دولت می‌تواند در مسیری حرکت کند که اقتصاد کشور بهتر شود

با توجه به برگزاری انتخابات آمریکا برخی گمانه‌‌ها مبنی بر احتمال بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش قیمت ارز و طلا مطرح شده است، اما هنوز رویکرد منسجم و پایداری از دولت برای بهره‌برداری از این امکان مشاهده نشده و به همین دلیل مشخص نیست دولت در آینده چه برنامه‌هایی برای اقتصادی کشور خواهد داشت و از چه روش‌هایی استفاده خواهد کرد. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین تحولات و الزامات اقتصادی پس از انتخابات آمریکا با دکتر به‌همن آرمان اقتصاددان گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*با توجه به انتخابات آمریکا و احتمال آتش‌بس در غزه آیا می‌توان نسبت به وضعیت اقتصادی کشور در سال جاری خوشبین بود؟

اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم، بهبود وضعیت اقتصادی کشور منوط به‌ حل پاره‌ای مناقشات است و تا زمانی که این مناقشات به سرانجام روشن نرسد، به سختی می‌توان انتظار تغییر و تحول چشمگیر داشت. در شرایط کنونی ایران ارتباطی با بازارهای پولی و سرمایه‌ای جهان ندارد و به همین دلیل هیچ کشوری حتی چین، حاضر نیست تأمین مالی پروژه‌های بزرگ کشور را بر عهده بگیرد چه برسد به کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی. در حال حاضر بخش بزرگی از منابع ارزی ناشی از صادرات ما به سختی به کشور برمی‌گردد. در شرایط تنگنا چشم‌ها به بودجه کل کشور دوخته می‌شود که چطور تنظیم خواهد شد. من معتقدم بودجه‌ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده نقایص بزرگی دارد و به احتمال بسیار بخش‌های مهمی از منابع پیش‌بینی شده در بودجه محقق نخواهد شد و دولت با کسری بودجه روبه‌رو می‌شود و در آن صورت باید اسکناس بدون پشتوانه چاپ کند. همه این موارد دست‌به‌دست هم می‌دهد تا نرخ تورم در سال آینده افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی سوداگری مالی در بخش مسکن و ارز و طلا افزایش پیدا خواهد کرد. اینها در حالی اتفاق می‌افتد که همین امروز هم فقر در کشورمان غیر عادی است. به دلیل عدم ارتباط با شرکت‌های بین‌المللی و استفاده از تکنولوژی آنها هنوز نتوانسته‌ایم در موضوع کشف ذخایر جدید نفت، گاز و... فعالانه عمل کنیم. بااین‌وجود ایران ازنظر تنوع مواد معدنی جزو 10 کشور نخست جهان به شمار می‌رود. ایران همچنین دارای چهارمین منابع کشف ‌شده نفت در جهان است.

*آیا تنها حل مشکلات بین‌المللی می‌تواند وضعیت اقتصاد داخلی را بهبود ببخشد؟ رویکردی که دولت پزشکیان در زمینه اقتصادی در پیش گرفته به چه میزان امید بخش است؟

