حل مساله حجاب؛ فرهنگی یا قهری؟

مساله‌ای که همواره به‌عنوان یکی از موضوعات قابل بحث در جامعه بوده و برخلاف برخی اتفاقات و رویدادها  در حوزه‌های مختلف که با راه‌حل‌های متفاوت یا اقداماتی حل و فصل شده و راهکارهایی برای آنها دیده شده، هنوز با گذشت بیش از 4 دهه راهکار یا برنامه مشخصی برای مساله حجاب آنطور که هم جامعه‌پذیر باشد و هم رویکردهای حاکمیتی در آن دیده شود، مطرح نگردیده است. همین امر نیز موجبات برخوردهای متفاوتی را با این امر مهم در جامعه فراهم آورده است. چنانکه همواره برخورد قهری و انتظامی ‌در ساده‌ترین راه ممکن در دهه‌های مختلف با عناوین متفاوت به کار گرفته شده که از قضا هیچکدام نیز آنطور که باید نتوانسته تاثیرگذاری خاصی در جامعه داشته باشد و حتی باعث واکنش‌های منفی در جامعه نیز شده است. از طرفی شکی در این موضوع نیست که حجاب به‌عنوان امری شرعی در قالب حاکمیتی که حجاب یکی از آموزه‌های مهم آن برای زنان است باید در جامعه رعایت شود، اما اینکه این مقوله مهم را چگونه جامعه‌پذیر کنیم که جامعه زنان خود با علم و اطلاع به رعایت حجاب روی آورند مساله‌ای که نیاز به کار کارشناسی دارد و در این خصوص باید نوعی فرهنگسازی عملی کرد که خود جامعه این مساله را از روی میل و علاقه بپذیرد. مساله مهم اینکه حجاب امری فرهنگی است که ابعاد اجتماعی دارد و نباید گذاشت برخی افراد و جریانات سویه‌های سیاسی و... به آن بدهند و در این میان ماهی خود را صید کنند. آنچه که مسلم است به قرائت بسیاری از کارشناسان مساله حجاب و مواجهه با بدحجابی و بدپوششی رویکردی فرهنگی، ایجابی و اقناعی می‌طلبد و دستگاه‌های عریض و طویل فرهنگی باید تاکنون تلاش می‌کردند تا با فرهنگسازی درست مساله عفاف و حجاب را در جامعه نهادینه کنند. اکنون نیز جدای از برخوردهای بازدارنده باید نوعی فرهنگسازی با رویکرد ایجابی در جامعه صورت پذیرد تا از طرفی برخوردهای سلبی و قهری موجبات نارضایتی بیشتر مردم را فراهم نکند و از طرف دیگر نیز با گفتمان سازنده و فرهنگی با جامعه شرایط بهتری در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب رقم بخورد. البته در همین راستا قانون عفاف و حجاب که مدت‌ها میان دستگاه‌های مختلف در رفت و آمد بود، به دولت رسیده و طبق روال معمول دولت پزشکیان باید آن را ابلاغ کند. با این حال پزشکیان و دولتمردانش می‌دانند که این اقدام چاره‌کار نیست و صرفا باعث واکنش جامعه و از دست رفتن بخشی از پایگاه رای و سرمایه اجتماعی دولت خواهد شد. لذا به نظر می‌رسد که بحث مساله حجاب باید با دقت بیشتری از سوی دولت در نوعی همگرایی و وفاق با سایر دستگاه‌ها بررسی شده و طوری ابلاغ شود که جامعه نیز واکنش منفی به این مساله نداشته باشد.

