خود رئیس‌جمهور جدید آمریکا هم بی‌تمایل به مذاکره نیست و در گذشته نیز این موضوع مطرح شد اما به جایی نرسید. واقعیت این است که آقای پزشکیان باید تلاش کند با چانه‌زنی زمینه‌های مذاکره با آمریکا را به وجود بیاورد و اگر چنین نشود، تغییر چندانی ایجاد نخواهد شد.

*با وجود شخصی مانند ترامپ در مقام ریاست جمهوری آمریکا، پزشکیان چگونه می‌تواند مسئولان عالی کشور را به مذاکره با آمریکا مجاب کند؟

با توجه به تبلیغات شدید ضد ایرانی که در رسانه‌های معاند دیده می‌شود، این شائبه مطرح شده که ایران قصد ترور ترامپ را داشته است. ادعایی غیر قابل اثبات که البته ممکن است تاثیرگذار باشد. اگر این ادعاهای بی‌اساس بر ترامپ اثر بگذارد، می‌توان انتظار داشت که ترامپ در مقابل ایران کوتاه نیاید و از تمام توانش برای ضربه زدن استفاده کند. اگر ما قصد داشته باشیم مذاکره با آمریکا را عقب بیندازیم رابطه ایران و آمریکا به جایی نخواهد رسید و مشکلی حل نخواهد شد.  بسیار دشوار است که بتوان چهار سال منتظر ماند تا فرد دیگری در آمریکا به قدرت برسد و بعد با او مذاکره کرد. در شرایط کنونی آمریکا در منطقه اثرگذار است و این موضوع را نمی‌توان انکار کرد. به نظر برخی تحلیلگران سرانجام باید زمانی مشکلات بین دو کشور حل و فصل شود. نگاهی که آیت‌ا... هاشمی به آینده داشت، بر همین دیدگاه استوار بود که بالاخره باید زمانی مشکلات را رفع کرد. ایشان به حضرت امام گفتند تا زمانی که شما هستید مشکل با آمریکا را حل کنید. نکته قابل تأملی که در این زمینه وجود دارد این است که مشکلاتی که ما از نظر تاریخی با روسیه داشته‌ایم به مراتب بیش از مشکلاتی بوده که با آمریکا داریم. اگر نگاه ما به این مقولات مبتنی بر منافع ملی باشد، منافع ملی تعیین کننده ارتباط یا عدم ارتباط با دیگر کشورها خواهد بود و از این نظر نمی‌توان موضوعاتی را که در محدوده‌ دیپلماسی قرار می‌گیرد، خط قرمز همیشگی در نظر گرفت. به همین دلیل لازم است در این زمینه کاملا هشیارانه و واقع‌بینانه به موضوع نگاه کرد و اگر مجموعه بررسی‌ها دلالت به برداشتن مشکلات باشد، در آن صورت با میانجی‌گری کشورهای منطقه می‌توان آرام و با ذهن باز وارد این مسیر شد. شاید در این مورد برخی کشورهای اروپایی هم بتوانند بین دو کشور میانجی باشند. هنگامی که ما در موضوع طالبان با آمریکا مذاکره و توافق کردیم چرا نتوانیم در موضوعات مهم دیگر توافق کنیم؟ به نظر می‌رسد در این صورت، یعنی در شرایطی که تنش‌ها بین دو کشور به حداقل برسد یا از بین برود، برخی درگیری‌های منطقه‌ای و تنش‌های موجود هم یا از بین خواهد رفت و یا بسیار کم خواهد شد.

