بودجه‌ نباید با واقعیت فاصله داشته باشد

 وی دادستان عمومی و انقلاب، رئیس سابق دادگستری آمل، مدیرکل قوه قضائیه و معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه بود و سابقه عضویت در کمیسیون قضائی را دارد. یوسفیان‌ملا رئیس کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس نهم، عضو دائم کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس و عضو دائم ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی و عضو دائم برنامه عمران ملل متحد است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین نقاط قوت و ضعف بودجه 1404 با دکتر یوسفیان ملا گفت‌وگو کرده است. وی در این زمینه معتقد است: «اصل مهم بودجه در کشور ما بر اساس نفت نوشته می‌شود. این در حالی است که هر آنچه درباره نفت در بودجه نوشته می‌شود بر اساس اما و اگر است. به عنوان مثال اگر ما بتوانیم در سال 1404 این میزان بشکه نفت تولید کنیم و یا اگر قیمت نفت این میزان باشد و یا اگر قیمت دلار در بازار به این میزان باشد، ما فلان اقدام را انجام خواهیم داد. اگر به این اما و اگر‌ها دقت کنیم متوجه می‌شویم که چندین اگر را باید در هم ضرب کنیم تا به یک نتیجه برسیم که آن هم قطعی نیست. در چنین شرایطی حتی اگر فرض بگیریم یکی از این اگر‌ها به آنچه ما دنبال می‌کنیم، نرسد چه شرایطی به وجود خواهد آمد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*مهم‌ترین نقاط ضعف و قوت بودجه سال1404 را در چه مسائلی می‌دانید؟

به صورت کلی ما در همه بودجه‌های کشور دچار ضعف بوده‌ایم که ارتباطی به آقای پزشکیان و دولت فعلی ندارد. در واقع آنچه باید اصلاح می‌شد قانون و قوانین مرتبط با بودجه بود که نیاز به اصلاح داشته است. واقعیت این است که قانونی که در دهه‌های اخیر به عنوان قانون بودجه به مجلس ارائه شده به معنای واقعی قانون بودجه نیست. در کشور برنامه پنج ساله وجود دارد و به همین دلیل نیز قانون بودجه باید برنامه پنج ساله را اجرا کند. به عنوان مثال اگر قرار است در برنامه پنج ساله پنج هزار کیلومتر راه ساخته شود، باید در برنامه بودجه امسال برای هزار کیلومتر آن بودجه در نظر گرفته شود. این وضعیت در سایر بخش‌ها نیز وجود دارد. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که در واقعیت ترکیب بودجه و برنامه توسعه به طور کامل و دقیق اتفاق نمی‌افتد. من نمی‌گویم این دو ارتباطی با هم ندارد، دارد اما این ارتباط عمیق نیست. از سوی دیگر خود آن برنامه هم برنامه واقعی نیست. در همه جای دنیا کشورها در حال نوشتن برنامه هستند. نوشتن برنامه نیازمند اعداد و ارقام و دوراندیشی است، اما در کشور ما تاکنون وضعیت دیگری برقرار بوده است. به عنوان مثال اگر سوال شود با توجه به چشم‌اندازی که درباره انرژی در برنامه پنج ساله وجود دارد، امسال چه بودجه‌ای باید به انرژی اختصاص داده شود؟ بدون تردید کسی نمی‌تواند به این سوال پاسخ بدهد. تنها در شرایطی می‌توان به این سوال پاسخ داد که تحقیقات ریشه‌ای و بنیادی در این زمینه شده باشد.

*این وضعیت درباره بودجه‌ای که دولت پزشکیان به مجلس ارائه داده نیز وجود دارد؟

بله، این وضعیت درباره همه بودجه‌های دولت‌ها وجود داشته و درباره دولت آقای پزشکیان نیز وجود دارد و بلکه بیشتر هم شده باشد. اجرای برنامه نیاز به پول دارد و زمانی یک برنامه اجرا می‌شود که برای آن پول در نظر گرفته شده باشد. هنگامی که سفارش از بیرون در تنظیم بودجه نقش داشته باشد، بودجه از کارکرد تهی می‌شود. برای همین است که تاکید می‌شود به هیچ وجه نباید بودجه به وصیت‌نامه یا سفارش‌نامه تبدیل شود. اگر چنین باشد، چطور می‌توان بندهای بودجه را پیاده کرد؟ در برنامه عنوان می‌شود به فرض وزارت راه و شهرسازی باید برای افراد بی‌خانمان خانه بسازد. سوال این است که چند خانه قرار است به این منظور ساخته شود و چقدر برای آن بودجه در نظر گرفته شده است؟ نکته دیگر اینکه آیین‌نامه مجلس به صراحت عنوان می‌کند که هنگامی که رئیس‌جمهور برای ارائه بودجه به مجلس می‌آید باید گزارش عملکرد سالانه دولت را در عمل به بودجه سال گذشته به مجلس ارائه کند اما هنگامی که رئیس‌جمهور بودجه را به مجلس داد صحبتی در این زمینه مطرح نشد که در سال گذشته چه اتفاقی برای بودجه کشور رخ داده و امروز در چه نقطه‌ای قرار داریم. من 16 سال عضو کمیسیون برنامه و بودجه در دولت‌های مختلف اعم از خاتمی، احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی بوده‌ام و به خوبی با جزئیات کار آشنا هستم.

