سوغات نیویورک؛ احیای برجام؟

 هر چند ملاقات‌ها در حاشیه این نشست با سران و مقامات کشورهای مختلف نیز در جای خود آورده‌هایی را در جهت روابط دوجانبه یا توافقات بین‌المللی برای کشورمان داشته است. یکی از این مسائل که حداقل از سپتامبر سال 2018 که آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد تاکنون یعنی به مدت 6 سال همواره مورد بحث میان ایران و کشورهای اروپایی بوده مساله برجام است که از همان دولت حسن روحانی تیم مذاکره‌کننده چه در زمان نشست مجمع عمومی در حاشیه نشست و چه در زمان‌های دیگر در وین یا نقاط دیگر به مذاکره با طرفین توافق می‌پرداخت و اگر همان زمان نیز شرایط به سمت و سوی درستی می‌رفت شاید در همان اسفند ماه سال 99 دوباره شاهد احیای برجام بودیم اما اینگونه نشد. در 3 سال دولت  شهید رئیسی نیز تلاش‌ها در این مسیر ادامه یافت، اما دستاوردی حاصل نشد. چنانکه چند ماهی است که بسیاری از تحلیلگران معتقدند که برجام احیا شدنی نیست و ایران باید برای بر داشته شدن تحریم‌های خود در قالب و سازو کار دیگری وارد عمل شود. اما با روی کارآمدن دولت پزشکیان و بازگشت معماران برجام به راس دیپلماسی این امید می‌رود که شاید هنوز امیدواری‌ها در این مسیر ادامه پیدا کند. همان‌طور که خود رئیس‌جمهور پیش از سفر به نیویورک نیز بارها بر لزوم برداشته شدن تحریم‌ها و مذاکره با غربی‌ها بر سر برجام تاکید کرده بود و این مهم را به‌عنوان یک مساله کلیدی در سازمان ملل و نشست‌های جانبی نیز مطرح کرد. چنانکه مسعود پزشکیان پس از بازگشت از نیویورک در این خصوص گفت: «درباره برجام گفت‌وگو کردیم، با اروپا دغدغه‌ها را بیان کردیم و قرار شد وزرای خارجه این مساله را مجدد بررسی کنند.»  سیدعباس عراقچی نیز در همین مسیر با همتایان خود و همچنین جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین رافائل گروسی؛ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به گفت‌وگو و مذاکره پرداخت. نکته مهم اینکه اگر ایران مجدانه و پیگیر احیای برجام را دنبال نماید به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها نیز این مساله را پذیرفته و مذاکرات از سر گرفته می‌شود. مهم پذیرش موضوع در گام اول است. رافائل گروسی اظهارداشت: «در گذشته توافق برجام وجود داشت که فقط اسم آن باقی مانده است. ما باید به یک نسخه به‌روز شده از توافق قبلی یا چیزی متفاوت از آن دست یابیم.» هر چند که موضوع متناقض آمریکایی‌ها نیز در جای خود قابل بحث و بررسی است. چنانکه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص موضع آمریکایی‌ها در قبال برجام، احتمال احیای آن و از سرگیری مذاکرات بیان داشت: «در صورت پیروزی کامالا هریس نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، دولت او برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران آماده است.» لذا به نظر می‌رسد که می‌توان علاوه بر رساندن درست پیام ایران به جهانیان مساله احتمال از سرگیری مذاکرات در راستای احیای برجام را یکی از دستاوردها و ارمغان‌های سفر رئیس‌جمهور به نیویورک در نظر گرفت. حال باید دید که شرایط برای تحقق این مساله تا چه مساعد و فراهم خواهد شد.

*سوغات‌ نیویورک

جدای از عملکردهای سیاسی و دیپلماتیک هیأت ایرانی در نیویورک مسائل فرهنگی و تاریخی نیز همواره مورد توجه بوده و در این مسیر نیز همه ساله مذاکراتی در جهت بازگردادن الواح تاریخی ایران باستان از دوره هخامنشیان و... به کشورمان انجام شده که در هر سال تعداد مشخصی از این الواح به کشور استراداد شده است. آنطور که رسانه‌ آورده‌اند ۱۷۹ قطعه در نخستین محموله ارسالی در سال ۱۳۲۷ به تهران رسید، دومین محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگردانده شد، محموله سوم شامل ۳۰۰ قطعه در سال ۱۳۸۳ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران برگشت، اما در جریان بازگشت محموله چهارم به ایران مشکلی ایجاد شد و یک شکایت جریان استرداد الواح هخامنشی به ایران را تغییر داد در این راستا دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به‌صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود. اما شرایط اینگونه پیش نرفت و به گفته مونسان؛ وزیر وقت میراث فرهنگی و گردشگری با تلاش‌های دولت حسن روحانی جلوی مصادره اموال گرفته شد و پس از مکاتبات بسیار در وزارتخانه میراث برای بازگردادند این آثار به کشور پیگیری‌ها نتیجه داد و باب این اتفاق باز شد و در نهایت ۱۷۸۰ لوح در سال 98 به ایران بازگردانده شد. اما این پایان کار نبود و در پنجمین مرحله از استرداد محموله‌های الواح هخامنشی در دولت مرحوم رئیسی و پس از سفر وی به آمریکا به گفته ضرغامی وزیر وقت میراث فرهنگی ۳۵۰۶ لوح تاریخی مربوط به دوره هخامنشی در بازگشت رئیس‌جمهور ازسفر آمریکا، به ایران منتقل شد.

*استرداد ششمین محموله

اما دور ششم استرداد الواح هخامنشی به کشور با سفر دکتر مسعود پزشکیان به نیویورک رقم خورد تا نهمین رئیس‌جمهور نیز در متن این حرکت قرار گیرد و از این جهت برای ایرانیان پیام‌آور شادی باشد. در همین راستا همزمان با بازگشت رئیس‌جمهوری مسعود پزشکیان از نیویورک به ایران، ۱۱۰۰ لوح تاریخی متعلق به دوران هخامنشی و داریوش اول، از آمریکا به ایران بازگردانده شد. این‌ لوح‌ها به خط میخی و به زبان عیلامی است. این سوغاتی رئیس‌جمهور نتیجه رایزنی‌های فشرده وزارت امور خارجه، وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری با موسسه شرق‌شناسی شیکاگو است که اکنون محموله جدیدی از آن به ایران بازمی‌گردد. این الواح اغلب به خط میخی و زبان عیلامی و یا آرامی در اشکال و ابعاد مختلف هستند که موضوعات آن‌ها عمدتا در خصوص مدیریت منابع، راه‌ها، روابط اجتماعی، مایحتاج اساسی زندگی، دستمزدها و اقتصاد جامعه هخامنشی در زمان داریوش اول است. در اسفند ۱۳۱۱ شمسی در کاوش‌های باستان‌شناسی باروی تخت جمشید حدود ۳۰ هزار لوح گلی مربوط به دوره هخامنشی به خط میخی توسط گروه باستان‌شناسی موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو کشف شد. در سال ۱۳۱۴ شمسی پس از توافق دولت وقت ایران با موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو مقرر شد الواح برای ترجمه و مطالعه محتوای آن به موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به امانت سپرده شود که روند استرداد آن هم‌چنان ادامه دارد.