موضوع رابطه با آمریکا در سطحی فراتر از دولت تصمیم‌گیری می‌شود و دولت‌ها تنها اجرا کننده هستند. در ماجرای برجام نیز آقای ظریف به صراحت گفتند که ما تنها مجری بودیم

*با توجه به این شرایط آیا فکر می‌کنید اجازه مذاکره با آمریکا به پزشکیان داده خواهد شد؟

 من در حال حاضر چنین شرایطی را نمی‌بینم اما معتقدم آقای پزشکیان به عنوان کسی که رئیس‌جمهور کشور است، می‌تواند از تمام ابزارها و امکانات خود برای شکل‌دادن به همگرایی در این موضوع خاص استفاده کند. اگر آقای پزشکیان بتواند از قدرت چانه‌زنی خود استفاده کند، شاید بتواند مسئولان ارشد کشور را به حال مشکلات بین دو کشور مجاب کند. آنچه که اهمیت بسیار دارد، توجه به روشی است که از سوی مقام معظم رهبری دنبال شده است. روش مقام رهبری در سال‌های اخیر تک‌بعدی و یک‌طرفه نبوده و ایشان در برخی مسائل که لازم بوده، اجازه گفت‌وگو را داده‌اند. مثال‌هایی زیادی در این زمینه وجود دارد که برخی را ذکر کردم. آقای پزشکیان به عنوان منتخب ملت می‌تواند باب گفت‌وگو با باز کند. اینکه به چه میزان این چانه‌زنی‌ها ممکن است به نتیجه برسد بستگی به شرایط کشور و مسائل منطقه خواهد داشت. نکته دیگر اینکه با توجه به تنش‌هایی که بین ایران و اسرائیل در ماه‌های اخیر وجود داشته، شاید مذاکره با آمریکا بتواند به سود ما و کاهش تنش‌ها باشد. قدر مسلم اینکه رژیم صهیونیستی از نزدیکی ما و آمریکایی‌ها بسیار در هراس است و این نزدیکی را برخلاف منافع خود می‌داند. شاید حتی بتوان در موضوع لبنان و غزه هم شرایط جدیدی پدید آورد. به نظر من اگر با آمریکا وارد یک مذاکره مختصر و متمرکز شویم این احتمال وجود دارد که ترامپ ترمز اسرائیل را بکشد تا ببیند مذاکره با ایران به کجا خواهد کشید.

*به نظر می‌رسد دو مانع مهم یعنی غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ و سابقه او در دور قبلی ریاست جمهوری‌اش دو مانع مهم برای مذاکره ایران با آمریکا در آینده است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

اگر قرار است ما روی اختلافات تاریخی که با آمریکا داشته‌ایم تأکید کنیم، باید مسائل مختلفی را مطرح کنیم. به عنوان مثال چرا آمریکا زمینه‌های کودتای28 مرداد سال1332 را فراهم کرد و شاه را به ایران برگرداند که رژیم پهلوی برای25 سال دیگر ادامه پیدا کند؟ اما امروز کمتر کسی روی این موضوع حساس است. ما باید از برخی مسائل تاریخی به سود منافع ملی امروز عبور کنیم. زمانی که پیامبر اسلام وارد مکه شدند و سپاه اسلام مکه را فتح کردند، پیامبر مردم مکه را بخشیدند و روی اختلافات و مشکلاتی که در گذشته داشتند، تأکید نکردند. دلیل این موضوع نیز این است که فتح مکه دستآوردهای بیشتری نسبت به دامن زدن به اختلافات برای مسلمانان داشت. به همین دلیل نیز ما می‌توانیم به دلیل مصالح و منافع کشور اولویت‌ها را مشخص کنیم و برخی مسائل را که تأکید روی آنها می‌تواند روند مذاکره را مختل کند، کنار بگذاریم. اگر ما بخواهیم پیوسته موضوعات گذشته را مطرح کنیم ممکن است پیامدهای منفی برای منافع ملی داشته باشد. نکته دیگر اینکه ترامپ فرد قابل پیش‌بینی نیست و کسانی که عنوان می‌کنند نمی‌توان روی قول‌های وی حساب کرد، حرف گزافی نمی‌زنند و در سوی دیگر موانع مهمی نیز در داخل کشور وجود دارد که شاید نتوان به راحتی آنها را نادیده گرفت. به همین دلیل در مجموع من چشم‌انداز رابطه ایران با آمریکا را بعد از به قدرت رسیدن ترامپ، مثبت نمی‌بینم.