فاجعه در کمین تهران؛ نشست زمین

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از زندگی ۳ میلیون نفر در تهران بر روی پهنه فرونشست خبر داد؛ مناطقی که بیشتر در جنوب غرب پایتخت متمرکز شده اند و البته با فرونشست زمین طبعی است که مناطق همجوار و کل شهر را به لحاظ زیرساخت ها و ارتباطات تحت تاثیر قرار دهند. از سوی دیگر و همانطور که بارها در گزارش های از طریق همین رسانه گفته شده، کمبود و از بین رفتن منابع و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی در ارتباطی تنگاتنگ با فرونشست زمین قرار داشته و در واقع یکی اصلی ترین و شاید دلیل اصلی این بحران هولناک است که رسانه ها از آن تحت عنوان بمب ساعتی زیر پای شهروندان یاد می کنند. بر اساس آخرین آمار وضعیت منابع آب زیرزمینی در ایران به شدت بحرانی است. سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب از حجم آب‌های تجدیدناپذیر و آبخوان‌های کشور کاهش می‌یابد و این روند نگران‌کننده نشان‌دهنده استفاده بی‌رویه از این منابع و ناتوانی در بازسازی و احیای آنهاست که به بروز پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین در مناطق مختلف منجر شده است.

ایران در معرض خطر

بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۳، ایران سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب از منابع آب تجدیدناپذیر خود را از دست می‌دهد. این منابع به دلیل برداشت بیش از حد و ناتوانی در بازسازی طبیعی دچار افت شدید شده‌اند. در نتیجه این فرایند، پدیده‌های ناگواری همچون فرونشست زمین در بسیاری از مناطق کشور به وقوع پیوسته است.

کمبود منابع آب زیرزمینی در ایران آسیب‌های جدی و گسترده‌ای را به بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کشور وارد می‌کند. برخی از این آسیب‌ها شامل موارد زیر هستند، یکی از عمده‌ترین پیامد‌های برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین است. این پدیده به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران مانند استان‌های فارس، تهران و کرمان شدیدتر است و زیرساخت‌های شهری، ساختمان‌ها، جاده‌ها و حتی زمین‌های کشاورزی را به خطر می‌اندازد.

علاوه بر این حدود ۹۰ درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و کاهش آب زیرزمینی مستقیماً تولید محصولات کشاورزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با کاهش آب، زمین‌های کشاورزی قابل کشت کم می‌شوند و این مسأله تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشور است. این مسئله می‌تواند منجر به افزایش واردات مواد غذایی و وابستگی به منابع خارجی شود.

به گزارش ایسنا، بسیاری از شهر‌ها و روستا‌های ایران به منابع آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب وابسته‌اند. کاهش این منابع باعث کمبود آب شرب و ایجاد بحران‌های اجتماعی و مهاجرت اجباری به مناطق دیگر می‌شود. در برخی مناطق ایران، کمبود آب شرب به حدی رسیده که انتقال آب از دیگر مناطق یا آب‌رسانی با تانکر به یک ضرورت تبدیل شده است.

باید گفت که با کاهش منابع آب زیرزمینی، دولت مجبور به صرف هزینه‌های گزافی برای انتقال آب از منابع دیگر، شیرین‌سازی آب دریا و مدیریت بحران‌های آب می‌شود. این هزینه‌ها نه تنها فشار بر بودجه عمومی کشور وارد می‌کند، بلکه مانع از توسعه پایدار زیرساخت‌های دیگر نیز می‌شود. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی باعث از بین رفتن اکوسیستم‌های طبیعی وابسته به این منابع می‌شود. تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌هایی که از این منابع تغذیه می‌شوند، به شدت آسیب می‌بینند و این باعث نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی وابسته به این اکوسیستم‌ها می‌شود. این آسیب‌ها در کنار هم موجب بروز بحران‌های چندوجهی در کشور می‌شوند که نیازمند مدیریت دقیق و اقدامات فوری هستند.

بحران فرونشست در پایتخت و چشم امید به دولت چهاردهم!