تنش‌های موجود در روابط خارجی یک مانع مهم است. این عامل در اقتصاد و بهبود وضعیت اقتصادی مردم تا حدی زیادی اثرگذار است. ما از نیمه دولت اصلاحات تا امروز پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص کشور را داریم. دولت‌ها وظیفه دارند در این زمینه فقط منافع ملی و شرایط مردم را در نظر بگیرند. به‌عنوان‌مثال به‌رغم اختلافات عمیقی که بین ترکیه و عربستان وجود دارد آقای اردوغان به دلیل اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی دارد به عربستان و امارات متحده عربی سفر و تلاش می‌کند مسئولان این کشورها را برای سرمایه‌گذاری در ترکیه تشویق کند. نگاه کلی به موضوع پیشرفت و سرمایه‌گذاری می‌تواند چنین نگاهی باشد. اکنون برخلاف اینکه قیمت نفت افزایش پیدا کرده، در زمینه صادرات نفت گاهی با مشکل روبه‌رو می‌شویم و نمی‌توانیم از شرایطی که در بازارهایی جهانی به وجود آمده استفاده کنیم. به صورت طبیعی اگر کشوری درآمد خوبی نداشته باشد نمی‌تواند در زمینه واردات با دست باز عمل کند و اگر واردات صورت نگیرد، به صورت طبیعی عوارض گمرکی، سود بازرگانی و امثالهم هم در بین نخواهد بود. مهم‌ترین آسیبی که فقدان یا ناتوانی کسب درآمد به اقتصاد وارد می‌کند این تعطیلی مقطعی یا کامل بسیاری از طرح‌های توسعه‌ای و پروژه‌های مهم است. به عنوان مثال آزادراهی مانند آزاد راه اصفهان به شیراز که در حدود 220 کیلومتر است نباید 15 سال طول بکشد و بلکه براساس استانداردهای جهانی باید حداکثر در طول دو سال به پایان برسد. این مسائل مشکلاتی را برای کشور به وجود آورده است. مشکلاتی نیز در اقتصاد کشور وجود دارد که ارتباطی با تحریم‌ها و وضعیت قیمت ارز در کشور ندارند. به عنوان مثال ساخت آزادراه‌ها، ساخت راه‌آهن و ساخت مسکن می‌توانند در کشور صورت بگیرد. در این زمینه ابزارهای کافی نیز تهیه شده که از طریق شرکت‌های سهامی عام پروژه‌محور این اقدامات صورت بگیرد و نه از طریق دولت. با این وجود سازمان بورس و اوراق بهادار به دلیل برخی کاستی‌ها نتوانسته زمینه‌های این اقدامات را به وجود بیاورد.

*آیا دولت پزشکیان را در شرایطی می‌بینید که در وضعیت اقتصاد کشور و زمینه‌سازی برای سرمایه‌گذاری خارجی تغییر چشمگیری به وجود بیاورد؟

تحریم‌های بین‌المللی هزینه‌های زیادی به کشور وارد کرده و بسیاری از کارخانه‌های ما به دلیل تحریم امکان واردات تجهیزات ندارند. به همین دلیل پزشکیان اگر می‌خواهد دست به اصلاحات اقتصادی بزند در ابتدا باید تا جایی که می‌تواند تحریم‌ها را بی‌اثر کند. دولت باید بتواند برای تحریم‌ها چاره‌اندیشی کرده و بعد دست به اصلاحات بزند. دنبال کردن مذاکرات با درنظر گرفتن اصول و حفظ‌شان و اعتبار کشور از سوی دیگر کشورها، می‌تواند موثر واقع شود. در صورتی که مذاکره در شرایط صحیح و اصولی شکل بگیرد، می‌توان امیدوار بود که تحریم‌ها برداشته می‌شود. باید در مسیری قرار بگیریم که مبادلات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای دارای تکنولوژی و سرمایه به روال سابق برگردد. در شرایط کنونی تکیه ایران روی اقتصاد چین و روسیه است که در موارد متعدد صاحب تکنولوژی روزآمد نیستند و خودشان در این موارد به کشورهای صاحب تکنولوژی وابسته‌اند. از سوی دیگر این نگاه هم وجود دارد که روسیه هیچ‌گاه دیدگاه مثبتی نسبت به توسعه اقتصادی و سیاسی ایران نداشته، چراکه با وجود ایرانی قدرتمند، هژمونی خود را در خطر می‌بیند. ایران می‌تواند به عنوان قدرتمندترین کشور خاورمیانه شناخته شود. کشورهایی مانند ترکیه و عربستان در منطقه خاورمیانه رقیب ایران هستند و به همین دلیل مخالف توسعه اقتصادی و قوی شدن ایران هستند. به همین دلیل این کشورها، پیدا و پنهان در صف دیگر کشورها قرار می‌گیرند که دنبال اعمال تحریم‌ها بر ایران هستند. در شرایط کنونی یک جریان قدرتمند ضد توسعه و ضد بکارگیری تکنولژی روزآمد وجود دارد که برایشان مشکلات کشور کوچک‌ترین اهمیتی ندارد. عده‌ای در داخل کشور به دنبال این هستند که در کشور توسعه اقتصادی صورت نگیرد. مخالفت با پیشرفت و توسعه متوازن و اصولی کشور، خواه ناخواه به معنای همراه و همسو شدن با کشورهای رقیب و دشمن است. برخی از اینکه کشور پیوسته در معرض تهدید و تنش باشد هیچ نگرانی ندارند. واقعیت این است که یک کشور قادر نیست برای مدت طولانی فشارهایی را تحمل کند که در شرایط عادی کمتر کشوری می‌تواند آنها را تحمل کند. بالا رفتن نرخ بیکاری، کوچک‌تر شدن سفره مردم، افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق و اعتیاد از جمله مسائلی هستند که باید در حل آنها اهتمام جدی کرد. در زمینه تحریم‌ها نیز باید این نکته را در نظر گرفت که در حل مسأله تحریم‌ها، اروپایی‌ها هیچ نقشی ندارند. در واقع ایران و آمریکا دو سوی ماجرا بوده و از قدرت تعیین‌ کنندگی برخوردارند. نکته‌ای که باید در نظر گرفته شود این است که باوجود تحریم‌ها، کشور از برخی سوءمدیریت‌ها و ناکارآمدی‌ها رنج می‌برد. به عبارت دیگر فقط تحریم‌ها در اقتصاد کشور نقش مخرب بازی نمی‌کند و مسائل مربوط به مدیریت هم باید در نظر گرفته شود.

