عیارسنجی تجارت ایران در سایه سنگین تحریم

برای کاهش این شرایط، لازم است کشور با راهکارهای خلاقانه و استفاده از ظرفیت‌های داخلی، مسیری را طی کند تا به استقلال در دهکده بزرگ جهانی دست یابد. کارشناسان معتقدند، کاهش مبادلات تجاری ایران با چند کشور محدود، ایران را در برخورد با چالش‌های اقتصادی و... آسیب پذیر می‌سازد و موجب شکل‌گیری اقتصاد سایه در کشور می‌شود، از این رو باید با اتخاذ سیاست‌های مناسب قدرت چانه‌زنی خود در عرصه اقتصادی را افزایش دهد تا از چالش‌های کوچک شدن دایره تجارت ایران نجات یابد. به گفته صاحبه‌نظران این امر به ویژه با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و احتمال پیروزی ترامپ و تاثیرآن بر اقتصاد ایران بیشتر قابل توجه و بررسی است.

کاهش قدرت‌چانه

کریم بوربور کارشناس اقتصادی در این باره به «آرمان ملی» گفت: تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، به ویژه از سوی ایالات متحده آمریکا، طی سال‌های اخیر بر مبادلات تجاری کشورتاثیر بسیاری برجای گذاشته است، تا جایی که بنا بر اطلاعات منتشره دامنه بیش‌ترین مبادلات تجاری ایران به چند کشور محدود شده است. کاهش چشمگیر تجارت خارجی، محدودیت‌های دسترسی به بازارهای بین‌المللی و جلوگیری از تبادل مالی و بانکی از جمله عوامل و نتایجی به شمار می‌آید که از تشدید تحریم‌ها در سالیان اخیر ایجاد شده است. تاثیر تحریم‌ها بر روی مبادلات تجاری ایران، حوزه‌های نفت، گاز، پتروشیمی، بانکداری و سایر صنایع، تجارت خارجی کشور را تحت فشار قرار داده که از جمله بارزترین موارد قابل اشاره در این خصوص می‌توان به، کاهش مبادلات تجاری، کاهش فروش نفت و فرآورده‌های نفتی به عنوان منبع اصلی درآمد ارزی ایران اشاره کرد که به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. کاهش درآمدهای نفتی که پیش از این منبع اصلی درآمدهای ایران را تشکیل می‌داد، اکنون با کاهش چشمگیری روبه‌روست، از سوی دیگر خریداران محدود نفت ایران، مانند کشور چین با محدودیت‌های بانکی و مالی ناشی از تحریم روبه‌رو هستند که منجر کاهش تمایل به خرید نفت کشور منجر می‌شود و از سوی دیگر باعث می‌گردد، ابزار چانه‌زنی ایران برای فروش نفت در بازار محدود شود و هر روز نیز کوچک‌تر از قبل شود.

دسترسی به بازارهای جهانی

او افزود: تحریم‌های اِعمال شده علیه ایران، از سویی دسترسی ایران به بازارهای جهانی را محدود کرده و از سوی دیگر با کاهش مبادلات مالی و تجاری کشور چالش‌های متعددی در کشور را موجب شده است. پیامدهای این محدودیت‌ها به چالش‌هایی چون، افزایش بیکاری، کاهش تولید، کاهش منابع ارزی، کاهش قدرت خرید و نزول معیشت مردم و... منتهی شده است که تهدیدی روزافزون برای اقتصاد و جامعه ایران به حساب می‌آیند. این کارشناس اضافه کرد: در حالی که فقط چند روز به برگزاری انتخابات آمریکا که تاثیر بسیاری بر اقتصاد دنیا به ویژه ایران خواهد گذاشت، خلاءهای تامین درآمدهای دولت و کسری‌های بودجه بیش از پیش خود را نمایان می‌کنند و قطعاً در این راستا در صورت پیروزی ترامپ، حتماً درآمدهای نفتی ایران بیش از پیش کاهش می‌یابند و همچنین امیدی به آزادسازی درآمدهای بلوکه شده ایران که پیش از این در دولت رئیسی انجام می‌شد نیست. به این ترتیب اهرم‌های فشار همزمان با افزایش تنش‌های امنیتی–نظامی، مشکلات اقتصادی نیز بیشتر خواهد شد و قطعاً دایره تجارت ایران برای رفع نیازها و حتی تامین اقلام اساسی و... کوچک‌تر می‌شود. به‌علاوه دسترسی به فناوری‌های نوین برای به‌روزرسانی خطوط تولید در حوزه‌های مختلف صنعت، تامین منابع ارزی برای واردات کالاهای اساسی و قطعات و... با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شود که باید چاره‌ای جدی برای آن اندیشید.