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره اظهارات رییس جمهوری در اولین نشست خبری درباره بحرانی شدن فرونشست در تهران، گفته: در حال نرخ فرونشست زمین در تهران به ویژه در منطقه جنوب غربی تهران در بیشینه مقدار خود به 20 سانتیمتر در سال رسیده‌ است. این پهنه فرونشستی وسعتی در طول 50 کیلومتر و به عرض 30 کیلومتر دارد و پهنه وسیعی را اشغال کرده‌است.

علی بیت‌الهی در گفت‌و گو با ایلنا، افزود: هر چه به انتهای این پهنه فرونشستی می‌رسیم به تدریج نرخ فرونشست کم می‌شود و در حاشیه به صفر می‌رسد.

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به مناطقی از تهران که درگیر پدیده فرونشست زمین هستند، گفته: جنوب غربی مرکز شهر تهران مشمول مناطق چهاردانگه و اسلامشهر را شامل می‌شود اما مناطقی مانند 17، 18، 19 و جنوب منطقه 21 درگیر فرونشست زمین هستند و در مناطق 10 و 11 هم شاهد فرونشست زمین به صورت لکه‌ای هستیم.

بیت‌الهی افزوده: نکته مهم این است که در سال‌های گذشته فرونشست در تهران چنین وسعتی نداشت و وقتی از فرونشست صحبت می‌کردیم تنها در حاشیه‌هایی از مناطق 17، 18 و 19 فرونشست دیده می‌شد. پدیده فرونشست زمین توسعه٬یابنده است و هر روز پیش می‌روند و مناطق درگیر فرونشست توسعه پیدا کرده‌اند و امروز مرکز تهران در مناطق 10 و 11 درگیر فرونشست شده‌اند.

اودر پاسخ به این سوال که چه جمعیتی از تهران در محدوده فرونشست زندگی می‌کنند و فرونشست چه جمعیتی از تهران را تهدید می‌کند؛ تاکید کره: طبق مطالعات انجام شده با احتساب شهر تهران و شهرهای اطراف آن، امروز 3 میلیون نفر بر روی پهنه فرونشست ساکن هستند.

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره تبعات اقتصادی فرونشست اظهار داشته: مطالعاتی در این باره انجام داده‌ایم از نظر تبعات اقتصادی فرونشست فقط در تهران کافی است به این موضوع اشاره داشته باشیم که مخزن سوخت ری که تامین کننده بنزین عمده کلانشهر تهران است و از این مخزن لوله‌های بنزین به شهران و محدوده شرقی تهران سوخت منتقل می‌شود، دقیقا بر روی کانون پهنه فرونشستی قرار دارد. همچنین پالایشگاه جنوب تهران دقیقا در همین محدوده فرونشستی واقع شده که هرگونه رخدادی می‌تواند علاوه بر تبعات اجتماعی، تبعات اقتصادی قابل توجهی به دنبال داشته باشد.

بیت‌اللهی گفته: بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها و تاسیساتی دقیقا روی پهنه فرونشستی قرار دارند. زون انتقال برق در ورامین وجود دارد که سه خط فشار قوی در این مسیر وجود دارد که هر سه خط درگیر فرونشست هستند که آثار آن مستند شده‌است و در این مناطق شاهد شکاف‌ها و فروچاله‌ها هستیم.

او ادامه داده: موضوع مهم دیگر اقتصاد کشاورزی است که درگیر پدیده فرونشستی شده و سطح مزارع مردم براساس فرونشست ترک خورده است و آبیاری غرقابی وقتی وارد این شکاف‌ها می‌شود به بخش های دیگر از مزرعه نمی‌رسد، کشاورزان وارمین می‌گویند به همین دلیل در حالی که در سال‌های گذشته در این مزارع 17 بار صیفی جات برداشتت می کردیم امروز میزان برداشت‌ها در سال به 3 برداشت رسیده و این جنبه آثار اقتصادی فرونشست‌ را نشان می‌دهد.

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اظهار امیدواری کرده که دولت چهاردهم به این موضوع ورود جدی داشته باشد و بتوانیم در این دولت بر روی این موضوع متمرکز شویم. امروز مرکز تحقیقات به کتابخانه‌ای به اطلاعات درباره فرونشست تبدیل شده‌است که درباره کاهش خطرات فرونشست می‌توانیم اقدام کنیم، امیدواریم که این همت در دولت چهاردهم وجور داشته باشد تا خطرات این پدیده را کاهش دهیم.