* اقدام جنجالی

روزگذشته بود که خبری در رسانه‌های رسمی ‌و مجازی منتشر شد که بسیار مورد بحث قرار گرفت. خبر این بود که «کلینیک ترک بی‌حجابی در تهران با هدف درمان علمی‌ و روانشناختی بی‌حجابی ویژه نسل نوجوان، جوان و بانوان افتتاح خواهد شد»! خبری که موجبات تعجب بسیاری را برانگیخت؛ اما واقعیت دارد. مهری طالبی دارستانی، رئیس اداره زنان و خانواده ستاد امر به معروف استان تهران که مبدع این طرح بوده، بیان کرد: «بر اساس مراجعات مکرر صورت پذیرفته به ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان تهران از سوی خانواده‌ها و بانوان و دختران تهرانی مبنی بر وجود فشار‌های محیطی و سایر عوامل که منجر به اجبار انتخاب پوشش خارج از حدود حجاب شرعی شده که پس از بررسی‌های تخصصی و جلسات کارشناسی به عمل آمده تصمیم بر آن شد که اولین کلینیک تخصصی مشاوره و حمایت از بازگشت به حجاب با عنوان «کلینیک ترک بی‌حجابی» در تهران راه‌اندازی شود.» در نقد این اظهاراتی که به‌نظر می‌رسد بدون شناخت از جامعه ایران گفته شده نکات چندی پدید آید که در ادامه به آنها می‌پردازیم. نخست؛ در شرایطی که به‌واسطه وضعیت حساس داخلی و منطقه‌ای که لزوم اتحاد و انسجام ملی و پیش‌روی بر مبنای وفاق ملی رئیس‌جمهور محترم بیش از پیش احساس می‌شود طرح چنین مسائلی که صرفا باعث بروز واکنش در جامعه می‌شود و به تشنجات و دوقطبی‌ها دامن می‌زند از چه رو است؟ هنوز مسائلی که سبب‌ساز ایجاد بحران در کشور در سال 1401 بود فراموش نشده است و بیان چنین اظهاراتی بیش از راهکار مفید همچون بنزین بر آتش عمل می‌کند. دوم اینکه؛ کلمات بار معنایی خاص خود را دارند و زمانی‌که صحبت از راه‌اندازی «کلینیک» ترک بی‌حجابی می‌شود یعنی به‌صورت پیش‌فرض بخشی از جامعه که به‌دلایل مختلف حجاب کامل ندارند را بیمار فرض کردیم  و برچسب بیمارپنداری به آنها زده‌ایم که تجربه ثابت کرده این نوع برخورد و رفتار عواقب خوشایندی ندارد و جز ضرر و زیان آورده دیگری نخواهد داشت. کاش رئیس اداره زنان و خانواده ستاد امر به معروف به پیامدهای اظهارات خود در جامعه نیز توجه می‌نمود که چه بازخوردهایی دریافت می‌کند. شاید از نظر برخی این مساله بعد اجتماعی داشته باشد؛ اما برخی اظهارات و اقدامات اگر کنترل و مدیریت نشود و باعث بروز واکنش‌هایی در جامعه گردد ابعاد دیگری پیدا می‌کند که جز هزینه چیزی در بر نخواهد داشت. نکته جالب اینجا است که برخی افراد که چنین اظهارات واکنش‌برانگیزی را مطرح می‌کنند توجهی به نگاه علما و مراجع نیز ندارند. چه اینکه اخیرا آیت‌ا... مکارم شیرازی در دیدار با رئیس‌جمهور و هیأت همراه گفت: «حل مسأله حجاب به‌صورت اجباری نه عملی است و نه صحیح؛ بلکه باید به‌صورت تدریجی و گام‌به‌گام اقدام شود.»‌ قدر مسلم هر چه با اقناع‌گری و برخورد سالم و به دور از برچسب‌زنی با جامعه در خصوص حجاب برخورد شود ثمرات مفید‌تری خواهد داشت.

*نباید به مردم انگ زد

یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب در خصوص اظهاراتی مبنی بر ایجاد کلینیک ترک بی‌حجابی اظهار داشت: آنچه گفته شده با روال سابق که برخورد قهری و انتظامی‌ در قبال حجاب بوده تفاوت چندانی ندارد و فقط می‌خواهند سر و شکل استانداردتری به آن بدهند و نام دیگری مثل کلینیک ترک بی‌حجابی به آن بدهند. اشرف بروجردی به «آرمان ملی» گفت: چون اصل نوع برخورد در این مساله غلط و آسیب‌رسان است و اگر چنین برخوردی صورت بگیرد جامعه قطعا واکنش نشان خواهد داد. هر چقدر بخواهند با اسامی ‌مختلف این نوع رویکرد را پیش ببرند نه تنها شکست خواهند خورد بلکه تاثیری هم نخواهد داشت. وی افرود: این حرف اشتباهی است که به مردم انگ عدم تعادل شخصیت بدهند و آنها را بیمار ببینند. اینگونه نیست و همه  در زندگی و رفتار خود آزاد هستند  و این نوع برخوردها نتیجه‌ای جز بروز واکنش‌های خشن در جامعه نخواهد  داشت. عضو مجمع زنان اصلاح‌طلب بیان کرد: آزادی یک اصل  است  و قرار نیست کسی برای مردم خط و نشان بکشد. هرگونه برخوردی سلبی با جامعه باعث بروز مقاومت‌هایی در جامعه خواهد شد. نباید نسبت به باورهای مردم بی‌توجه بود.