رایزنی در عشق‌آباد

 چه اینکه رئیس‌جمهور در سفر به نیویورک به جهت حضور و سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل نیز به این مساله اشاره داشت که ما با هیچ کشوری دشمنی نداریم و اگر با ما کاری نداشته باشند  و اقدامات خصمانه علیه ایران انجام ندهند ایران نیز همواره از گفت‌وگو و مذاکره استقبال کرده است. حال اینکه روابط منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تحت‌تاثیر تحولات منطقه و جنگ اسرائیل با محور مقاومت منطقه از جمله غزه و لبنان تا حدی تغییر مسیر پیدا کرده و حمایت از محور مقاومت در دستور کار قرار گرفته است. هر چند که ایران همزمانی که از مقاومت منطقه‌ای حمایت می‌کند تعامل با جامعه جهانی را نیز از نظر دور نمی‌دارد و همچنان به رفع تحریم‌ها از مسیر مذاکره  و گفت‌وگو و حتی احیای برجام جدید تاکید دارد. اما به نظر می‌رسد که هر چه ایران به توازن در سیاست خارجی معتقد است و می‌خواهد با همه طرف‌ها به‌صورت برابر ارتباطات سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی داشته باشد برخی کشورها چندان به این نگاه متوازن رویکرد چندان خوشی ندارند و صرفا به‌دنبال کسب منافع خود می‌گردند. از این جهت است که غربی‌ها تعامل ایران با روسیه را دستاویز حمایت از این کشور در جنگ اوکراین کرده و تحریم‌هایی را بر ایران اعمال کرده‌اند. در چنین شرایطی طبیعی است که ایران به سمت کشورهای متحد و همکار خود برود و روابط خود را با آنها تقویت کند. هر چند که برنامه حضور در عشق‌آباد و دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه امری از پیش تعیین شده بود، اما در چنین شرایطی این دیدار می‌تواند پیام‌های بسیاری داشته باشد.

* دیدار پزشکیان - پوتین

بعد از ظهر پنجشنبه بود که رئیس‌جمهور در سفری یک روزه تهران را به مقصد عشق‌آباد؛ پایتخت ترکمنستان ترک کرد تا  ضمن حضور و سخنرانی در کنفرانس بین‌المللی ارتباط متقابل زمان‌ها و تمدن‌ها، با روسای جمهور ترکمنستان و روسیه یعنی سردار بردی محمداف و ولادیمیر پوتین به‌طور جداگانه دیدار  و گفت‌وگو کند. هر چند که دیدار پزشکیان و پوتین آن هم برای اولین‌بار در ترکمنستان به اندازه‌ای مهم بود که سایر موضوعات مثل کنفرانس اصلی را به حاشیه ببرد. چنانکه از مدت‌ها قبل رسانه‌های ایرانی و روسی به این دیدار و زمان آن اشاره می‌کردند. با این حال رئیس‌جمهور در ترکمنستان جدای از دیدار اصلی با پوتین؛ با رهبر ملی ترکمنستان  و رئیس‌جمهور این کشور بر  اشتراکات فرهنگی بین دو کشور بر ضرورت توسعه تعاملات فرهنگی‌، سیاسی و اقتصادی فیمابین تاکید کرد. اما جدای از کنفرانس «زمان‌ها و تمدن‌ها-مبنای صلح و توسعه» که رئیس‌جمهور در آن از  لزوم صلح و تعمیق برادری و پی‌ریزی گفتمان وفاق که نیاز امروز جامعه بین‌المللی است سخن گفت، اتفاق مهم ملاقات بین رئیس‌جمهور جدید ایران با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه بود. اتفاقی که با استقبال هر دوطرف مواجه شد. چنانکه پزشکیان «ارتباط با روسیه را صمیمانه و راهبردی خواند.» پوتین نیز گفت: مسکو و تهران غالبا درباره رویدادهای جهان اتفاق نظر دارند و همکاری با ایران برای ما اولویت بالایی دارد. البته رئیس‌جمهور روسیه رسما پزشکیان را برای سفر رسمی به روسیه هم دعوت کرد.  با این حال به نظر می‌رسد جدای از تمامی مسائل راهبردی و همگرایانه میان ایران و روسیه و ظرفیت‌هایی که از این ارتباط دوجانبه برای ایران ایجاد می‌شود باید نگاهی هم به طور واقع‌گرایانه به ارتباط میان مسکو و تهران انداخت. از ماجرای دالان زنگزور گرفته تا مساله جزایر 3 گانه و حتی مسائل منطقه باید نوع مواجهه و برخورد روس‌ها با تهران را به دقت رصد کرد و صرفا بر پایه منافع ملی،  واقع‌گرایی و نه ایده‌آل‌گرایی اتحاد و همگرایی راهبردی را پیش برد. آنچه مسلم است ایران و روسیه در سازمان همکاری‌های شانگهای و گروه بریکس عضو هستند و از محل این سازمان‌ها و گروه‌ها می‌توانند تعاملات مثبت‌تری رقم بزنند. اما بهتر است در همان سطحی تعاملات با روس‌ها را پیش ببریم که آنها پیش می‌برند. به عبارتی اینگونه نباشد که ما روسیه را شریک استراتژیک و حیاتی خود قلمداد کنیم و آنها صرفا ایران را کشوری همکار بدانند. البته نباید از مساله معاهده جامع ایران و روسیه که در صحبت‌های پزشکیان نیز در دیدار با پوتین بود غافل شد. چرا که انتظار می‌رفت در این خصوص نیز صحبت شود. اما به نظر می‌رسد در دیدار بعدی میان پوتین و پزشکیان در کازان روسیه در این مورد نیز صحبت‌ها صورت گرفته و موافقت‌نامه معاهده جامع ایران و روسیه به امضای رؤسای‌جمهور دو کشور برسد.