اگر سوال شود با توجه به چشم‌اندازی که درباره انرژی در برنامه پنج ساله وجود دارد، امسال چه بودجه‌ای باید به انرژی اختصاص داده شود؟ بدون تردید کسی نمی‌تواند به این سوال پاسخ بدهد

*آقای پزشکیان عنوان می‌کند که دولت قصد دارد برنامه چشم‌انداز و سیاست‌های کلی نظام را که از سوی مقام معظم رهبری تعیین می‌شود، اجرایی کند. آیا در چنین شرایطی معتقدید دولت در انتخاب برنامه با چالش مواجه است؟

حرف زدن راحت است و به همین دلیل باید بین حرف و عمل تفاوت قائل شد. قانون می‌گوید زمانی که رئیس‌جمهور قانون بودجه را به مجلس ارائه می‌دهد در کنارش باید برنامه اجرایی آن را نیز ارائه دهد. آیا آقای پزشکیان چنین کاری کرده است؟ سخنان آقای پزشکیان به صورت کلی صحیح است و همه ما می‌دانیم که ایشان انسان صادقی است. با این وجود آیا روش و برنامه‌ای نیز برای اجرای سیاست‌های کلی مقام معظم رهبری ارائه شده است؟ برنامه یعنی اینکه باید مشخص کنیم که اگر تا سال آینده جمعیت ایران افزایش پیدا کرد ما به میزان این افزایش جمعیت به چه میزان برق نیاز داریم و باید چند نیروگاه برق بسازیم. این در حالی است که اگر همه بودجه را بگردید چنین چیزی در آن مشخص نشده است. به همین دلیل تاکید می‌کنم نباید در برنامه بودجه کوچک‌ترین ابهام و بی‌برنامگی وجود داشته باشد. از آنجا که تنظیم دقیق بودجه سالانه برای کشور بسیار دشوار است، این میل وجود دارد که در مواردی تعیین بودجه بر اساس حدس باشد. از این رو گفته می‌شود که بودجه نباید مبتنی بر حدس و گمان تنظیم شود.

*آیا سابقه داشته که تنظیم بودجه بر اساس گمان و حدس باشد؟

باید اینطور گفت که چون بخش مهمی از بودجه سالانه کشور تا کنون بر پایه نفت و فروش آن بوده، بنابراین قیمت نفت تعیین کننده بوده است. روشن است که تعیین قیمت برای نفت در سال آینده بر اساس اما و اگر است. به عنوان مثال اگر بتوانیم در سال 1404 این میزان بشکه نفت تولید کنیم و یا اگر قیمت نفت این میزان باشد و یا اگر قیمت دلار در بازار به این میزان باشد ما هم فلان اقدام را انجام خواهیم داد. اگر به این اما و اگر‌ها دقت کنیم متوجه می‌شویم که چندین اگر را باید در هم ضرب کنیم تا به یک نتیجه برسیم که آن هم قطعی نیست. در چنین شرایطی حتی اگر فرض بگیریم یکی از این اگر‌ها به آنچه ما دنبال می‌کنیم، نرسد چه شرایطی به وجود خواهد آمد. نکته دیگر اینکه تولید نفت در کشور تابعی از میزان فروش آن است. این در حالی است که ما جایی برای انبار نفت نداریم و بلافاصله پس از تولید باید بارگیری و به فروش برسانیم. در چنین شرایطی که ما در وضعیت تحریم قرار داریم، نمی‌توانیم چشم‌انداز قطعی و روشنی برای آینده داشته باشیم. ترامپ در فضای رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا عنوان کرد که زمانی که من رئیس‌جمهور بودم مانع فروش نفت ایران شدم اما بایدن فروش نفت ایران را به روزی دو و نیم بشکه رساند. این وضعیت نشان می‌دهد که اگر ترامپ دوباره در انتخابات به پیروزی برسد یکی از برنامه‌هایش کاهش فروش نفت ایران خواهد بود. اگر کشور ما در شرایط عادی قرار داشت همه اما و اگر‌های پیرامون فروش نفت از بین می‌رفت. پس از نفت آن چیزی که برای دولت پول می‌شود مالیات است. به همین دلیل نیز دولت‌ها همواره روی موضوع مالیات‌ها متمرکز هستند.

*دولت پزشکیان به چه میزان روی مالیات متمرکز است و به چه میزان قصد دارد کسری بودجه دولت را از طریق مالیات جبران کند؟

قطعا مالیات‌ها در دولت پزشکیان افزایش پیدا خواهد کرد. هنگامی که دولت عنوان می‌کند قصد دارد تا 40 درصد حقوق‌ها را افزایش بدهد، سوال این است که منابع این افزایش حقوق از کجا قرار است تأمین شود؟ همان‌طور که گفته شد، این احتمال وجود دارد که ترامپ دوباره به قدرت برسد و مانع فروش نفت ایران شود، در این صورت راهی که برای تأمین درآمد دولت باقی می‌ماند مالیات است. در شرایط کنونی بسیاری از کسبه نسبت به اخذ مالیات‌های مستقیم گلایه‌مند هستند. از سوی دیگر تجربه نشان داده که تنها 20 درصد بودجه کشور اجرایی می‌شود و 80 درصد آن در عرصه عمل بی‌نتیجه می‌ماند. ممکن است برخی عنوان کنند این ادعای بزرگی است. آنچه در بودجه اهمیت دارد ردیف بودجه نیست و بلکه آن چیزی است که تخصیص پیدا می‌کند. در نتیجه میزان بودجه‌ای که تخصیص پیدا می‌کند از ردیف بودجه اهمیت بیشتری دارد.