از دست دادن سرمایه کشور

این در حالی است که اتفاقا اگر نگاهی عادلانه به کارنامه عملکردی دولت‌ها به لحاظ اقتصادی بیندازیم خواهیم دید تنها دولتی که وعده اقتصادی نداد و اصلاحات اقتصادی را در بوق و کرنا نکرد دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی بود که از قضا در این حوزه نیز به روایت آمار از همه دولت‌های پیشین و پسین خود موفق‌تر بود. چنانکه تنها در آن دولت کشور به رشد اقتصادی 8 درصد و رشد صنعتی 11 درصد رسید، تورم مهار و ارز به معنای واقعی کلمه تک‌نرخی شد. دولتی که ادعا نکرد و شعار نداد و تصمیماتش را در عمل نشان داد. هر چند که در دوره‌های بعد نیز دولت‌های احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی همه با فرض رشد اقتصادی، مهار تورم و... وارد شدند اما نه تنها هیچیک نتوانستند این امر را محقق کنند؛ بلکه در دوره احمدی‌نژاد رشد اقتصادی منفی شد و شاهد رشد منفی 6 درصد اقتصاد بودیم. با این حال همه دولت‌ها بلااستثنا با یک مقوله دست به گریبان بودند و نتوانستند نسخه شفابخشی برای آن تجویر کنند. مساله حامل‌های انرژی و به‌طور مشخص قیمت بنزین یکی از مشکلاتی بود که همه دولت‌ها با آن مواجه بودند و برنامه مدون و مشخصی نیز برای حل و فصل این موضوع نداشتند و هر زمان نیز خواستند با اتخاذ تصمیمی شرایط را بهتر کنند، بیشتر به مشکلات دامن زدند. مرور ماجراهای تیرماه 86 که طی آن پس از برخی تصمیمات بنزینی دولت به سرعت تاثیرات اجتماعی آن بروز و ظهور کرد و برخی پمپ بنزین‌های تهران طعمه آتش شد، تا اتفاقات بنزینی آبان 98 که تا چند هفته با خود تحولاتی را در جامعه به‌همراه داشت نشان می‌دهد که دولت‌ها نتوانستند مشکل بنزین را چاره کنند. لذا یا آن را مسکوت گذاشتند و به آن دست نزدند تا دوباره موجبات نارضایتی جامعه فراهم نیاید یا اینکه به طور کلی از دستور کار خارج کردند که نخواهند در مورد آن تصمیم‌گیری کنند. اما هیچیک از این رویکردها نیز دوای درد نبوده است و باید یکبار برای همیشه با تمام تبعات و ابعادی که به‌وجود می‌آورد تصمیم عاجل و اساسی گرفته شود تا این مشکل چند دهه‌ای یکجا حل شود. اتفاقی که دولت پزشکیان نیز کجدار و مریز با آن برخورد می‌کند.

* تصمیم سیاسی یا قانون بی‌فایده

شاید اگر امروز از هر ناظر آگاهی که دستی بر آتش در حوزه سیاسی و اقتصادی دارد در حوزه قیمت سوخت و حامل‌های انرژی پرسیده شود همه به یک گزاره واحد اشاره کنند «طرح تثبیت قیمت‌ها» قانونی که با هزار سلام و صلوات در مجلس هفتم به تصویب رسید و نمایندگان در آن دوران معتقد بودند که با این قانون دیگر شرایط اقتصادی بهبود خواهد یافت و شاهد افزایش قیمت‌ها به‌ویژه در حوزه سوخت و انرژی نخواهیم بود. حتی غلامعلی حدادعادل، رئیس وقت مجلس پا را فراتر هم گذاشت و گفت: «طرح تثبیت قیمت‌ها عیدی مجلس به مردم است.» طرحی که بیش از یک مصوبه قابلیت اجرا و موثر بیشتر یک تصمیم سیاسی برای مقابله با دولت وقت بود. ماجرا از این قرار است که برنامه دولت هشتم سیدمحمد خاتمی در حوزه حامل‌های انرژی افزایش پلکانی قیمت‌ها بود که هر سال بنا به تورم قیمت‌ها 10 درصد افزایش پیدا کند و این رویه که تا سال 83 نیز در فروردین هر سال اجرا می‌شد در برنامه چهارم توسعه گنجانده شود. اما چوب مجلس هفتم لای چرخ دولت خاتمی باعث شد تا اتفاقاتی رخ دهد که اگر بگوییم تمامی مشکلات فعلی در حوره بنزین و سوخت از آن تصمیم غلط مجلس هفتم است سخنی به گزافه نرفته است. آن‌ روزها نمایندگان اقتصادی اصول‌گرا معتقد بودند که افزایش سالیانه و پلکانی قیمت حامل‌های انرژی به ضرر مردم است لذا با پیشنهاد طرح تثبیت قیمت‌ها با این توجیه که با تصویب این طرح آثار غیرتورمی ‌در جامعه مشخص خواهد شد و وقتی قیمت‌ها مهار شود جامعه به سمت تثبیت قیمت پیش خواهد رفت و اثر بخشی بنزین به‌عنوان یک کالای تورمی‌ بسیار بالا است و وقتی اعلام شود، برای سال بعد قیمت بنزین تثبیت می‌شود، تورم هم کنترل می‌شود. این طرح را با حمایت اصولگرایان مجلس به تصویب رسانده و در برنامه چهارم گنجاندند و مخالفت‌های حمیدرضا براداران شرکاء، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه نیز اثری نکرد. هر چند که این طرح مثلا کارآمد مجلس هفتم چندی بیشتر طاقت نیاورد و در دولت احمدی‌نژاد کنار گذاشته شد و شاهد اولین افرایش قیمت در آن دولت بودیم؛ دولت دوم روحانی نیز در آبان 98 دومین افزایش را انجام داد تا طرح مصوب مجلس در حد و اندازه‌های یک مخالفت سیاسی با دولت وقت و یک آه و افسوس بماند. در حالی‌که اگر همان تصمیم دولت اصلاحات برای افزایش پلکانی قیمت‌ها ادامه داشت امروز نه شاهد التهابات اجتماعی و ترس برای افزایش قیمت بودیم نه دولت‌ها دست و دلشان برای هر گونه اقدامی می‌لرزید.

