تقاضای سرعت و افت کیفی ترجمه‌ها

اما از آنجا که ایران عضو معاهده‌ جهانی کپی‌رایت نیست، شرایط پیچیده، آشفته و آسیب‌زایی را در این عرصه شاهد هستیم که ایجاد رقابت‌ ناشران برسر سرعت و فدا شدن کیفیت ترجمه، ازجمله این آسیب‌هاست. فرانک سالاری، یکی از مترجمان فعال در عرصه آثار ادبی در تشریح شرایط موجود می‌گوید:«این روزها با وجود رشد شبکه‌های اجتماعی، وب‌ سایت‌ها و تقاضای سرعت از جانب برخی ناشرها، ترجمه باکیفیت اهمیت چندبرابری پیدا کرده است.» او براین باور است که: «نبود تیم تخصصی و تحریریه حرفه‌ای از جمله ضعف‌های برخی ناشران محسوب می‌شود. گاهی شاهد هستیم بعضی ناشرها تنها به گردش مالی مجموعه فکر می‌کنند خبری از نظارت در روند تولید و چاپ یک اثر نیست.»

با توجه به اینکه به تازگی ترجمه‌ کتاب‌های «اجازه نده او بماند» نوشته نیکولا ساندرز، «عکس‌های پنهان» نوشته جیسون ریکولاک و «اینجا همه دروغگو هستند» نوشته شاری لاپنا از شما و به همت نشر شبنا در دسترس مخاطبان کتاب قرار گرفته است. ابتدا درباره این آثار و موضوع و ویژگی‌های داستا‌نویسی نویسندگانش توضیح دهید.

«اجازه نده او بماند» اثر نیکولا ساندرز، با روایت زنی سی‌و‌سه ساله به نام جوآن آغاز می‌شود که با همسرش و دختربچه سه ماهه‌اش در حومه شهر لندن زندگی آرامی دارد. جوآن می‌پذیرد دختر بیست‌و‌یک ساله شوهرش برای مدتی کوتاه با آنها زندگی کند. او مشتاقانه منتظر پیوندی مجدد با دخترخوانده‌اش است؛ چرا که این دختر به دلیل ازدواج پدرش با او، با پدرش نیز قطع رابطه کرده. با گذشت زمان، این زن با گذشتهٔ تلخ زندگی دخترخوانده و همسرش آشنا می‌شود. از آنجا که برخی رازها برملا می‌شود، زن نگران امنیت دختر نوزادش می‌شود.او برای حفظ امنیت فرزندش هرکاری انجام می‌دهد. اتفاقات تاریک و پیچیده‌ای رخ می‌دهد که به سلامت عقل و امنیت خود شک می‌کند، آیا همان‌طور که شوهر و دختر خوانده‌اش مدعی هستند، دچار توهم و پارانویید شده است یا اینکه قربانی دیگری در این درام خانوادگی خطرناک است؟ به‌همین دلیل سعی می‌کند بفهمد این دروغ از کجا شروع و به کجا ختم می‌شود. سبک نویسنده در این اثر شامل لحنی سرد، ناراحت کننده، دلهره‌آور و ناپایدار است. ممکن است خواننده بخواهد قهرمان داستان به روشی خاص عمل کند، ولی قراردادها او را ملزم می‌کند کارها را به گونه‌ای انجام دهد که برای شخصیت او منحصر به فرد است. اگر شخصیت‌ها به نوعی پارانوئید، دیوانه، خشن و آسیب‌زا نبودند، روند داستان هیجانی و روان‌شناختی نبود. سبک نگارش نویسنده شایسته تقدیر است .داستان دارای طرح و آهنگی رضایت‌بخش است. قصه دخترخوانده ضمن سه هفته پس از نقل مکان به پایان می‌رسد. بنابراین بسیاری از اقدامات با واکنش‌های سریع در همین بازه زمانی محدود صورت می‌گیرد. سبک ساده نویسنده از لذت داستان کم نمی‌کند. پایان آن بسیار عجیب و غریب است، درست در زمانی که خواننده فکر می‌کند پایان را درست حدس زده است، با غافلگیری دیگری روبه‌رو می‌شود. نیکولا ساندرز بیشتر به خاطر رمان‌های مستقل خود شناخته می‌شود. در حال حاضر 2 رمان از او به چاپ رسیده است. اولین نسخه مستقل در سال 2020 به نام «همه‌ دروغ‌ها» منتشر شد. جدیدترین رمان، اجازه نده او بماند، در سال 2023 منتشر شد. رمان ساندرز، «اجازه نده او بماند» نامزد جوایز گودریدز، بهترین معمایی و هیجان انگیز سال 2023 شده است.

