سواد برای صلح و درک متقابل

همچنین این سازمان بنابه ضرورت یا نیازهای جامعه جهانی، شعاری برای این روز برمی‌گزیند؛ شعار امسال این روز «ترویج آموزش چندزبانی: سواد برای صلح و درک متقابل» است.

یکی از مهم ترین گرفتاری‌های انسان امروزی عدم درک متقابل بوده و یکی از پیامدهای آن درگیری‌های فردی، قومی، مذهبی، نژادی و ملی است و مهاجرت‌ها، آوارگی‌ها و بی‌جایی‌های گسترده کنونی نیز اغلب نتیجه این درگیری‌های منطقه‌ای و ملی است و نبود صلح. این آوارگی‌ها از سویی نیازمند درک متقابل مهمانان و میزبانان است و از دیگر سو نیازمند کمک با شیوه‌های گوناگون به مهمانان برای درآمیختن سریع تر و با آرامش بیشتر با جامعه میزبان؛ روشن است که مهم ترین ابزار در این شرایط آموزش و زبان خواهد بود. این جاست که سواد و سوادآموزی به عنوان یک ضرورت بی همتا مطرح می‌شود و هم از این روست که در بخشی از بیانیه مفهومی یونسکو به فراخور روز جهانی سوادآموزی می‌خوانیم که:

«در پیوند صلح و سواد می‌توان گفت که گسترش سواد برای تقویت صلح و درک متقابل نیازمند همسویی یا درهم آمیختن سواد و آموزش برای صلح، شهروندی جهانی، حقوق بشر و توسعه پایدار، به ویژه در گستره‌های مرتبط به هدف‌های توسعه پایدار است. این موردها همچنین تحت پوشش توصیه‌ 2023 یونسکو درباره آموزش برای صلح و حقوق بشر، تفاهم جهانی، همکاری، آزادی‌های بنیادین، شهروندی جهانی و توسعه پایدار، در مدیریت سیاست‌ها، برنامه‌ها و تلاش‌ها می‌باشد. این کار دربرگیرنده قدرت بخشی به آموزش برای صلح در چارچوب‌های سیاستی و در پیوند با سواد است؛ این در حالی خواهد بود که اهمیت سوادآموزی و در‌هم تنیدگیِ برنامه‌های آن، فراتر از آموزش رسمی، در چارچوب‌های سیاست‌های ملی و در راستای دستیابی به هدف‌های توسعه پایدار، را نیز در‌برمی‌گیرد. برای نمونه موریتانی برنامه‌ای برای آموزش شهروندِ جهانی و پیشگیری از افراط گرایی از راهِ آموزش پدید آورد و یک برنامه سوادآموزی و آموزش غیر‌رسمی را نیز به شکل آزمایشی با این گونه آموزش‌ها درهم آمیخت. این درهم آمیختگیِ عمدی مهم است؛ افراد باسواد می‌توانند کارهایی انجام دهند که به صلح آسیب می‌رساند. ترویج سواد و صلح با هم، می‌تواند نه تنها به توانمندسازی ارزش‌های دموکراتیک، همزیستی صلح جویانه و همبستگی جامعه کمک کند، بلکه به کاهش نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی نیز کمک می‌کند تا این نابرابری‌‌ها سرچشمه تنش نباشند.»

در پیوند روز جهانی سوادآموزی و چند زبانگی در این بیانیه‌ آمده‌است که: «گسترش سواد در بافت‌های چند زبانه نمی‌تواند این پرسش را نادیده بگیرد که به کدام زبان، چگونه و با چه هدفی باید سواد داشت. نخستین رویکرد بر پایه زبان و چند زبانگی برای توسعه سواد (FLB-ML)، مزایای شناختی، روانی، زبانی، آموزشی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی را، به ویژه برای گویشوران زبان‌های اقلیت به نمایش گذاشته‌است. با این حال پتانسیل این بافت‌ها برای پدید‌آوری جامعه‌ای باسوادتر، تا اندازه‌ای به دلیل محدودیت‌های عملی به شکل کامل اجرا نشده‌اند؛ محدویت‌هایی همچون عدم ظرفیت‌ها یا منابع محدود برای مدیریت برنامه‌های درسی، [پرورش] معلمان و [برگزاری] ارزشیابی‌ها به بیش از یک زبان، نبود محیط‌های مناسب و سیاست‌های وابسته و ... را دربرمی‌گیرند. در آفریقای جنوبی، یک کارزار ملی برای توسعه زبان اول، بیش از 4.7 میلیون بزرگسال با بهره‌گیری از 11 زبان شناخته‌شده در قانون اساسی، از آن میان خط بریل، به راه افتاد و در همان شرایط زبان انگلیسی را به زبان آموزان معرفی کرد. با همه این‌ها، پیوند سواد و زبان نیاز به در نظر گرفتن هدف‌ها و شرایط ویژه یادگیری به شیوه‌ای انعطاف پذیر دارد. برای نمونه، پناهندگان، مهاجران و آوارگان در سطح جهان ممکن است برای بقا، درآمیختگی اجتماعی، و توانمند شدن اجتماعی-اقتصادی نیاز به چیرگی بر زبان میزبان داشته‌باشند؛ جایی که سواد مبتنی بر برنامه ‌های (FLB-ML) دارای محدودیت است.»

پایان سخن آن که سواد و سوادآموزی در ایران همچنان درگیر کمیت و بی عملی فزاینده است! آمارها از ده میلیون بیسواد مطلق و در مجموع بیست میلیون بیسواد یا کم سواد حکایت دارد. گرچه روند سوادآموزی کنونی در کشور در کشاکش دعواهای سازمان‌های درگیر با موضوع، چندان در پی کیفیت‌های مطرح شده در بیانیه یونسکو نیست اما ضرورت‌های مطرح شده در آن انسانی است و گمانی نیست که کشور ما نیز نیازمند پرداختن به سوادآموزی با معیارهای جهانی و از آن میان سنجه‌های یونسکو است. اما آیا در شرایط کنونی ایران کسی هست که دلنگران نکته‌های مورد نظر یونسکو باشد!؟

محمدرضا نیک‌نژاد

آموزگار