*موضع دولت پزشکیان

«اگر موضوع افزایش بنزین به جمع‌بندی بخواهد برسد، با مردم مطرح می‌شود و بدون آمادگی مردم هیچ‌گونه افزایش قیمت بنزین را نخواهیم داشت.» این گزاره خط مشترک مواضع همه دولتمردان در خصوص مواجهه دولت با افزایش قیمت بنزین است. با این حال به نظر می‌رسد که دولت پزشکیان بر سر یک دوراهی قرار گرفته است. از طرفی با توجه به افزایش تورم و عدم افزایش قیمت بنزین طی 5 سال گذشته به طور طبیعی این مساله می‌تواند در دستور کار قرار گیرد؛ اما از سوی دیگر تبعات افزایش قیمت بنزین مثل ایجاد التهابات در جامعه آن هم در شرایط فعلی باعث شده تا دولت حداقل در حال حاضر از این کار استنکاف ورزد. البته ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که اگر از خود مردم که مصرف‌کننده بنزین هستند اگر در خصوص قیمت فعلی بنزین پرسیده شود خواهند گفت قیمت فعلی نسبت به تورم ارزان است؛ اما اگر هم قرار بر افزایش باشد باید این اقدام نسبت به تورم و تاثیرات آن در جامعه صورت گیرد. چنانکه در سال 98 نیز همین مساله بود که باعث بروز التهابات در جامعه شد و امروز هم نگرانی دولت از همین موضوع است که با یک تصمیم دوباره جامعه را دچار تلاطم نکند. اخیرا نیز حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: دولت اعلام کرده بنا ندارد سال آینده قیمت سوخت و بنزین را افزایش دهد و گرانی بنزین در بودجه 1404 نیامده است.

* دامنه تاثیر قیمت بنزین

یک کارشناس حوزه انرژی در خصوص مساله قیمت بنزین و رویکرد دولت اظهار داشت: افزایش بنزین در ۵۰ سال گذشته همیشه با مشکلات و عواقب سیاسی همراه بوده است و همه دولت‌ها سعی کردند که این مساله را عقب بیندازند و با عناوین مختلف دیگری با آن برخورد کنند. ولی به هر حال این یک مساله‌ای است که با افزایش تورم قیمت بنزین به قدری ناچیز شده که باید برای آن کاری انجام داد. اما از طرفی هم همه می‌دانند و ثابت شده که قیمت بنزین تاثیر عمده‌ای در مصرف آن ندارد. یعنی بالاخره باید دنبال تولید بنزین رفت چون کسی‌که مصرف دارد بنزین را با هر قیمتی استفاده‌ می‌کند. لذا با قیمت نمی‌توان جلوی مصرف را گرفت. نرسی قربان به «آرمان ملی» گفت: یکی از مسائل دیگر هم این بود که در زمان گذشته قرار شد قیمت بنزین هر ساله ۱۰ درصد اضافه شود که متاسفانه از دولت آقای احمدی‌نژاد این موضوع انجام نشد. وی افزود: ما در موقعیتی نیستیم که برای دولت تعیین تکلیف کنیم که این کار بکن یا نکن، ولی به طور کلی آنچه مشخص است افزایش قیمت بنزین بلافاصله بر روی قیمت‌های دیگر تاثیر می‌گذارد و این بیشتر هم در ایران مطرح است. یعنی ثانیه‌ای که بنزین مثلا ۳۰ درصد بالا برود همه می‌خواهند روی تمام اقلام ۳۰ درصد بکشند. به همین دلیل باید خیلی مواظب بود و کاری نکرد که با افزایش قیمت بنزین به تورم بیشتر و مشکلات بیشتر برخورد کنیم. نرسی قربان در خصوص راه‌حل کاربردی برای موضوع تصریح کرد: راه‌حلی مشخصی وجود ندارد که همه‌چیز سر جای خود باشد، قیمت‌ها متعادل شود، حامل‌های انرژی هم گران شود و تورمی هم ایجاد نشود.