پایان یک بام و دو هوای مالیات‌ستانی

به گفته صاحب‌نظران، مالیات‌ستانی یکی از روش‌های رایج در اکثر کشورها محسوب می‌شود که در ایران به دلیل اتکا به درآمدهای نفتی، پیش از اعمال تحریم علیه ایران توجهی به آن نمی‌شد، اما در سال‌های اخیر به خاطر محدودیت‌هایی که در فروش نفت ایران پدید آمده است، توجه دولت به طور جدی به اخذ مالیات متمرکز شده است و بر این اساس پایه‌های جدید مالیاتی نیز منتشر شد، اما در این میان فرارهای مالیاتی به ویژه از سوی افراد حقیقی و حقوقی خاص و به اصطلاح دانه‌درشت‌ها، از جمله نکاتی است که مورد اعتراض کاسبان خرد و به خصوص حقوق‌بگیران که همواره در صف اول اخذ مالیات، حتی پیش از دریافت دستمزد هستند قرار گرفت و این را مصداق عینی بی‌عدالتی در کشور می‌دانند.

به گزارش «آرمان ملی»، سیدمحمد کسائیان، کارشناس اقتصادی در این باره گفت: در چند سال اخیر مالیات، به طور فزاینده‌ای به یک ستون اصلی درآمد دولت در ایران تبدیل شده است، به ویژه با توجه به محدودیت‌های صادرات نفت به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، اتکای ایران به درآمدهای نفتی، محدود شده است. به این ترتیب همزمان نوسانات در صادرات نفت، دولت مجبور شده است تمرکز خود را به جمع‌آوری مالیات به عنوان یک روش پایدارتر معطوف کند. از این رو نظام مالیاتی ایران در سال‌های اخیر دستخوش اصلاحات قابل‌توجهی شده است و دولت پایه‌های مالیاتی جدیدی از جمله مالیات بر ثروت، کالاهای لوکس، معاملات املاک و مستغلات و ارزهای دیجیتال و... را تعریف کرده است. این جابه‌جایی در عین ضرورت، با تایید و انتقاداتی همراه بوده است. برخی از تحلیلگران استدلال می‌کنند که گسترش پایه مالیاتی برای کاهش وابستگی به نفت ضروری است.

بی‌عدالتی مالیاتی با فرار دانه‌درشت‌ها

او افزود: از طرفی، گروهی نیز بر این باورند که، بسیاری در بخش دولتی و در میان مشاغل کوچک سنگینی این تغییر را احساس می‌کنند، زیرا آنها مستقیماً تحت تأثیر مالیات‌های جدید قرار می‌گیرند که تاثیری بر دانه درشت‌ها نداشته است. حرکت دولت‌ها به سمت مالیات ستانی از گروه‌های با درآمد بالاتر، صاحبان املاک لوکس و معاملات بزرگ، در ظاهر با هدف متعادل کردن بار مالیاتی در سراسر جامعه بوده است. با این حال، این تعادل به دلیل فرار مالیاتی و معافیت‌های مالیاتی عجیب، و در مقیاس بزرگ و کوچک توسط برخی از افراد و شرکت‌ها با درآمدهای کلان، تبدیل به نماد نابرابری در کشور شده است.