*سطح توقعات از مسکو را افزایش ندهیم

یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل در خصوص حضور رئیس‌جمهور در ترکمنستان و دیدار با ولادیمیر پوتین اظهار داشت:  حضور آقای پزشکیان در عشق‌آباد  و دیدار با پوتین به هر روی یک امر طبیعی در دستگاه دیپلماسی کشورها و ارتباط میان کشورها و پایتخت‌ها در مورد مسائل مورد نظری است که هر پایتخت خود را در آن ذینفع می‌دانند، مهدی مطهر‌نیا به «آرمان ملی» گفت: پوتین بارها بر اینکه ایران به‌عنوان شریک استراتژیک روسیه مطرح است سخن گفته است، اما بارها هم تجربه نشان داده که این تعارفات دیپلماتیک در نهایت نتوانسته زمینه‌های بهره‌مندی تهران از این رفاقت و دوستی استراتژیک را شکل و محتوا بخشد. در اکثر اوقات این روسیه بوده که با برگ ایران توانسته  از امتیازات گوناگون بهره ببرد و در نهایت تهران توانسته است در عرصه بین‌المللی در کنار روسیه اقداماتی را انجام دهد که نشان‌دهنده حمایت تهران از مسکو بوده است. رئیس اندیشکده آینده‌اندیشی سیمرغ افزود: در بحران سوریه در بحران اوکراین در بسیاری از مواضع بین‌المللی ما در گذشته شاهد آن بودیم که روس‌ها در عین حالی‌که سخن از دوستی استراتژیک با تهران می‌گویند در ارتباط با جزایر سه‌گانه چگونه عمل می‌کنند و امروز با توجه به فشارهایی که جامعه بین‌المللی بر تهران وارد می‌کند و حرکت‌هایی که اسرائیل در جنگ مینیاتوری خود به اصطلاح من انجام می‌دهد چندان حمایت خود را علنی و آشکارا از تهران به نمایش نگذاشتند و در مجامع بین‌المللی تلاش بایسته‌ای را در راستای ایجاد چتر حمایتی از به عمل نیاوردند.این استاد دانشگاه بیان کرد:  لذا باید گفت که در حد واقع‌بینی باید به این نکته توجه داشت که از نظر رئالیسم روسی هر کشوری و هر محیط هدفی می‌تواند ابزاری برای رسیدن به اهداف تعریف شده روسیه با تعریفی که پوتین از این اهداف ملی در جامعه روسیه دارد همراه باشد و بالطبع ایران نیز از این امر مستثنی نیست. مطهر‌نیا در این خصوص که همگرایی با روسیه چه میزان می‌تواند تامین‌کننده منافع ملی ایران باشد، تصریح کرد: همگرایی ناشی از ایجاد همگامی‌های معین بعد از همفکری‌هاست. جمهوری اسلامی ایران مذاکرات طولانی با روس‌ها در دهه اخیر و همکاری‌های طولانی مدتی داشته است این همکاری‌ها توانسته است دستاوردهایی را هم به همراه داشته باشد اما هیچگاه این دستاوردها در چارچوب آن چیزی که توقع می‌رفته است و به طبع این توقعات منجر به ایجاد زمینه‌های همکاری بیشتر می‌شده نبوده است. باید گفت که در این چارچوب همکاری‌ها و همگرایی‌ها نتوانسته است در حدود توان مطرح میان دو پایتخت خود را به نمایش بگذارد و لذا اگرچه این همکاری‌ها مهم است همین همکاری‌ها هم به نظر می‌رسد که باید حفظ بشود ولی در عمل باید واقع‌بینانه به نحوه همکاری مسکو به تهران نگریست و سطح توقعات فزاینده را در مردم از مسکو افزایش نداد.