آمار دقیقی از مهاجران افغان در دست نیست

 موجِ افغان ستیزی در یکی دوسال اخیر، بیش از گذشته به چشم می‌خورد. برخی نیز این میان به گسترش اخبار کذب دامن زدند. یکی از مسائلی که بیش از پیش مطرح شده است، جمعیت افغانستانی‌های حاضر در ایران است که هنوز آمار دقیقی از آن موجود نیست.

افغانستانی‌ها سال‌هاست که به اجبار و به دلیل تبعات ناشی از جنگی ناخواسته، و ناآرامی‌های مداوم سرزمین خود به ایران و پاکستان پناه آورده‌اند. این اتفاق مربوط به سال‌های اخیر نیست. هرچند با قدرت گرفتن دوباره حکومت طالبان، بخشی از افغانستانی‌های داخل کشور افغانستان، برای حفظ امنیت خود و خانواده، ترک وطن کردند و موجی دوباره از مهاجرت به کشورهای همسایه و ازجمله ایران شکل گرفت.

در یکی دوسال اخیر و به ویژه در سال جاری، موجی علیه افغانستانی‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند، شکل گرفته است. این موج هرروز ابعادی وسیع‌تر پیدا کرد. این درحالی است که ایران سال‌ها است که میزبان افغانستانی‌هایی بوده است که از وحشت جنگ و ناامنی به کشور همسایه پناه آورده‌اند و این افراد یک شبه وارد ایران نشده‌اند، که انتظار داشته باشیم در عرض چندماه خارج شوند. اظهارنظرهای متفاوتی از طرف کارشناسان و مردم هم در این زمینه وجود دارد. برخی معتقدند که این موج افغانستانی ستیزی، نگاه اغلب افراد جامعه نیست و تنها گروهی خاص این نوع نگاه را دارند. اما منظور ما آن دسته از افغانستانی‌هایی نیست که به صورت غیرمجاز در ایران حضور دارند. صحبت از افغانستانی‌هایی است که با مدرک معتبر و گذرنامه در ایران زیست می‌کنند. هرچند در این زمینه گویا حالا خشک و‌ تر با هم می‌سوزند. طبق آنچه در جامعه به چشم می‌خورد، در ماه‌های اخیر موج دستگیری افغانستانی‌ها برای یافتن افرادی که به صورت غیرقانونی در ایران حضوردارند، شدت گرفته است. این درحالی است که طبق گفته خود آنها، برخی از افغانستانی‌هایی که دارای مدرک معتبر هم بودند، در اقدام اولیه دستگیر شدند و در نهایت بعد از اینکه مشخص شده است که مدرک قانونی دارند، آزاد شدند. هرچند در برخی موارد این افراد تا پاسی از شب در بازداشت بسر برده بودند.

انتقاد از افغان‌ستیزی

این اخبار در برخورد عموم مردم جامعه با افغانستانی‌های حاضر در ایران نیز تاثیرگذار است. هرچند اغلب مردم مهمان‌نواز ایران معتقدند که افغانستانی‌ها به عنوان پناهی به کشور ما واردشدند، و اینکه همه افراد قانون‌مدار و قانون‌گریز را به یک چشم بینیم، نگاه مناسبی نیست. اما شاید باید با نگاهی منصفانه‌تر قضاوت کنیم. درهمین راستا بسیاری از افراد نیز از سوگیری‌های غیراخلاقی در این زمینه انتقاد کردند. حتی حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی، سرپرست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) در دیداری با اعضا و مسئولان شورای هماهنگی هیات‌های مذهبی مهاجران افغانستانی از تبلیغاتی که علیه مهاجران به راه افتاده انتقاد کرد.

اما فعالان اجتماعی و آسیب شناسان معتقدند که نگاه توام با نژادپرستی، درنهایت رویکردی خطرناک است. درهمین راستا فرشید یزدانی فعال حقوق کودک به «آرمان ملی» گفت: متاسفانه یک نگاه غیرحرفه‌ای به این مهاجران شده است و می‌شود، که حتی امنیتی هم نیست. این نگاه که رویکردی مهاجرستیزی و نفرت پراکنی دارد، بسیار مخاطره‌آمیز است. نگاهی شبه فاشیستی که به بهانه بحث ملیتی، طرفدارانی در داخل و خارج از ایران پیدا کرده است. نمی‌دانم که این نگاه تا کجا می‌تواند پیش رود؟ این وسط باید درنظر داشت که کودکان این افراد گناهی ندارند. آنها به تبع خانواده و شرایطی که در وطن خود داشتند، از حتی امکانات اولیه محروم شدند و به اجبار و بدون اینکه هیچ نقشی در این میان داشته باشند، آسیب می‌بینند.

