تنفسِ غبارآلود

با خشک شدن هرچه بیشتر سرزمین‌مان، خاک‌ها و گردو غباری به هوا برخاست که حالا در همه شهرهای ایران، در میان ذرات ریز هوا، درصدی از گردوغبار وجود دارد. گردو غباری که به نظر نمی‌آید، اما مشهودتر از گذشته است. به طوری که در دهه گذشته بارها شاهد وجود بیش از حد این غبار، در آسمان بسیاری از شهرهای ایران، به ویژه در تهران و استان خوزستان بودیم. وقتی به مرحله بحرانی برسند، به چشم می‌آیند. آن وقت دیگر تنفس در هوای آلوده به حجم بالای گردوغبار به حدی سخت می‌شود که به توصیه پزشکان و کارشناسان، گاهی به چندروز تعطیلی می‌انجامد. اما همچنان راهکاری عملی به چشم نمی‌آید. کارشناسان محیط زیست هم وضعیت را مساعد نمی‌بینند. با خشک‌تر شدن مناطق مختلف سرزمین ما، به ویژه در مناطق تالابی و پرآب کشور، که در سال‌های اخیر بسیاری از آنها کم آب و بی‌آب شدند، نقاط گردوخاک خیز ایران هم حجم قابل توجهی یافت.

در همین راستا علی محمد طهماسبی بیرگانی، روز دوشنبه  در نشست هم‌اندیشی و آیین امضای تفاهمنامه مهار کانون ریزگرد در ماهشهر گفت: حدود ۳۵ میلیون هکتار منطقه غبارخیز در کشور وجود دارد که این مناطق در ۲۳ استان پراکنده هستند. این درحالی است که ۲.۵ میلیون هکتار از عرصه‌ها و اراضی کشور با همکاری دستگاه‌ها مختلف به ویژه سازمان منابع طبیعی طی شش سال گذشته تثبیت شده است.

به گفته طهماسبی، ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی ‌مدیریت‌ مقابله با پدیده گرد و غبار از سال ۹۵ تاکنون حدود ۳۴ هزار میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی و منابع عمومی دریافت کرده و به دستگاه‌های ذی‌ربط اختصاص داده است. از اعتباری که برای مقابله با گرد و غبار داده شده است حدود ۵۲ درصد به خوزستان اختصاص پیدا کرده است که این مساله نشان از اهمیت این استان در کشور است.

دبیر ستاد ملی ‌سیاستگذاری و هماهنگی ‌مدیریت‌ مقابله با پدیده گرد و غبار تثبیت کانون ۱۲۰ هزار هکتاری جنوب شرق استان را یکی از اقدامات شاخص و مهم ستاد ملی دانست و آن را یک تجربه موثر از همکاری و هم‌افزایی دولت‌ها، دستگاه‌های اجرایی و دیگر نهادها عنوان کرد.

وی در ادامه بر انجام اقدامات مقابله‌ای متناسب با وضعیت منطقه همچون نوع خاک، اقلیم، منابع آب موجود و... تاکید کرد و گفت: در زمینه مقابله با ریزگرد ضرورت دارد کار براساس اصول علمی انجام شود تا نتیجه مطلوب به دست‌اید.به عنوان مثال در ماهشهر و هندیجان با اراضی شور و گونه‌های «نم شور پسند» مواجه هستیم که با کمبود آب، این گونه‌ها محو می‌شود و با تمرکز آب این پوشش برمی‌گردد.

اما این گردوغبار تنها به استان خوزستان محدود نمی‌شوند، طبق گفته کارشناسان، اغلب نقاط ایران با حجم انبوهی از گردوغبار مواجه است. به طوری که ما مرتب به تنفس همین هوای آلوده به غبار هستیم. دکتر برهان ریاضی، دکترای تخصصی مدیریت محیط زیست، درباره وجود گرد و غبار در مناطق مختلف ایران به «آرمان ملی» گفت: همه مناطق کویری و بیابانی ایران به دلیل چرای دام و اکنون هم مخصوصا وجود شترها، در حقیقت همان پوشش گیاهی مختصری که داشت را هم از دست داده است و به شدت عریان شده است. مسیرهایی که تالابی بودند، مثلا در استان فارس تالاب‌هایمان همه درواقع به دلیل استفاده‌ای که از آب بالادست رودخانه‌هایی که تغذیه کننده آنها بودند، یا در استان اصفهان که هم‌مرز با استان یزد است، تالاب گاوخونی که یک تالاب پرآبی حدود نیم قرن پیش بود، که حالا واقعا یک کویر خشکی است. ارومیه را که دیگر اظهر من الشمس است. ارومیه مساحتش یک دهم قبل است. یک تندبادی اگر بیاید فقط ماسه و مخصوصا نمک با خودش حمل می‌کند. به هرحال وضعیت خوبی هیچ قسمتی از کشور از لحاظ ریزگرد ندارد.

