ارزیابی بازار نفت در دوران پساانتخابات آمریکا

این مهم به ویژه برای ایران با توجه به سیاست‌های تجربه شده پیشین ترامپ و تشدید تحریم‌های همه جانبه او، مهم است. به گفته صاحب‌نظران این امر را می‌توان از چند جنبه مورد بررسی قرار داد. مهم‌ترین بخشی که مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران نیز قرار دارد، با وجود تلاش‌های صورت گرفته از سوی ایران برای رهایی از وابستگی به نفت هنوز بخش اعظمی از درآمدهای دولت از محل صادرات و فروش نفت محقق می‌شود. تحلیلگران بر این باور هستند که برای رهایی از پیامدها و فشار تحریم‌های نفتی باید علاوه بر صرفه‌جویی در برخی هزینه‌ها، در سیاست‌های دیگر اقتصادی هم تجدید نظر کرد. با ساخت پالایشگاه‌ها توانِ فرآوری نفت خام را می‌توان افزایش داد و صادرات محصولات نفتی چون بنزین و... را بهبود بخشید. به این ترتیب می‌توان از سیطره تحریم‌های نفتی خارج شد و حرف‌های بیشتری در عرصه سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی داشت. «آرمان ملی» برای بررسی شاخص‌های تاثیرگذار در بازار نفت با هدایت‌ا... خادمی نماینده ادوار مجلس به گفت‌وگو پرداخته است که در ذیل مشاهده می‌فرمایید.

ایران طی سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های نفتی و کاهش درآمدها از این محل، مجبور به توقف یا تعلیق برخی پروژه‌های عمرانی شده است، آیا راهی برای رهایی از وضعیت مذکور قابل ترسیم است؟

ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات بسیاری در حوزه سیاست‌گذاری‌ها در این خصوص، برای تامین درآمدها از محل صادرات نفت با مشکلات بسیاری روبه‌روست و با وجود برجای ماندن وابستگی به درآمدهای نفتی از سال‌های دور، همچنان با مشکلاتی چون عدم تحقق درآمدها و کسری بودجه، به دلیل عدم دسترسی به بازارهای مهم نفتی روبه‌روست که در نهایت این وضعیت باعث کاهش درآمدهای ارزی کشور و چالش‌هایی در اقتصاد کلان و خرد شده است. در عین حال هیچ نشانی هم مبنی بر کاهش یا حذف تحریم‌های نفتی فعلا قابل تصور نیست، بنابراین ضروری است که ایران در سیاست‌های خود در حوزه انرژی بازنگری کند و به دنبال درپیش گرفتن راهکارهای پایدار و بلندمدت برای توسعه صنعت انرژی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی باشد تا هم از نظر اقتصاد داخلی قوی‌تر شود و نیز بتواند در برابر چالش‌های بین‌المللی مقاوم‌تر عمل کند. در این راستا به نظر می‌رسد، ساخت پالایشگاه‌ها با استفاده از منابع مالی صرفه‌جویی شده از اجرای طرح‌های احتمالی در دولت چهاردهم چون حذف ارز نیمایی، تعدیل یا حذف یارانه‌ها و... می‌تواند کشور را از مشکلات احتمالی نجات دهد. صنعت پالایش نفت کشور نیازمند توسعه و سرمایه‌گذاری جدی است که باید با سرمایه‌گذاری داخلی یا خارجی صورت گیرد. در حقیقت دولت باید از وابستگی که ایران باید از وابستگی شدید به نفت خام پرهیز کند، چراکه با ساخت پالایشگاه‌های جدید و تبدیل نفت خام به محصولات با ارزش‌افزوده بالا، می‌توان درآمدهای بیشتری کسب کرد و آسیب پذیری کشور در برابر نوسانات بازارهای جهانی و تحریم‌ها را کاهش داد، از این رو انجام این فرآیندها و توسعه دیپلماسی انرژی می‌توان با تغییراتی باعث افزایش درآمدهای ارزی و تقویت اقتصاد ملی شد.

در حال حاضر چه راه‌هایی برای بهبود شرایط در صنعت نفت و حضور مطلوب‌تر در بازارهای جهانی نفت و خروج از وضعیت فروش به چند کشور محدود از جمله چین آنهم با تخفیف بسیار، وجود دارد؟