تبعیض‌های مالیاتی بین حقوق بگیران و ثروتمندان

کسائیان اضافه کرد: از این رو، مالیات یکی از بحث برانگیزترین موضوعات در کشور به شمار می‌آید که تفاوت‌های بسیاری در حوزه اجرا دارد، چراکه بسیاری از صاحبان مشاغل کوچک، کارگران و کارمندان حقوق بگیر اغلب مستقیماً از درآمد خود مالیات پرداخت می‌کنند و راهی برای فرار باقی نمی‌ماند. در همین حال، شرکت‌های بزرگ و شخصیت‌های با نفوذ اغلب متهم به سوءاستفاده از خلأهای قانونی یا تکیه بر ارتباطات سیاسی و... از پرداخت‌های مالیاتی فرار می‌کنند یا مشمول معافیت‌هایی غیرعادی می‌شوند. در حالی‌که، برای اکثر کارمندان، جایی برای مذاکره یا تاخیر وجود ندارد، در مقابل بسیاری از ثروتمندان حتی پرونده‌ای برای رصد فعالیت‌های اقتصادی ندارند و پرداختی نیز شامل حالشان نمی‌شود. این تصور از نابرابری باعث ناامیدی در میان مردم می‌شود، به‌ویژه زمانی که افرادی که درآمد متوسطی دارند، مالیات سنگینی دریافت می‌کنند، در حالی که دیگران، که اغلب ابزاری برای مشارکت بیشتر دارند، از پرداخت مالیات اجتناب می‌کنند. برای صاحبان مشاغل کوچک، این چالش با احساس هدف قرار گرفتن نامتناسب توسط مقامات مالیاتی که ممکن است فاقد منابع یا اراده سیاسی برای پیگیری مالیات‌های بزرگ‌تر باشند، تشدید می‌شود.

امید به راهکارهای مالیات‌ستانی دولت چهاردهم

او ادامه داد: بر این اساس به نظر می‌رسد، دولت با درک نارضایتی فزاینده دهک‌های آسیب‌پذیر و متوسط از این رویکرد و نیاز حیاتی به درآمد، باید تلاش کند تا فرار مالیاتی را سرکوب کند. در این راستا باید به صورت عادلانه نسبت به رصد عملکرد مالی افراد و شرکت‌ها اهتمام ورزد و با استفاده از سیستم‌های الکترونیکی طراحی شده برای ردیابی تراکنش‌های مالی، نسبت به مالیات ستانی عادلانه جدیت ورزد. به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی دولت در دوره‌های قبل، اجرای عادلانه مالیات‌ستانی همچنان یک چالش مهم محسوب می‌شود.

ضرورت ایجاد پایگاه قوی داده‌های مالیاتی

این کارشناس بیان کرد: همچنین، فقدان پایگاه داده جامع و به اشتراک‌گذاری کارآمد داده‌ها بین ارگان‌های مختلف دولتی، ظرفیت شناسایی و مجازات فراریان مالیاتی را تضعیف می‌کند. علاوه بر این، قوانین مالیاتی خود اغلب نامشخص هستند که منجر به سردرگمی و امکان فرار از طریق ابهامات در بخش قانونی می‌شود. ناامیدی در مورد سیستم مالیاتی ناعادلانه نه تنها باعث ایجاد شکاف بین مالیات‌دهندگان شده است، بلکه اعتماد به نهادهای دولتی را نیز از بین برده است. بسیاری احساس می‌کنند که سیستم مالیاتی مغرضانه است و به نفع افراد ثروتمند یا دارای روابط سیاسی، به ضرر شهروندان عادی است. گفتمان عمومی اغلب به این واقعیت اشاره می‌کند که در حالی که حقوق بگیران ایران به شدت تحت نظارت قوانین مالیاتی قرار می‌گیرند، گروه‌های با نفوذ

 از طبقه‌بندی و پرداخت مالیات فرار می‌کنند.

بر اساس این گزارش، برخی منتقدان استدلال می‌کنند که سیاست مالیاتی کنونی دولت به طور نامتناسبی گروه‌های با درآمد پایین و متوسط ​​را هدف قرار می‌دهد و در عین حال نمی‌تواند یا نمی‌خواهد نسبت به اعمال فشار از گروه‌های خاص اقدام جدی به عمل آورد، هرچند امیدواری‌هایی ایجاد شده تا با عملیاتی شدن اظهارات اخیر همتی، وزیر اقتصاد مبنی بر افزایش سقف معافیت مالیاتی برای حقوق بگیران و تمرکز بر مالیات ستانی از دانه درشت‌ها به زودی شاهد اخذ مالیات عادلانه در کشور باشیم.