روزنه گشایی فراسرزمینی ها

کارشناسان معتقدند؛ ایران می تواند در چنین شرایطی با کشت فراسرزمینی به فعالیت کشاورزی در خارج از مرزهای ملی به‌منظور تولید مواد غذایی، نهاده‌های کشاورزی و محصولات اساسی برای نیازهای داخلی کشور، تمرکز کند. به گفته این گروه از کارشناسان؛ از طریق این روش می‌توان به امنیت پایدار دست یافت. هرچند در سال‌های اخیرایران تلاش کرده است تا با اجاره یا خرید زمین‌های کشاورزی در برخی از کشورهای آفریقایی، به این مهم بپرازد، اما با توجه به اینکه ایران یکی کشورهایی به شمار می آید که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی شدید قرار دارد که با کاهش بارندگی و افزایش دما روبه‌روست، کشت فراسرزمینی می تواند این امکان را فراهم ‌آورد که منابع آبی دیگری را برای تولید مواد غذایی مورد بهره‌برداری قرار دهد.

تامین نیازهای کشاورزی و دامپروری در خارج از مرزها

بهمن اسداللهی، کارشناس کشاورزی در این باره به «آرمان ملی» گفت: تحریم‌ها، کم آبی، کمبود منابع ارزی و ریالی و داده های کشاورزی از جمله شاخص هایی است که باعث شده سیاست گذاران دراندیشه جایگزین کردن راه های جدید به منظور تامین آنچه موردنیاز آنهاست همزمان با تشدید تغییرات اقلیمی باشند. در حقیقت واردات برخی از اقلام و نهاده های کشاورزی مانند کود و سموم شیمیایی و ... با توجه به تشدید تحریم ها ایران را دچار تنگناهای مضاعفی کرده است، در نتیجه به نظر می رسد که باید مسئولان با انتقال بخشی از تولیدات کشاورزی خود به خارج از کشور، اثرات این تحریم‌ها را کاهش دهد. کشت فراسرزمینی ایران به عنوان یکی از راهکارها و اهداف مورد نظر در این حیطه درنظر گرفته شده است تا در راستای توسعه همکاری ها با برخی از کشورها به صورت دوجانبه از آن بهره جوید . در این راستا برخی از کشورها مانند قزاقستان با داشتن منابع آبی غنی و زمین‌های وسیع کشاورزی، یکی از شرکای اصلی ایران در پروژه‌های کشت فراسرزمینی محسوب می‌شود که می تواند به ایران در تولید غلات و دانه‌های روغنی کمک کند.

برون‌رفت از بحران بی‌آبی و فرونشت زمین

او افزود:  نقش کشت فراسرزمینی در بهبود امنیت غذایی ایران تحت شرایط تحریم و کم‌آبی بسیار موثر است، چرا که مشکلات ناشی از چالش های موجود مانند؛ بحران شدید کم‌آبی، کاهش نرخ میزان بارندگی ها در مقایسه با دیگر نقاط جهان، تشدید برداشت آب های زیرزمینی و بحران فرونشست ها و ... به جایی رسیده است که امکان رشد کشاورزی و صنایع مرتبط و در نهایت تامین مواد غذایی موردنیاز در این زمینه با چالش  روبه‌رو شود. با توجه به اینکه کشاورزی، مصرف کننده اصلی منابع آبی است که حدود 90 درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است، کشور را در حوزه های مختلف تا آستانه بحران پیش برده است. این کارشناس اضافه کرد: چالش ها و  معضلات موجود در این زمینه، تاثیرات منفی بر بخش کشاورزی و مواد غذایی مورد نیاز جامعه داشته است. تحریم‌ها وارد بذر، کود، و تجهیزات کشاورزی را مختل کرده و ایران را در افزایش تولید داخلی را محدود ساخته است. علاوه بر این، هزینه‌های نفتی که یکی از منابع اصلی بودجه دولتی است، برنامه‌های توسعه کشاورزی و زیرساخت‌های مرتبط را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این رو کشت فراسرزمینی به عنوان یک راه حل برای مقابله با چالش های مطرح شده مطرح شده است تا با کمک آن نسبت به اجاره یا خرید زمین‌های کشاورزی فراسرزمینی با منابع آبی فراوان و اراضی حاصلخیز، به‌ویژه در کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین، نسبت به تولید محصولات خود اقدام کند. این کشورهای غالبا دارای هزینه‌های تولید پایین‌تر و قوانین منعطف‌تری برای سرمایه‌گذاری خارجی هستند. ایران می‌تواند از این طریق، محصولات مورد نیاز مانند غلات، روغن‌ها و حتی خوراک دام را تولید کند و به کشور وارد کند.

