نقض حریم خصوصی بیماران در فضای مجازی

آنچه بیش از پیش در این دنیای پرزرق و برق نمایان شد، و بیشتر از همه مورد توجه قرار گرفت، شاید اتفاقی شبیه همان غیبت‌های خاله زنکی بود که در قدیم، سرهر کوچه و بازاری شاهدش بودیم و حالا هم همان است، تنها رنگ و بویی تازه گرفته است. رنگی مجازی، با تصاویر روتوش شده و بی‌هیچ نقطه سیاهی. در این دنیا همه زیبا و با بزک دوزک و حال و هوای خوب و عالی و درحال گذراندن یک زندگیِ شاد و لیوان قهوه در دست و غافل از اینکه پسِ پشتِ این چهره‌های رنگی، تصاویر سیاه و سپیدی پنهان است، که در زندگی واقعی کمی توی ذوق می‌زند.

اما نکته دیگری که این میان، فراتر از شریک شدن مسائل خصوصی زندگی خودمان با دیگران مطرح است، بحث به اشتراک گذاشتن بخشی از حریم خصوص دیگر افراد است. مساله‌ای که در قانون کشورما مصداق جرم است. در همین راستا قوه قضائیه اعلام کرده است که 333صفحه اینستاگرامی که اقدام به انتشار تصاویر و فیلم‌های بیماران کرده بودند، با معرفی به حوزه قضائی و انتظامی، مسدود شدند. متاسفانه انتشار اسناد و اسرار بیماران در صفحه شخصی برخی پزشکان و کلینیک‌ها رواج بسیاری پیدا کرده است، که سبب ایجاد ناامنی روانی در بیمار و نقض حریم خصوصی آنها شده است. بر اساس ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی هرگونه افشای اطلاعات توسط اطبا، جراحان، ماماها، فروشندگان دارو و تمام کسانی که به واسطه شغل و یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، جرم‌انگاری شده است و مشمول مجازات است.

ما شعار دادن را خیلی خوب آموختیم. اینکه برای دیگری نسخه بنویسیم. سرمان مدام در گوشیِ کنار دستی‌مان باشد، شاید همین احوالات سبب شد که حالِ بد خود را پاک از یاد ببریم. این شد که بدون لحظه‌ای تامل، تنها با یک کلیک، از خصوصی‌ترین اتفاق‌های زندگی‌مان گرفته، از مشاجره با همسایه کناری، تا ناهاری که قرار است بپزیم و خواهیم پخت و اجاقِ گاز نوشتیم و عکس برداری کردیم و پیش رفتیم. حالا به جایی رسیده‌ایم که اگر فردی را ببینیم که در فضای مجازی چندان فعال نیست، از تعجب شاخ درمی‌آوریم، اما از اینکه خودمان هرگونه اطلاعاتی از دوست و آشنا را در اختیار و در دید عمومی قرار می‌دهیم، متعجب نمی‌شویم.

هم اطلاعات عمومی یعنی سن و جنسیت و تاریخ تولد و مواردی از این دست، هم اطلاعات بیماری باید همه اینها نزد پزشک یا در زنجیره پزشکی حفظ شود

درزِ اطلاعات بیمار با اهداف تبلیغاتی

یکی از مسائلی که سبب آزار روانی برخی افراد به خصوص برخی بیماران شده است، صحبت از خصوصی‌ترین بخش‌های گفت‌وگویشان با روانشناس یا مشاوری بوده است که توسط برخی از این افراد کارشناس در فضای مجازی مطرح شده است.

