ظریف، مشاوری امین برای عراقچی

به طور مشخص طی سال‌ها و دهه‌های گذشته دولت‌هایی که روی کار آمده‌اند 2 نوع رویکرد را در عرصه سیاست خارجی پیش گرفته‌اند. رویکرد نخست: تعامل با دنیا، تنش‌زدایی؛ مذاکره و گفت‌وگو  و رویکرد دوم: یکجانبه‌گرایی یا به عبارت بهتر سیاست نگاه به شرق. هر چند که یکی از اصول اصلی سیاست ایران بر مبنای نه شرقی و نه غربی است. لذا به عقیده کارشناسان و صاحبنظران رهیافتی در سیاست خارجی موثر و پیش برنده است که بتواند در تعامل با سایر کشورها به صورت متوازن و هدفمند در پی کسب منافع ملی باشد و هر تلاشی در جهت پیوستن به سازمان، معاهده یا انعقاد توافقی در راستای همین امر پیش رفته و محقق گردد. البته ناگفته نماند که اصل حاکم بر تمامی دولت‌ها که بر پایه ‌آن مشی و روش و برنامه خاص خود را در حوزه سیاست خارجی تبیین می‌کنند بر پایه 3 گانه عزت، حکمت و مصلحت استوار است و در ذیل این 3 گانه رویکرد سیاست خارجی خود را تبیین و مطرح می‌کنند. به عنوان مثال حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی در دوره ریاست جمهوری خود با ارائه برنامه جدیدی در سیاست خارجی هدف را عزت، حکمت و مصلحت و برنامه سیاست خارجی را بر پایه تنش‌زدایی و گفت‌وگوی تمدن‌ها قرار داد. یا آقای احمدی‌نژاد با هدف همین 3 گانه برنامه خود را بر پایه سیاست نگاه به شرق و نزدیکی به کشورهای بلوک شرق قرار داد. حجت‌الاسلام حسن روحانی نیز با هدف عزت، حکمت و مصلحت سیاست‌گذاری خود در سیاست خارجی را بر پایه تعامل با دنیا و مقابله با افراط‌گرایی، یکجانبه‌گرایی و مقابله با تروریسم قرار داد. البته در دولت مرحوم آیت‌ا.... رئیسی نیز شاهد سیاست همگرایی با همسایگان و تا حد پررنگ‌تری ادامه همان سیاست سابق نگاه به شرق با تمایل بیشتر به سمت روسیه و چین بودیم. حال اینکه در دولت سابق بنا بر  این بود که در قالب یک سیاست خارجی فعال مساله برداشتن تحریم‌ها حل شود، اما با وجود تلاش‌های انجام شده دستاورد چندان موثر و قابل قبولی به دست نیامد. حال با این تفاسیر باید دید که دولت چهاردهم چه سیاست‌گذاری در عرصه سیاست خارجی خواهد داشت.