نگرانی شرکت‌های خارجی

بوربور ادامه داد: بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی و کشورهای حتی به ظاهر دوست و حتی در پیمان‌های مشترک منعقد شده با ایران به دلیل ترس از تهدیدهای احتمالی ایالات متحده از همکاری با ایران خودداری می‌کنند و حاضر نیستند منافع خود را معرضِ مشکلات قرار دهند، به این ترتیب خروج این شرکت‌ها از دایره تعاملات تجاری با ایران، به کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و واردات کالاها و فناوری‌های جدید منتهی می‌شود. کاهش حجم مبادلات تجاری در کوتاه مدت منجر به کاهش رشد اقتصادی، فشار بر بودجه عمومی و کسری بودجه کلان، کاهش سرمایه‌گذاری، کاهش تولید و تعطیلی کارخانجات کاهش سطح خدمات، افزایش قیمت‌ها و رشد تورم و کاهش قدرت خرید مردم منتهی می‌شود.

رشد فساد و اقتصاد سایه

او ادامه داد: تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، اعتماد و رضایت مردم نسبت به دولت را کاهش می‌دهد و اگر دولت ناتوان از کاهش فشار اقتصادی باشد، اعتماد عمومی نسبت به دولت کاهش می‌یابد و این موضوع در بحران نمود بیشتری پیدا می‌کند. علاوه بر این، کاهش روابط اقتصادی و تجاری بین‌المللی باعث افزایش فعالیت‌های غیررسمی و بازار سیاه می‌شود، که فقط با رشد و توسعه اقتصاد شفاف شده می‌توان آن را درمان کرد. قطعاً در این زمینه، کاهش یا حذف تحریم، تلاش برای تعامل با دنیای بیرون، به کارگیری دیپلماسی قوی اقتصادی و در نظر گرفتن معاهدات بین‌المللی و... می‌تواند با حمایت از تولید، از فشارهای اقتصادی کاسته، به افزایش تولید داخلی و رشد اقتصادی بینجامد. بدیهی است، ایجاد و توسعه روابط تجاری و رشد ارتباطات با کشورهای دیگر به کاهش تحریم‌ها کمک می‌کنند. علاوه بر این عمل به توصیه‌های مقام معظم رهبری مبنی بر پیاده‌سازی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، به معنای استفاده بهینه از ظرفیت‌های داخلی و مدیران کارآمد و مقابله با اختلالگران می‌تواند راهی مناسب برای حفظ منافع ملی و مقابله با زیاده خواهی‌های دیگران باشد. در این بین، تقویت تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات، سرمایه‌گذاری در صنایع استراتژیک مانند کشاورزی، پتروشیمی، و صنایع فناوری می‌توانند باعث خودکفایی و کاهش وابستگی به واردات شوند که اِعمال سیاست‌های مناسب دولت و انجام حمایت‌های دولتی و تسهیلات مالی مناسب، می‌توان فرصتی برای رقابت‌پذیری بیشتری پیدا کنند. از سوی دیگر حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط می‌تواند در این زمینه موثر باشد. شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر، ظرفیت بالایی برای تولید کالاهای مورد نیاز داخلی دارند. ایجاد تسهیلات مالی، کاهش مالیات‌ها و ارائه خدمات آموزشی می‌تواند این بخش‌ها را تقویت کند، همچنین با توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه و یافتن شرکای جدید و تمرکز بر بازارهای منطقه‌ای که در مقابل فشارهای تحریمی مقاوم‌تر هستند، می‌توانند شرکای تجاری خوبی برای ایران خلق کند. به‌علاوه ایران می‌تواند از توافقات منطقه‌ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا بهره‌برداری کند و با توسعه بنادر، راه‌آهن و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی زمینه را برای رشد تجارت منطقه‌ای و افزایش صادرات فراهم کند.