در کتاب بعدی یعنی «عکس‌های پنهان» اثر جیسون ریکولاک، مالوری کویین دختر 23 ساله که به تازگی از مرکز بازپروری ترک اعتیاد مرخص شده است، شغل جدیدی پیدا می‌کند و به عنوان پرستار بچه در حومه باصفای اسپرینگ‌بروک، ‌نیوجرسی مشغول به کار می‌شود. او از پسر بچه‌ پنج ساله‌ای به نام تِدی مراقبت می‌کند که عاشق نقاشی است و نقاشی‌ها ابتدا ساده و کودکانه است اما پس از مدتی  تبدیل به تصاویر بد و پیچیده‌ای می‌شوند که به سختی بتوان اسم آن را نقاشی کودکانه گذاشت. شخصیت‌های داستان گیرا و جذاب است، سرعت روایت سریع و سبک نوشتاری جذابی دارد و طرح داستان فریبنده و چندان قابل پیش‌بینی نیست. این اثر در ژانر رمان‌های مصور قرار می‌گیرد.‌ علاوه‌براین رمان به‌خاطر موقعیت‌های دلهره‌آورش در ژانر جنایی، ژانر رمان‌های ترسناک نیز قابل بررسی است و خواندن آن برای طرفداران کتاب‌های ماجراجویی پیچیده و چالش‌های داستانی می‌تواند جالب توجه باشد. ریکولاک نویسنده عکس‌های پنهان، قلعه غیرممکن و (آخرین نفر عروسی، اکتبر 2024 به چاپ می‌رسد) است که آثار او به بیش از سی زبان دنیا ترجمه شده است. او اهل آمریکاست که سال‌ها ناشر مستقل «Quirk Books» بوده است. امروزه از اعضای فعال انجمن نویسندگان شرق و نویسندگان کتاب‌های اسرارآمیز آمریکاست و همراه با همسر، فرزندان و حیوانات خانگی‌اش در فیلادلفیا زندگی می‌کند. اگرچه نام ریکولاک را روی جلد بسیاری از کتاب‌های کویرک بوکس نمی‌بینید، ولی از آثار ناشناس او مجموعه ماوراء طبیعی از مدرسه لاوکرافت است که با نام مستعار چارلز گیلمن نوشته شده است.کتاب «قلعه غیرممکن»، اکیداً اولین کتاب  او نیست. اما اولین باری است که آقای ریکولاک نام خود را بر روی یک اثر داستانی می‌گذارد. «قلعه غیرممکن» به 12 زبان ترجمه شد و نامزد نهایی جایزه ادگار شد. «عکس‌های پنهان» جوایزی را برای نویسنده‌اش کسب کرده، ازجمله: «جایزه‌ بهترین کتاب ژانر وحشت به انتخاب گودریدز2022» و جایزه بهترین کتاب آمازون در سال 2022. همچنین در فهرست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز و کتاب‌های پرفروش ملی کشورش قرار گرفته است.

اما «اینجا همه دروغگو هستند» اثر شاری لاپنا، مضمونی معمایی-تعلیقی دارد.دربارهٔ مسایل عمیقی مثل خیانت، خشونت رفتاری والدین، اثرات جانبی این رفتار بر روح و روان فرزندان، روابط انسانی،اجتماعی و دروغ گویی تاکید دارد.داستان در ابتدا با گم شدن دختربچه‌ای به نام «ایوری» شروع می‌شود اما در دنبالهٔ داستان خواننده متوجه می‌شود انسان‌های یک محله و حکایت تک‌تک همسایه‌ها زیر ذره‌بین روانشناختی نویسنده گرفته است. این کتاب روابط میان همسایه‌ها و رازهایی که پشت پرده‌ خوشبختی ظاهری خانواده‌ای پنهان است را برملا می‌کند. اما در نهایت با بررسی جزییات مشکلات عمیق رفتاری، روانی و معضلات درون خانوادگی نمایان می‌شود. از دیگر موضوعات پرداخته شده در این داستان، بررسی نتایج برخورد اجتماعی افراد در محیط کار است که گاهی دارای تبعاتی سنگین و ناخوشایند است. شاری لاپنا رمان‌نویس کانادایی است که بیشتر برای داستان مهیج زوج همسایه (در ایران با عنوان زن همسایه به چاپ رسیده) در سال 2016 به شهرت رسید، رمانی پرفروش که در کانادا و سایر کشورها منشر شده است. نخستین رمان او تحت عنوان «چیزهایی که پرواز می‌کنند» در سال 2008 انتشار یافت.این رمان در فهرست آثار راه یافته به مرحلهٔ نهایی سانبرست در سال 2009 قرار داشت.رمان دوم با عنوان «اقتصاد شادمانی» در زمرهٔ  آثار راه یافته به مرحلهٔ نهایی جایزهٔ استیون لیکاک در سال 2012 قرار داشت.برخی از نوشته‌های او در «تریلرهای خانگی» جای می‌گیرند. لاپنا قبل از نویسندگی، وکیل و معلم انگلیسی بوده است.در ظاهر شاید به نظر برسد، لاپنا نویسنده‌ای بوده که یک شَبه به موفقیت دست یافته، اما مسیر او برای تبدیل شدن به نویسنده‌ای پرفروش، در واقع طولانی و پر فراز و نشیب بوده است. از توانمندی‌های این نویسنده می‌توان به این مطلب اشاره کرد که در اغلب کتاب‌هایش، مخاطب را درگیر داستانی پرپیچ و خم می‌کند که تا لحظهٔ آخر با غافلگیری‌های خاص، خواننده را مبهوت می‌کند.