* سیاست خارجی دولت چهاردهم

مسعود پزشکیان در حوزه سیاست خارجی معتقد به تعامل و گفت‌وگو با دنیاست. شاید اگر در این خصوص به مقاله‌ای که رئیس‌جمهور در تیرماه سالجاری در تهران تایمز منتشر کرده نگاهی بیندازیم سمت‌گیری سیاست خارجی او تا حد زیادی مشخص شود. پزشکیان می‌نویسد: «دولت من قصد دارد سیاستی فرصت‌گرا را پیگیری کند که با ایجاد «تعادل» در روابط با همه کشورها، منطبق با منافع ملی، توسعه اقتصادی و نیازهای صلح و امنیت منطقه و جهان باشد. در این راستا، از تلاش‌های صادقانه برای کاهش تنش‌ها استقبال می‌کنیم و با صداقت به صداقت پاسخ خواهیم داد.» بر این مبنا مشخص است که پزشکیان به‌دنبال تعامل مثبت، هدفمند و مبتنی بر منافع ملی با همه کشورهاست و در این میان فرصت نگاه به شرق و غرب و منطقه را برابر می‌داند. حضور چهره‌هایی مانند محمدجواد ظریف در جایگاه معاون راهبردی رئیس‌جمهور؛ مهدی سنایی در جایگاه معاون سیاسی رئیس‌جمهور و سیدعباس عراقچی در جایگاه وزیر امور خارجه نیز نشان از این مهم دارد که رئیس‌جمهور به‌دنبال تعامل و گفت‌وگو با جامعه جهانی و کشورهای مختلف البته در قالب منافع ملی است. حال در چنین شرایطی این پرسش پیش می‌آید که پزشکیان با مساله تحریم‌ها، توافق در کما مانده برجام و FATF چه خواهد کرد؟ آنچه مسلم است و مورد تاکید شخص وزیر خارجه نیز بوده برجام در حالت فعلی قابل احیا نیست و یا باید تغییراتی در آن حاصل شود و یا اینکه به طور کامل کنار گذاشته شود و ایران و غرب به فکر توافق جدیدی با مفادی تازه باشند. در حوزه مساله FATF نیز قدرمسلم با توجه به نگاه سازنده خود رئیس‌جمهور باید اقدامات لازم صورت گیرد که تا حداقل در صورتی‌که شرایط برای رفع تحریم‌ها و روابط و مراودات تجاری و اقتصادی با سایر کشورها فراهم شد این مساله بازهم مانعی بر سراه راه تجارت خارجی ایران نباشد.

*در روابط با همسایگان با مشکلاتی مواجه هستیم

معاون راهبردی رئیس‌جمهور در جریان بازدید از خانه اندیشه‌ورزان و برگزاری مرحله نهایی جایزه ملی سیاست‌گذاری، اظهار کرد: من از همان ابتدا انتخاب کردم که در معاونت راهبردی فعالیت کنم و از معاونت سیاسی فاصله بگیرم تا نقش وزیرخارجه تحت‌الشعاع قرار نگیرد؛ اکنون نیز با توجه به تجربیاتم در حوزه سیاست خارجی، همچنان به‌صورت غیررسمی به وزارت امور خارجه کمک می‌کنم، اما تمرکز اصلی‌ام بر مسائل راهبردی و توسعه انسانی خواهد بود. محمدجواد ظریف گفت: سیاست خارجی یکی از مسائل اصلی کشور است که باید به آن توجه جدی شود. ما در روابط با همسایگان با مشکلاتی مواجه هستیم که وزارت خارجه به‌تنهایی نمی‌تواند آنها را حل کند. نیاز به همکاری و هماهنگی بین‌بخشی داریم تا بتوانیم این مسائل را مدیریت کنیم. همچنین، وزارتخانه‌های ما باید به‌جای راه‌حل‌محوری، مساله‌محور باشند و از تحلیل دقیق مشکلات به راه‌حل برسند. وی یادآور شد: یکی از مشکلات اساسی ما این است که سازمان برنامه و بودجه به‌جای برنامه‌محوری به بودجه‌محوری تبدیل شده است و مدیران بیشتر وقت خود را صرف حل بحران‌های مالی می‌کنند و به مشکلات توسعه‌ای کمتر توجه می‌شود؛ ما باید بتوانیم گفتمان توسعه را به‌طور جدی‌تر دنبال کنیم و برنامه‌ریزی را در محور قرار دهیم. رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری بیان کرد: یکی از وظایف معاونت راهبردی، حفظ ارتباط بین دولت و نخبگان است،  ارتباط مؤثر با انجمن‌های علمی، دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها می‌تواند به دولت در تصمیم‌گیری‌ها کمک کند، این تعاملات باعث می‌شود تا سیاست‌گذاری‌ها با دقت و براساس نظرات نخبگان علمی پیش برود. ظریف تاکید کرد: ما نیاز به ایجاد هماهنگی بین اندیشکده‌های دولتی و غیردولتی داریم تا از ظرفیت‌های آن‌ها به‌طور مؤثر استفاده کنیم؛ باید این نهادها شفاف باشند و نگرش‌های فکری خود را اعلام کنند، چرا که بیان واضح بنیان‌های فکری می‌تواند به ارتقای سیاست‌گذاری‌ها کمک کند.