مهندس کیوان نقره‌کار، فعال حوزه فضای مجازی، درباره انتشار مطالب خصوصی افراد و به ویژه بیماران به «آرمان ملی» گفت: از چند منظر می‌شود به این موضوع پرداخت که چرا تصاویر یا اطلاعات بیماران در فضای مجازی پخش می‌شود. یکی این است که پزشکان سعی می‌کنند با توسعه فضای مجازی خود به برندینگ خود، به بیشتر شناخته شدن و به فروش بیشتر خود کمک کنند. یعنی از این تصاویر استفاده تبلیغاتی می‌کنند. و مثلا تبحر خود را در فضای مجازی می‌خواهند به سایر افراد نشان دهند. لایه دوم ممکن است به این صورت باشد که خود پزشک این کار را نکند و ادمین‌ها یا منشی‌ها این کار را انجام دهند، ولی بازهم رویکرد برای افزایش مشتری، افزایش دنبال کننده، بیشتر دیده شدن پزشک و تبحر آن پزشک است که در زمینه کاری خود چقدر فعالیت می‌کند. چقدر مراجعه کننده دارد و یا در چه رده‌های سنی یا چه دردهای صعب‌العلاجی را توانسته ایشان درمان کند. نکته سوم این است که گاهی این اطلاعات خواسته یا ناخواسته در اختیار سایر افراد قرار می‌گیرد که به آن پزشک یا به آن مجموعه پزشکی مرتبط نیست. مثلا فرض کنید که اطلاعاتی از یک بیمار را پزشک برای همسر یا برای آشنایان آن بیمار در شبکه‌های اجتماعی یا در پیام رسان‌های اجتماعی ارسال می‌کند و بعد از طریق آن افراد ممکن است که این موضوع انتشار داده شود. یا به نحوی این اطلاعات در فضای مجازی تکثیر شود. یکی دیگر از موارد این است که این اطلاعات در اختیار سایرین برای استفاده قرارگیرد و در ازای آن هزینه‌ای دریافت شود. مثلا من این اطلاعات پزشکی را در اختیار پزشکی دیگر و یا درمانگاه و یا یک داروخانه و هر حوزه‌ای که مرتبط است قرار می‌دهم ولی به ازای این دیتاها، که می‌دانید که این دیتاها چقدر ارزشمند هستند، هزینه‌هایی رد و بدل می‌شود. بحث بعدی این است که ممکن است این اطلاعات خواسته یا ناخواسته هک شود و لو برود. بدون اینکه خود پزشک بداند. اطلاعات درز پیدا کند.

نقره‌کار درباره منشور حقوق بیمار و حفظ رازداری نیز گفت: نکته مهم این است که در منشور حقوق بیمار هم به آن اشاره شده است، حفظ رازداری و حریم خصوصی بیماران است. هم اطلاعات عمومی یعنی سن و جنسیت و تاریخ تولد و مواردی از این دست، هم در اطلاعات بیماری باید همه اینها نزد پزشک یا در زنجیره پزشکی حفظ شود. این را هم درنظر بگیرید که باتوجه به توسعه الکترونیکی شدن حوزه سلامت، به هرحال افراد زیادی غیر از پزشک هم با اطلاعات بیماران در ارتباط هستند، که می‌توانند این دیتای ارزشمند را به نوعی از این چرخه خارج کنند و در اختیار دیگران قراردهند. پس در لایه امنیتی هم می‌طلبد، که این موضوع رعایت شود و دسترسی‌ها تعریف شود. با توجه به منشور حقوق بیمار، این موضوع باید به پزشکان تاکید شود، کمااینکه مباحث قانونی هم دارد، اما از هرچیزی مهم‌تر بحث اخلاقی ماجرا است که به نوعی اگر سوگند خورده‌اند، این سوگند را در فضای مجازی هم باید حالا رعایت کنند.

دریکی از شبکه‌های مجازی، خانمی که در مرکزی روانی مشغول به درمان بود، بدون ذکر نام بیمار، جمله‌ای را نوشته بود که بیمار چندلحظه یکبارجمله‌ای را تکرار می‌کرد، این روانشناس بدون ذکر نام، با حالتی شبیه تمسخر و شکلک خنده این بحث را مطرح کرده بود. حالا درنظر بگیرید که این بیمار، این مطلب را مطالعه کند. چه احساسی پیدا خواهد کرد؟ نقره‌کار در این باره افزود: اگر که به اسم بیمار و مشخصات هویتی بیمار اشاره نشود، این یک موضوع است، اما اگر نام ببرد و اسم بیمار را بگوید، یک موضوع دیگر است. اگر نامی از بیمار برده شود، بیمار می‌تواند از او شکایت کند، اما نکته دوم لحن و نوع نوشتار است، که باید یک فرهنگ و اخلاقی را باید درنظر بگیریم، همه اینها هم وطن ما هستند و این ممکن است که هرلحظه برای این خانم هم اتفاقی مشابه آن رخ دهد. این مساله برمی‌گردد به اخلاق در فضای مجازی و سواد رسانه‌ای، و به هرحال آنچه که از آن به عنوان فرهنگ یا شعور نام برده می‌شود، اگرچه ممکن است که عده قلیلی مخاطب هم این نوع نوشتار راهمراهی کنند، اما شک نکنید که عده بیشتری هم هستند که این نوع ادبیات را در فضای مجازی نمی‌پسندند.