درباره راه‌های بهبود موقعیت ایران در بازار نفت باید به چند نکته توجه کرد تا جایگاه ایران را در این بازار با استفاده از برنامه‌های استراتژیک و بلندمدت بهبود بخشید. ایران باید به منظور افزایش تولید نفت خود روابط قوی‌تری ایجاد کند، چراکه دیپلماسی می‌تواند به کاهش تنش‌های سیاسی و تجاری کمک کند و به این ترتیب سهم ایران را در بازارهای بین‌المللی افزایش دهد، به ویژه در شرایطی که تحریم‌ها فشار می‌آورند. در حقیقت با وجود تحریم‌های شدید هنوز می‌توان با تنوع بخشی به بازارهای صادراتی با هدف افزایش تولید و پرهیز از فروش نفت ارزان اقدام کرد. در حال حاضر تنها به چند کشور نفت خود را صادر می‌کنیم، هرچند با توجه به شرایط کنونی یافتن مشتری‌های جدید دشوار است، اما می‌توان با شرایط جدید به جای بازارهای قدیمی بازارهای جدید را با شرایط مختلف شناسایی و توسعه داد تا نفت خود را به فروش برسانیم. بهبود و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، به ویژه در خطوط لوله و بندرها، می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت صنعت نفت داشته باشد. در این زمینه باید سرمایه‌گذاری‌های لازم را فراهم کرد. علاوه بر این همان‌گونه که ایران توانسته تحریم را دور بزند و برای فروش نفت خود راه‌هایی پیدا کند، با وجود تحریم‌ها می‌تواند با استفاده از فناوری‌های نوین در استخراج و پالایش، میزان وابستگی خود به صادرات نفت خام را کاهش دهد و روند استخراج و پالایش را بهبود دهد و هزینه‌های آن را نیز کمتر کند. این امر به ایران کمک می‌کند تا با تولیدکنندگان دیگر رقابت کند. ایران باید به جای وابستگی به چند کشور خاص برای فروش نفت و گاز، به دنبال شناسایی و توسعه بازارهای جدید باشد. این تنوع می‌تواند شامل برخی از کشورهای همسایه و همچنین آسیایی و آفریقایی باشد که در گرو مدیریت بهینه منابع و به کارگیری دیپلماسی مناسب و موثر انرژی است. به عقیده من با ساخت و توسعه پالایشگاه‌ها، می‌توانیم به جای فروش نفت خام، با فروش محصولات پالایشگاهی که ارزش بسیار بیشتری ایجاد می‌کند، درآمدهای ارزی را افزایش داد و موجب کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها شد و همچنان جایی مناسب در بازارهای جهانی داشته باشیم. بدیهی است برای تحقق این امر می‌توان با به‌کارگیری‌ فناوری‌های نوین در صنعت نفت، نوآوری در روش‌های استخراج پالایش، بهره‌وری را افزایش داد و هزینه‌های تولید را کاهش داد، این امر می‌تواند به افزایش جذابیت نفت ایران در بازارهای جهان منجر شود.

تغییر سیاست‌های جهانی به تغییر استفاده از منابع سوخت فسیلی به انرژی‌های جدید، یکی از رویکردهایی است که حتی برای ایران نیز با توجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته مبنی بر پایان منابع سوخت‌های فسیلی در آینده نزدیک مهم است. در این راستا ایران باید چه اقداماتی را مد نظر قرار دهد؟

با توجه به تغییرات جهانی در زمینه محیط زیست و توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر، برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای جهانی، باید به مسائل زیست‌محیطی توجه داشت و از فناوری‌هایی استفاده کرد که آسیب کمتری به محیط زیست وارد می‌کند. این امر می‌تواند به بهبود تصویر جهانی ایران کمک کند و کشور را به عنوان یک کشور توانمند و مسئول به جهان بشناساند. در این راستا بسیار ضروری است ایران یک برنامه و استراتژی کوتاه و بلندمدت برای توسعه صنعت نفت خود تدوین کند. این استراتژی باید شامل برنامه‌های توسعه‌ای و ارزیابی بر اساس نتایج باشد. به این ترتیب، ایران می‌توان با شناخت بهتر از وضعیت بازار و نیازهای جهانی، به بهبود وضعیت خود در نفت دست یابد. البته در این میان، قطعاً تحریم‌های بین‌المللی و فناوری آن‌ها بر روی نفت خام ایران تاثیر گذاشته است، این تحریم‌ها به ویژه از زمان خروج آمریکا از برجام تشدید شده و بر روی نفت ایران تأثیر گذاشته و باعث کاهش حجم زیادی از صادرات نفت شده است. تحریم‌ها باعث شده که ایران نتواند به بازارهای هدف خود دسترسی داشته باشد و نمی‌توان در چانه‌زنی‌ها دست بالاتر را گرفت، اما در عین حال سیاست‌های ناکافی و عدم برنامه‌ریزی مناسب در تولید نفت، ایران را از فعالیت‌های بالقوه‌اش در این حوزه محروم کرده است. دولت‌ها باید به‌جای اتکا به نفت خام، دنبال ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید و فروش محصولات پالایشگاهی و پتروشیمی باشند. البته از این نکته نباید غافل بود که ایران همچنان پتانسیل افزایش ظرفیت‌های تولید خود را در صورت به‌کارگیری همه منابع دارد.