تاکنون بیش از ۲۵ عنوان کتاب در حوزه ترجمه از شما به چاپ رسیده است. با توجه به سابقه فعالیت شما در این حوزه، به نظر شما توجه به چه موارد و ظرفیت‌هایی در ترجمه ادبی حائز اهمیت است؟

هدف پروژه، سبک نویسنده از مواردی است که هر مترجمی باید به آن توجه داشته باشد. این روزها با وجود رشد شبکه‌های اجتماعی، وب‌ سایت‌ها و تقاضای سرعت از جانب برخی ناشرها، ترجمه باکیفیت اهمیت چندبرابری پیدا کرده است. بنابراین از جمله مواردی که در انتخاب و تولید یک اثر برای خودم حائز اهمیت است، عبارتند از سلیقه ادبی، انتقال مفاهیم درست به جامعه، پایبندی ناشر به تولید اثری با کیفیت و وجود تیم حرفه‌ای در روند تولید یک کتاب. با توجه به رشد محتوا و پژوهش‌های اجتماعی - روانشناسی و تأثیر چشمگیری که بر زندگی مردم دارند، بسترسازی برای ترجمه آثار کیفی و ارزشمند در این حوزه نیاز اولیه محسوب می‌شود. تبادل آثار ادبی ارزشمند ایران با کشورهای همسایه در رشد و شکوفایی این صنعت نقش به سزایی دارد. این بازار علاوه بر رونق نیاز به پالایش دارد و فاصله شعار تا واقعیت بسیار است. برای تحقق این امر نیاز به اجماع گروهی از متفکران، منتقدان و مدیران دلسوزی است که به این وضع سامان دهند.

با توجه به استقبال از آثار ترجمه‌ای، زمینه‌ معرفی و فعالیت مترجمان بسیاری در سال‌های گذشته بیشتر فراهم شده است. اساسا ضرورت‌ها و لازمه‌های ترجمه‌ حرفه‌ای چیست؟

یکی از مهم‌ترین نکات ترجمه حرفه‌ای بهره‌برداری از اصول تحقیق و پژوهش در ارائه یک پروژه است. آشنایی و تسلط به دایرهٔ لغات فارسی از دیگر موارد مهم است، برای مثال مترجمی که در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند باید تسلط کافی به زبان و محاوره قابل فهم برای کودک داشته باشد. از آنجا که امانتداری و وفاداری به نویسنده یکی از اصول مهم ترجمه است، قبل از انتخاب یک اثر با تسلط کامل به متن به این آگاهی می‌رسد که قرار است چه پیام یا مفهومی را از نویسنده به جامعه منتقل‌ کند.

همانطور که اشاره کردید، سرعت در ترجمه و انتشار آثار از سوی مترجمان و ناشران مهم است. به نظر شما این مسأله تا چه میزان بر سطح کیفی تاثیرگذار بوده است؟

دوستان، مترجمان و منتقدان محترم بارها دغدغه‌های خود را در این زمینه ابراز و اظهار نگرانی کرده‌اند. اما تا زمانی که نظارتی جدی براین روند وجود نداشته باشد، سخن گفتن بیهوده و تکرار مکررات است. برای نمونه، نبود تیم تخصصی و تحریریه حرفه‌ای از جمله ضعف‌های برخی ناشران محسوب می‌شود. گاهی شاهد هستیم بعضی ناشرهای قدیمی و اهل فن کنار رفته و با ورود نسل جوان که تنها به گردش مالی مجموعه فکر می‌کنند خبری از نظارت در روند تولید و چاپ یک اثر نیست. پیگیری اجرای قانون کپی رایت از اهم واجبات در این حرفه است؛ بلکه عده‌ای دست از مسابقه برای ترجمه آثار نویسندگان معروف بردارند. انتخاب سیاق غیربازاری درفروش(یا حذف روش مارکتینگ به اصطلاح جایزه بگیری در صنعت کتاب) پایبندی به تسلط و تعهد ادبی در میان مترجم‌ها و ناشران همچون گذشته، منجر به تولید آثاری باکیفیت خواهد شد.