دایره محدود متحدان تجاری

سحر فرجی، کارشناس اقتصادی با اشاره به سهم قابل توجه چین در مراودات اقتصادی با ایران اظهار داشت: بدون تردید در مناسبات اقتصادی بین‌المللی برخی از متحدان بیش‌ترین میزان تجارت اقتصادی را به خود اختصاص می‌دهند که به هر ترتیب این عرف و قاعده نانوشته، از دیرباز در تعاملاتِ تجاری میان کشورها وجود داشته است. وی افزود: آنچه که در این میان، حائز اهمیت است به فاصله میان حجم و ارزش مبادلات و مراودات تجاری متحدانِ اقتصادی کشور، معطوف می‌شود. نکته ظریف به این واقعیت غیرقابل انکار باز می‌گردد که متاسفانه بیش‌ترین حجم مراودات اقتصادی ایران به یک یا دو کشور خلاصه شده و در مراتب بعدی، میزان ارزش و حجم تعاملات اقتصادی میان ایران با کشورهای دیگر محدود است. وی افزود: ریسک بالای این رویکرد این است که در صورت روی گردان شدن کشورهای دوست به دلیل بازی‌های پشت پرده و فراز و نشیب‌های غیرقابل پیش‌بینی عالم سیاست، خساراتی جدی به کشور هدف و جامعه‌ای که بیش‌ترین سهم تجارت اقتصادی خود را به یک یا دو کشور منحصر کرده، تحمیل خواهد شد. کارشناس اقتصادی گفت: در تحلیل و بررسی این موضوع، تا حدود بسیاری مناسبات سیاسی میان کشورها نیز اثرگذار است.

دوست یا دشمن دائمی؟

فرجی گفت: یک قاعده کلی در علم سیاست وجود دارد و آن مبتنی بر این امر می‌شود که در عالم سیاست، دوست یا دشمن دایمی وجود ندارد و از این حیث در صورت تیره شدن روابط با کشوری که عنوان متحد و شریک تجاری و اقتصادی را یدک می‌کشد، با آسیب‌های بسیاری مواجه خواهیم شد. وی افزود: منطق اقتصاد و عالم سیاست حکم می‌کند دایره مناسبات تجاری با کشورهای دوست و متحد افزایش یابد و در صورت حصول چنین امری، علاوه بر ایجاد فضایی رقابتی میان کشورها برای برقراری رابطه تجاری مناسب و معقولانه در صورت بروز تیرگی یا تنش در روابط نیز، به راحتی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌توان جایگزین مناسبی برای کشور هدف لحاظ نمود و به تبع در این بستر و شرایط امکان بازی کردن با کارت‌های اقتصادی علیه کشوری خاص همچون ایران به حداقل ممکن کاهش می‌یابد. مهین مطیعی، کارشناس اقتصادی با اشاره به تاثیرگذاری شرایط سیاسی در نحوه و کیفیت انتخاب شرکای تجاری و اقتصادی گفت: در برخی مواقع، شرایط و تحولات سیاسی به نحوی رقم می‌خورد که ممکن است کشور یا دولتی برخلاف میل و نظر خود، مناسبات اقتصادی و تجاری خود را تنظیم و طراحی نماید. وی افزود: میزان نفوذ و قدرت جهانی، بین‌المللی یا منطقه‌ای کشورها نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در انتخاب شرکای اقتصادی ایفا می‌کند اما در این میان، کشوری موفق خواهد بود که به موازات لحاظ کردن مولفه‌های فوق، ضریب سود تجاری، وسعت بازار مصرف، میزان مراودات اقتصادی در دو بخش صادرات و واردات و دیگر اقتضائات و ضروریاتی که در تنظیم و طراحی مناسبات این‌چنینی ضروری است را مدنظر قرار دهد.