باری که زنان سرپرست خانوار به دوش می‌کشند

تعدادشان کم نیست، زنانی که یا شوهرانشان فوت کرده است، چون زنِ جوانی که هرروز، کیسه‌های لباس را به دوش می‌کشد و خم به ابرو نمی‌آورد، و هر ساعتی که می‌گذرد، دل و روده‌اش به هم می‌پیچد که دخترک کوچکش باز بی‌تابی می‌کند، و باید مرتب با مادرش تماس بگیرد که یک ساعت دیگر اینجا بچرخم و پول بیشتری جمع کنم. خودش می‌گوید از ساعت 12ظهر تا حدود5بعداز ظهر چیزی نخورده است، سرپا از این واگن به آن واگن، دخترکش را با مادر درخانه گذاشته است و مادرش مدام غر می‌زند که شوهر کن، تا جوانی.

شوهر او اما از کار افتاده است، توان حرکت ندارد. سال‌ها پیش هنگام کار از ساختمان افتاد و دیگر به قول خودش، توان برخاستن نداشتیم. می‌گوید فقط شوهرم نبود که زمین خورد. حالا نه آن مقرری که دریافت می‌کند، چرخ زندگی‌شان را می‌چرخاند و نه زن با کار در کارگاه خیاطی می‌تواند از عهده مخارج خانه برآید. دو فرزند دارند که پسرشان تازه دیپلمش را گرفته است و دخترکوچکش هم تازه اول دبستان است. فاصله کارگاه خیاطی تا خانه‌شان آنقدر نیست. اما شوهرش مدام بهانه می‌گیرد. اشک‌هایش را زیرِ روسری‌اش، چون دسته‌ای موی سفید پنهان می‌کند، کارنکنم چه کنم؟ چاره‌ای هست؟

کارمند شرکتی خصوصی است، با درآمدی که برای یک زن مجرد هم کافی نیست، حالا چه رسد به اینکه دو فرزند هم داشته باشی. در لج و لج بازی‌ها و دعواهای قبل و بعد از طلاق، بالاخره توانست سرپرستی دو کودکش را به عهده گیرد، هرچند همسرسابقش هزینه‌ها را به عهده نمی‌گیرد. هنوز در کش و قوس دعواهای بعد از طلاق هستند. همچنان دنبال سقفی می‌گردد تا پناهی باشد برای دو کودکش، با این بهای بالای اجاره‌ها، باید همچنان بگردد.

زنان سرپرست خانوار، مشکلاتشان کم نیست. آن هم در جامعه‌ای که همین که یک زن باشی، و شاغل، چالش‌هایی پیش‌رو داری، حالا اگر قرار باشد بارِ سرپرستی و هزینه‌های خانواده را هم به دوش بکشی، دیگر باید یک تنه، در چندمیدان بجنگی.

سیدجواد حسینی، سرپرست سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه امروز در جامعه ایران، ۴۰۰ هزار زن سرپرست‌خانوار وجود دارد، گفت: این زنان شامل زنان طلاق‌گرفته، زنان شوهر فوت‌شده و زنان شوهر ازکارافتاده می‌شوند.

اما مسائلی که زنان شاغل با آن دست به گریبان هستند، کم نیست. هرچند بهزیستی آماری از 400هزار زن سرپرست خانوار می‌دهد، اما کارشناسان و جامعه شناسان، تعداد این زنان را بالاتر از آمار اعلام شده می‌دانند.

سعید خراطها، جامعه‌شناس درباره مسائل این زنان به «آرمان‌ملی» گفت: این زنان ممکن است که متاهل باشند و با همسرشان زندگی کنند و باز زن سرپرست خانوار باشند. بنابراین این آمار هم نمی‌تواند دقیق باشد. علت جدیدی وجود ندارد. مسیری است که جامعه در حال طی کردن آن است و هرروز بدتر می‌شود. در حوزه‌های مختلف متخصصان راهکارهایی ارائه دادند که ما به این نقطه کنونی نرسیم، ولی هرگز شنیده نشده است و عمل هم به توصیه‌ها و راهکارها نشده است. تاجایی که عملا متخصصان دیگر دست کشیدند و متوجه شدند که هیچ گوش شنوایی وجود ندارد و اصلا راهکارها هم دیگر قابل اجرا نیستند. مثلا در ارتباط با خانواده یا اشتغالزایی، در هیچ حوزه‌ای نمی‌شود حرفی زد. همه چیز به هم ریخته است.