دیپلماسی اقتصادی برای رونق کشت فراسرزمینی

اسداللهی ادامه داد: کشت محصولات پرمصرف در دیگرکشورها با منابع آبی وزمین های حاصلخیز، فشار بر منابع آبی داخلی را کاهش می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند تا منابع محدود آب برای تولید محصولاتی با مصرف آب کمتر امکان‌پذیر شود. به این ترتیب به نظر می رسد، اجرای بهینه‌سازی کشت فراسرزمینی، رفع نیاز ایران در این حوزه را  به بهترین شکل ممکن امنیت غذایی ایران را تضمین کند و دولت نیز می تواند در تعامل با بخش خصوصی از راهکارهای پیشنهادی برای بهینه‌سازی بخش کشاورزی وتامین امنیت غذایی کشور بهره جوید. در این راستا دولت و مسئولان می تواند با استفاده مناسب از دیپلماسی اقتصادی مناسب و تنوع‌بخشی به کشورهای مناسب برای اجرای کشت فراسرزمینی با یافتن کشورهای جدید، به کشت محصولات خود در خارج از مرزها تنوع بخشد. این امر باعث کاهش وابستگی به یک کشور خاص می شود و ریسک های سیاسی و اقتصادی را کاهش می دهد، چرا که کشورهای مختلف ممکن است برای کشت محصولات متنوع و مناسب، به تولید محصولات استراتژیک کمک کنند.

ضرورت ایجاد چارچوب‌های قانونی مالی مناسب

او با تاکید بر اجرای اتوماتیک تامین امنیت غذایی بیشتر کشور با استفاده از این روش گفت:  ایران باید سعی کند در کشورهای مختلفی که دارای شرایط مناسب کشاورزی و روابط دوستانه با ایران هستند، اقدام به سرمایه‌گذاری کند تا در صورت بروز مشکلات سیاسی یا اقتصادی در یک کشور، سایر پروژه‌ها در مناطق دیگر همچنان پایدار بمانند. همچنین دولت باید با مشارکت بخش خصوصی به تقویت این پروژه‌ها کمک کند. شرکت‌های فعال در بخش کشاورزی ایران می‌توانند با استفاده از تجربه و تخصص خود در مدیریت پروژه‌های کشاورزی، بهره‌وری و کارآمدی را افزایش دهند،البته بدیهی است ایجاد چارچوب‌های قانونی و مالی مناسب برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در این حوزه ضروری است تا مدیریت پایدار منابع طبیعی در کشورهای میزبان ضمن حفظ منافع ملی، امنیت غذایی جامعه و حفظ منابع آب در بحران بی آبی و ... به خوبی تامین شود.

الزامات رونق کشت فراسرزمینی

بر اساس این گزارش؛ سیاست کشت فراسرزمینی در برخی از کشور‌ها دنبال می‌شود و در واقع آنان میزبان کشور‌های دیگر برای کشت انواع محصول هستند. براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در جهان است و رتبه ۳ تا ۱۹ را در تولید ۲۰ محصول مهم کشاورزی به خود اختصاص داده است. همچنین گزارش مرکز آمار ایران می‌گوید در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ ایران ۱۵.۷ میلیون هکتار اراضی زراعی داشته که ۱۱.۶ میلیون هکتار از آن زیر کشت محصولات سالانه و ۴.۱ میلیون هکتار تحت آیش (رها کردن زمین به منظور بازیابی و ذخیره مواد آلی) بوده است. همچنین میزان بارش جوی ایران ۴۱۳ میلیارد مترمکعب و میزان آب تجدیدپذیر کشور ۱۳۰ میلیارد متر مکعب است. بر اساس آمار وزارت نیرو حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب از آب کشور نیز در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. اما کشاورزی در ایران بدون مشکل نیست. یکی از مشکلات آن نظام بهره‌برداری است؛ کوچک بودن واحد‌های تولید محصولات و پراکندگی قطعات اراضی کشاورزی از جمله آن‌هاست که موانعی بر سر راه مکانیزاسیون و استفاده از تجهیزات روز است. به عنوان نمونه اراضی کشاورزی یک بهره بردار در سطح کشور به طور متوسط ۹/۴ هکتار است که در مقایسه با کشور‌هایی مانند کانادا با ۲۷۳ هکتار، برزیل با ۷۲ هکتار، انگلستان با ۷۱ هکتار و آمریکا با ۱۷۵ هکتار اصلا قابل مقایسه نیست و بسیار پایین است.  در حال حاضر ایران با کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی مواجه است. در شرایطی که سوخت و برق به نسبت دیگر کشور‌ها ارزان است، افراد با خرید یک پمپ آب از منابع ناچیز آبی برداشت می‌کنند که خود عوارض دیگری، چون فرونشست را به همراه دارد. بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه ایران هم باید ۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی در سایر کشور‌ها تا پایان برنامه به این امر اختصاص دهد. وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده است که قرار است با کشور‌های هدف از جمله آفریقا، آمریکای جنوبی و CIS قزاقستان، روسیه، ارمنستان، تاجیکستان، پاکستان، عراق، اندونزی  مذاکراتی انجام شود.  در کشور‌هایی مانند برزیل، آرژانتین و ونزوئلا مزیت‌های فراوانی برای کشت فراسرزمینی وجود دارد که با توجه به بارندگی فراوان در آن کشور‌ها تقریباً تمام کشت‌ها به صورت دیم است و میزان بارندگی در این کشور‌ها ۱۰ برابر ایران و کشت در آنجا ارزان‌تر از ایران تمام می‌شود.