با ساخت و توسعه پالایشگاه‌ها، می‌توانیم به جای فروش نفت خام، با فروش محصولات پالایشگاهی که ارزش بسیار بیشتری ایجاد می‌کند، درآمدهای ارزی را افزایش داد و موجب کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها شد

پیش‌بینی شما درباره تحولات پیش‌رو در خصوص انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و روی کار آمدن هر کدام از نامزدها در بازار نفت ایران چیست؟

درباره انتخابات آمریکا نیز باید گفت، قطعاً در صورت پیروزی کاملا هریس ما شرایط بهتری را خواهیم داشت و یا حداقل وضعیت کنونی را ادامه خواهیم داد، البته ترامپ نیز به عنوان فردی معامله‌گر شناخته می‌شود که احتمالاً غیرقابل پیش‌بینی است، اما این احتمال وجود دارد که با پیروزی احتمالی ترامپ، دوباره روی فروش نفت ایران فشار بیشتر وارد کرده و برای صادرات نفت مشکل ایجاد کند. در آن صورت ارز کمتری وارد کشور می‌شود و به این ترتیب بودجه کشور تحت فشارهای مضاعف قرار می‌گیرد. باید یک بار برای همیشه مشکلات تولید و صادرات نفت را با تخصیص منابع صرفه‌جویی شده داخلی با ساخت پالایشگاه حل کنیم و خود را از مشکلات پیش‌رو برای صادر کردن نفت خام نجات دهیم، این کار با استفاده از منابع مالی برخی از سازمان‌ها و نهادهای داخلی امکان‌پذیر است و در صورت تحقق همزمان با ساخت پالایشگاه توان صادراتی نفت فرآوری شده، بنزین و... را افزایش می‌دهیم و کارآیی تحریم‌ها را نیز کمتر می‌کنیم و آنگاه است که حرف بسیاری در عرصه بین‌المللی نیز خواهیم داشت و تحریم‌ها نیز بی‌اثر می‌شوند و علاوه بر این توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر پرهیز از خام فروشی محقق می‌شود و دیگر دغدغه دائم کسر بودجه در کشور را نیز نخواهیم داشت، چراکه با افزایش صادرات محصولات فرآوری شده از نفت، امکان دسترسی به منابع ارزی بیشتری را نیز خواهیم یافت و بخش اعظمی از مشکلات را حل خواهیم کرد و دیگر در انتظار نتایج انتخابات آمریکا یا صدور مجوز برای فروش این نفت با ارزش نخواهیم نبود. در این صورت با توجه به خوی استکباری آمریکا و هم‌پیمانانش و نیز تشدید تحولات جهانی هر روز بیش از روز گذشته باید از منابع درآمدی نفتی خود چشم‌پوشی کنیم و مشکلات ما افزایش پیدا می‌کند و مجبور خواهیم بود نفت را با تخفیف‌های بیشتر بفروشیم.

ارزیابی شما درباره این نظریه که به دلیل استمرار تحریم‌ها علیه ایران و فقدان فناوری‌ها و تکنولوژی‌ها و همچنین جایگزین شدن نفت دیگر کشورها به‌جای نفت ایران، حتی در صورت برداشته شدن تحریم‌ها دیگر نفت ایران مانند قبل از تحریم‌ها مشتری نخواهد داشت، چیست؟

ایران می‌تواند با توجه به دستگاه‌های حفاری که در اختیار دارد، چاه‌های بیشتری را حفاری کند که در برنامه‌های دولت نیز همزمان با کاهش تحریم‌ها قرار دارد و امکان تولید نفت به قرار روزانه حدود 5/5 میلیون بشکه را نیز داریم، اما باید به این امر توجه کرد که نباید فقط در این اندیشه باشم که تنها به خام فروشی نفت بسنده کنیم بلکه باید در مسیر فرآروی آنها باشیم. اما در باره کمبود گاز و مشکلات پیش‌رو باید در تلاش باشیم تا تکنولوژی‌های مورد نیاز را به دست آوریم تا از مضیقه تولید و مصرف گاز خارج شویم و علاوه بر این با صادرات گاز قادر به تامین منابع ارزی جدید نیز باشیم که البته این مهم با توسعه و تمرکز بر میادینی چون میدان گازی آرش، فرزاد و... امکان پذیراست. تولید گاز ما در حال حاضر چیزی حدود 750 تا 800 میلیون مترمکعب روزانه است که مصرف خانگی ما در پیک نیز همین است، اما اگر توسعه کشور را داشته باشیم، چنانچه همین روند کنونی را ادامه دهیم، قطعاً با مشکلاتی مواجه خواهیم شد چرا که احتمالاً در آینده‌ای نزدیک، مصرف ما به حدود 2 میلیارد مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت که ناترازی بسیاری با نرخ تولید دارد که در آن صورت نه تنها نیاز داخلی را پاسخ نمی‌دهد، بلکه روند توسعه کشور متوقف خواهد کرد، چراکه بسیاری صنایع چون برق و... در ارتباط تنگاتنگی با گاز هستند و با کمبود گاز چرخ توسعه کشور قفل می‌شود. در مجموع، می‌توان با اتخاذ رویکردی مناسب در عرصه داخلی و خارجی برای بهبود وضعیت نفت، یک استراتژی جامع و پایدار در زمینه انرژی ارائه کرد و با شناسایی فرصت‌ها و چالش‌ها، گام‌های مطلوبی برای افزایش و بهبود موقعیت خود برداشت.