اشتغال زنان در سال‌های اخیر، باتوجه به نقش اجتماعی و پررنگ شدن حضور آنها در جامعه، با چالش‌هایی همراه بوده است. همواره در این میان نابرابری‌هایی وجود داشته است، که از آن جمله می‌توان به میزان حقوق زنان اشاره کرد که در برخی شغل‌ها و برخی جایگاه‌ها شاهد آن هستیم که مبلغی به مراتب کمتر از مردان دریافت می‌کنند. حالا این زنان، بخشی از این زنان، به اجبار بار تامین نیازهای اقتصادی خانواده را هم به دوش می‌کشند. باری که برای یک مرد هم سنگین است، چه برسد به شانه‌های ظریف یک زن. زنی که در جامعه‌ای روبه توسعه، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است.

بسیاری از زنان در سال‌های اخیر مجبور به اشتغال، حتی در شغل‌هایی پایین‌تر از آنچه تحصیل و آموزش دیده‌اند، شده‌اند. مساله‌ای که مهم‌ترین دلیل آن چالش‌های اقتصادی است. به طوری که بسیاری از زنان مجبور به شغل‌هایی چون دستفروشی شدند. حتما شما هم در مترو آنها را مشاهده کرده‌اید. که تعدادشان هم کم نیست. زنانی که از وضعیت موجود راضی نیستند، اما چاره‌ای هم جز کار کردن ندارند.

در همین راستا امان‌ا... قرایی مقدم، جامعه‌شناس درباره نقش زنان در خانواده به «آرمان‌ملی» گفت: براساس بررسی‌هایی که در مناطق مختلف تهران انجام دادیم، نحوه سرپرستی والدین، در

موفقیت و عدم موفقیت فرزندان در آینده تاثیر بسزایی دارد. طبق بررسی‌های ما، مادرانی که شاغل و تحصیل‌کرده هستند، فرزندان را بهتر کنترل و سرپرستی می‌کنند. در میزان موفقیت تحصیلی فرزندان و در جلوگیری از ورود فرزندان به آسیب‌های اجتماعی، بسیار موثر است. اکثر کسانی که به انواع آسیب‌های اجتماعی دچار می‌شوند، یکی از مشکلات این فرزندان، بدسرپرستی خانواده بوده است.

این جامعه شناس، درباره چالش‌های زنان نیز گفت: زن مدیریت درون خانواده را برعهده دارد. زنانی که شاغل هستند در هفته 72ساعت کار می‌کنند. درحالی که زنان خانه‌دار در هفته حدود 38ساعت. وقتی که اقتصاد خانواده نابسامان است. زن تحت فشار اقتصادی، شوهر کارآیی لازم را ندارد. زن با مشکلات متعددی در اداره خانواده فرزندان روبه‌رو می‌شود.

از ساعت هفت صبح در مترو کار می‌کند. با چرخی که در دست دارد، واگن‌ها را با لبخند پررنگش بالا و پایین می‌کند. ماسکی به صورت دارد تا به قول خودش آشنایی نبیند، اما از همان زیر ماسک هم می‌گوید، با این لبخندم هر آشنایی ببیند، خواهد شناخت. چند سال است که شوهر معتادش تن به کار نمی‌دهد. اما سیاهیِ بارِ سنگینِ زندگی، لبخند زن را کمرنگ نکرده است. از حوله گرفته تا ساک غذا، همه چیز در چرخ دستی‌اش پیدا می‌شود. با لبخند می‌گوید با همین چهارچرخه کوچک، زندگی‌مان را می‌چرخانیم. می‌گوید بقیه خانم‌ها می‌گویند، جداشو. اما جایی ندارم برم، لااقل حالا سایه سیاهش بالای سرمه! جمله آخر را با بغضِ ریزی می‌گوید که سریع قورت می‌دهد. خانمی صدایش می‌زند تا ساک حمل غذایش را ببیند. دستی تکان می‌دهد و دور می‌شود.

تعدادشان کم نیست. شاید بیشتر از آمار سازمان بهزیستی باشند. اما دادنِ آمار باری از روی دوش آنها برنمی‌دارد. زنانی که صبح با طلوع آفتاب از خانه بیرون می‌زنند، و تا تاریکیِ شب باید دستِ پر به خانه بازگردند.