فقط شعار می‌دهیم

این استاد دانشگاه درباره وجود35میلیون هکتار منطقه غبارخیز افزود: 165میلیون هکتار مساحت کشور است. 35میلیون هکتار بخش بزرگی از آن را دربرمی‌گیرد. این اعداد و ارقام تاحدودی تخمینی و تقریبی هستند. متاسفانه بحث مهم‌تر از عدد و رقم، مساله روند است. درحقیقت راهکار وجود دارد، منتهی باید به موضوع اهمیت داده شود. در حقیقت سرزمین‌مان را به طورکلی اگر بخواهیم بگوییم، مبتنی بر استعدادهای طبیعی آن مورد استفاده قرار نمی‌دهیم. مبتنی بر برنامه‌هایی که از خودمان درمی‌آوریم، مورد استفاده قرار می‌دهیم. از لحاظ بوم شناسی، وضعیت ما به هیچ وجه در ارتباط با آنچه که خود اراضی دیکته می‌کنند، نیست و باید انتظار همین اوضاع را داشته باشیم. از نظر زیست محیطی، مناطق ما مرتبا عریان‌تر می‌شود. یعنی آن خاک حاصلخیز رویی، برداشته می‌شود. بنابراین امکان اینکه پوشش گیاهی طبیعی در آن ایجاد شود، خیلی کمتر است. از نقطه نظر بهداشتی که خب دستگاه تنفس فوقانی تحت تاثیرقرار می‌گیرد. این غبار ریز در حد میکرون هست، یعنی هزارم میلی متر قطر آن است، چیزی که به آن ریزگرد می‌گوییم و به راحتی با حرکات جوی، با یک باد و یک نسیمی بلند می‌شود.

او درباره وضعیت ایران نیز گفت: مخصوصا که ما در منطقه‌ای خشک قرار داریم، این موضوع خیلی خودنمایی بیشتری می‌کند. فرض کنید درخانه خود اتاقی دارید که در آن اتاق را بستید. پنجره را هم بستید. یک ماه بعد اگر بروید و انگشت بکشید روی میزی که در آن اتاق قراردارد، می‌بینید که غبار است. غبار ازکجا آمده؟ این غباری که در هوا هست، به قدری ریز هست، که ممکن است ده بیست روز طول بکشد تا بنشیند روی زمین و روی میزی که ما روی آن انگشت می‌کشیم و به چشم بیاید. مثل بطری که در آن آب گل آلود ریخته باشید و زمانی که آن را در یک گوشه‌ای می‌گذارید، این بطری کم‌کم صاف می‌شود و در ته آن یک ته نشستی رسوب می‌کند. هوایی که من و شما تنفس می‌کنیم، و به نظرمان می‌رسد که هوای سالمی است، متاسفانه مملو از این غبار هست. اینها با کوچک‌ترین نسیمی معلق و در هوا هستند. متاسفانه درد زیاد است و هیچ‌کس به فکر مسائل محیط زیستی به معنای درست کلمه نیست. و فقط شعار می‌دهیم.

ما همچنان در این هوای غبارآلود نفس می‌کشیم. در نهایت هم با افزایش میزان گردوغبار، چندروزی را تعطیل خواهیم بود، اما درمان قطعی برای این هوای آلوده و پرغبار همچنان تجویز نمی‌شود. ایستاده در غبار نظاره‌گر روزهایی هستیم که همچنان و مداوم، خاکستری می‌گذرند. هیچ آمار دقیقی هم از افرادی که مبتلا به بیماری‌های تنفسی حاد و مزمن می‌شوند در دست نیست.