*مهم‌ترین دلایل نوسان بازار ارز و طلا در هفته‌های اخیر و در حالی که تنش بین ایران و اسرائیل تا حدودی فروکش کرده چیست؟ این نوسان تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟

در حدود سی یا چهل درصد قیمت ارز در ایران جنبه روانی دارد و براساس متغیر‌های مختلف کم و زیاد می‌شود. در نتیجه در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت همه‌چیز به این بستگی خواهد داشت که ایران چگونه می‌تواند از سیاست‌های تنش‌زدا به خوبی استفاده کند. بدون تردید اگر این اتفاق رخ بدهد نرخ ارز در ایران کاهش پیدا خواهد کرد. نکته دیگری که در میان‌مدت برای ایران اهمیت دارد این است که با در پیش گرفتن سیاست‌های تنش‌زدا می‌توانیم تعداد قابل توجهی از پروژه‌های توسعه‌ای کشور را در زمینه‌های مختلف به نتیجه برسانیم و با ورود سرمایه خارجی و امکان تأمین پروژه‌های توسعه‌ای از طریق بازارهای مالی جهان نرخ بیکاری نیز در کشور کاهش پیدا خواهد. همه این مسائل به سیاست‌های تنش‌زدایی و امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور بستگی دارد. اگر این اتفاقات رخ بدهد روی زندگی مردم تأثیر مستقیم خواهد داشت. البته بهبود نسبی این وضعیت بدون برنامه و اندیشه ممکن نیست. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که همه مشکلات اقتصادی کشور متأثر از تحریم‌های بین‌المللی نیست. شاید چهل درصد مشکلات اقتصادی متأثر از تحریم‌ها باشد و بقیه آن متأثر مسائل مربوط به ناکارآمدی است. نیازی نیست که در برخی موضوعات معمول اقتصادی نگاه سخت‌گیرانه حاکم باشد. باید دست بخش خصوصی برای کمک به وضعیت اقتصاد تا جایی که ممکن است باز باشد و برای این کار لازم است تا جای ممکن نگاه امنیتی را به حد اقل رساند. اعمال این روش‌ها در اقتصاد از زمان دولت‌های نهم و دهم رایج شد. این وضعیت همچنان هم ادامه دارد و اجازه نمی‌دهد افراد توانمند و نخبه در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی حضور داشته باشند. ساختن مسکن و آزادراه‌ها در کشور که متأثر از تحریم‌ها نیست. اگر مسئولان کشور به واقع نگران وضعیت مردم هستند باید به خوبی به پیامدهای ناگوار مشکلات اقتصادی فکر کنند.