اما آمارهایی که از تعداد افغانستانی‌های حاضر در ایران می‌دهند، بسیار متفاوت است. نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور همین چند روز پیش گفت که: موج ورود اتباع افغانی به ایران همچنان ادامه داشته و در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ بیش از یک میلیون نفر از این اتباع در کشور ما ساکن شده‌اند.

در آخرین سرشماری رسمی انجام شده در سال ۱۳۹۵ بالغ بر 5 میلیون افغانستانی در ایران ثبت شده است، آماری که طی سال‌های بعد افزایش یافت. همین دو سال قبل بود که نماینده یونیسف در ایران به خبرآنلاین گفت: «دو الی سه میلیون نفر پناهنده افغانستانی در ایران وجود داشت، اما سال گذشته که آن بحران در افغانستان پیش آمد (قدرت گرفتن طالبان) بین ۵۰۰ هزار تا یک و نیم میلیون نفر پناهنده جدید وارد ایران شده است.

صحبت‌های نماینده یونیسف در تهران نشان می‌دهد تا دو سال گذشته چیزی حدود 5/4 تا 5 میلیون افغانستانی در ایران حضور داشتند، سال گذشته احمد وحیدی، وزیر سابق کشور، در گفت‌وگویی به ایسنا گفت که: «برآوردها درباره تعداد مهاجرین افغانستانی در ایران بیش از ۵ میلیون نفر است».

آمار دقیقی از تعداد افغانستانی‌های حاضر در ایران موجود نیست و همین سبب شده است، تا هر فردی آماری را ارائه دهد. ابوالضل ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورای مجلس اواخر ماه قبل گفت که: «پیش‌بینی می‌شود تعداد اتباع خارجی مجاز و غیرمجاز در ایران بین ۶ تا ۷ میلیون نفر باشد». همچنین امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل گفته که بیش از ۶ میلیون تبعه افغانستان در حال حاضر در ایران زندگی می‌کنند و هزینه سالانه آن بیش از ۱۰ میلیارد دلار است. از طرفی محمدحسین نیکنام، مدیرکل همکاری‌های بین‌الملل وزارت بهداشت، در حاشیه هفتاد و یکمین اجلاس کمیته منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت که در دوحه برگزار شد گفت که: جمهوری اسلامی ایران میزبان بیش از ۵ میلیون مهاجر و پناهنده است که بیشتر آن‌ها افغان‌هایی نیازمند به کمک‌های بشردوستانه هستند، این درحالی است که حدود ۸۰ درصد آن‌ها فاقد مدارک قانونی اقامتی هستند. البته در این میان آمارهای دیگری هم ارائه شده است، مثلاً حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه، رئس سابق کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس شورای اسلامی قبل‌تر به خبرآنلاین گفته بود که: «بنده معتقدم هشت میلیون افغان در ایران هستند».

با افزایش جمعیت افغانستانی‌ها در ایران و موج مجدد مهاجرت آنها به ایران بعد از روی کارآمدن طالبان، نیازمند ارائه آماری دقیق از حضور آنها هستیم. هرچند پلیس ایران در چندماه گذشته بارها خبر از اخراج افغانستانی‌های غیرمجاز داده و در همین راستا، سردار احمدرضا رادان گفته که: «نزدیک به ۲ میلیون اتباع غیرمجاز تا پایان سال از کشور خارج می‌شوند». حالا باید دید که ایران امکان و توان اخراج این تعداد افغانستانی را دارد یا خیر. این درحالی است که برخی از این افغانستانی‌ها در ایران، با ایرانی‌ها ازدواج کرده و تشکیل خانواده داده‌اند و حالا با این موجی که ایجاد شده است، در فضایی بلاتکلیف، وامانده از وطن و غریب در کشور همسایه بسر می‌برند. اما این نگاه افغانستانی ستیزی تبعاتی سخت برای خانواده‌های آنها نیز دارد. همان گونه که شاهد بودیم برخی از کودکان آنها که سال‌های قبل در مدارس ثبت نام می‌شدند، امسال از تحصیل جاماندند، تنها به این دلیل که مسئولان مدرسه به آنها گفتند که به ما گفته‌اند ثبت نام نکنیم.