روانشناس‌نماها در فضای مجازی

دکتر حسین روزبهانی، روانشناس بالینی و استاد دانشگاه، درباره ذکر اطلاعات بیمار در فضای مجازی به «آرمان ملی» گفت: هویت فرد هرگز نباید به طورکامل مطرح شود. اگر هم پزشکی بخواهد درباره بیماری صحبت کند، حتما باید آن فرد درمان شده باشد، و حداقل 6ماه تا یک سال از دوره درمان فرد گذشته باشد. اگر قرار باشد اسراری از بیمار هم نام برده شود، باید به صورت حروف ابتدای اسم به کار برده شود و نه اطلاعات کامل. اگر بخواهیم اطلاعات بیمارمان را مطرح کنیم، در فضای مجازی نباید مطرح شود، اجازه اینکه خصوصیات یا شخصیت یا رفتار یا مشکلات بیمار را در فضای مجازی که افراد مختلفی وجود دارد و شاید یکی از اقوام بیمار نیزدر آن فضا باشد، نداریم. مساله بعدی اینکه ما این اجازه را داریم که اطلاعات را صرفا برای افرادی که یا متخصص هستند و یا درحال آموزش هستند، بازگو کنیم و نه برای عموم افراد. شنیدن این مسائل چه فایده‌ای برای عموم دارد؟

این روانشناس بالینی درباره مطرح کردن اسرار بیمار در قالب شوخی و طنز در فضای مجازی نیز گفت: ما به هیچ وجه اجازه نداریم که مراجعه کننده‌مان را با هر مشکلی که دارد، به تمسخر بگیریم و یا شوخی و انتقادی کنیم. مشکل این فرد برای خودش آزاردهنده است و قطعا اگر این برخورد ما را ببیند، عزت نفس‌اش پایین می‌آید و تحقیر می‌شود و آسیب می‌بیند. دیگرانی هم که این مشکل را دارند، وقتی این مطلب را می‌خوانند و می‌بینند، دیگر راغب نخواهند شد که به سمت درمان بیایند. زیرا خیلی از مراجعان ما به دلیل اینکه قضاوت شدند و احساس امنیت نداشتند، دچار مشکل شدند. آنها به اتاق درمان مراجعه می‌کنند، که اولا قضاوت نشوند و دوما احساس امنیت کنند. ما وقتی اینگونه رفتار می‌کنیم، فرد دیگر آن مکان امنی که برایش اتاق مشاوره و درمان قراربوده که داشته باشد، ندارد و نابود خواهد شد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه با دقت از صحت مطالب و صحت اطلاعات پزشک، به مطالعه مطالب بپردازیم گفت: متاسفانه در فضای مجازی در برخی صفحه‌ها افرادی صحبت می‌کنند و نظر می‌دهند، که تخصص لازم را ندارند. من خودم صفحاتی را می‌شناسم، که فرد به نام پزشک مطلب می‌نویسد، اما پزشک نیست. ما باید بیشتر دقت کنیم. ببینیم ازکجا چه اطلاعاتی می‌گیریم و جست‌وجو کنیم و ببینیم که این فرد واقعا پزشک متخصص است. ببینیم که اگر فرد پزشک است، چه تخصصی دارد. مثلا فردی را داریم که دارای مدرک مشاوره تحصیلی است، اما درباره اختلالات فردی صحبت می‌کند. این تبدیل به استناد و باور می‌شود برای افراد. باید دقت کنیم به این افراد. متاسفانه در فضای مجازی روانشناس نماهای زیادی داریم که اطلاعاتی در این مورد ندارند و سبب می‌شوند که وجهه روانشناسی خدشه‌دار شود.