واردات گاز از روسیه؛ به نفع تهران یا مسکو؟

 برخی از کارشناسان معتقدند تفاهمنامه های منعقدشده با روسیه در سال‌های اخیر آورده آنچنانی برای ایران به همراه نداشته است و واردات گاز از روسیه نیز تمرکز ایران برای استخراج و بهره وری گاز در کشور را مختل خواهد کرد. گروهی از صاحبنظران نیز بر این باور هستند؛ واردات گاز از روسیه فرصتی برای جبران کاستی های تامین گاز کشور درفصل سرد سال باشد و از سوی دیگر می تواند ایران را تبدیل به هاب مراودات گازی در منطقه کند. اما قطعاً آنچه  همگان بر آن اشتراک نظر دارند این است که در توافقات و تفاهم های احتمالی با روسیه حتماً باید برمنافع ملی بدون توجه به وعده ها و متعادل ساختن رابطه با کشورهای غربی و شرقی به طور جدی توجه کرد تا بازنده میدان وعده وعیدها نباشیم .

جبران خلاء کمبودهای گازی در فصل سرد سال

بهمن خداکرمی، کارشناس انرژی در این باره به «آرمان ملی»، گفت: واردات گاز از روسیه به ایران موضوعی است که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده و به گفته روسیه بارها از سوی ایران مطرح شده است. این امر با وجود اینکه ایران از بزرگترین دارندگان منابع گاز طبیعی در جهان است، واردات گاز از روسیه به نظر متناقض می‌آید، اما دلایلی اقتصادی و سیاسی پشت این استراتژی وجود دارد که نیاز به بررسی بیشتری دارد. این کارشناس با اشاره به اینکه؛ ایران با داشتن میدان‌های عظیم گازی مانند پارس جنوبی افزود: هر چند  ایران به عنوان دومین کشور جهان از نظر منابع گاز طبیعی شناخته می‌شود، با این حال، به دلیل مشکلات زیرساختی، تحریم‌های بین‌المللی و کاهش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی، توانایی تولید و توزیع گاز این کشور به اندازه پتانسیل واقعی آن نیست. در برخی فصول سال، به ویژه در زمستان‌ها، ایران با کمبود گاز برای مصارف داخلی مواجه می‌شود. این کمبود ناشی از مصرف بالای داخلی، فرسودگی شبکه گازرسانی و کاهش بهره‌وری تولید است.

منافع روسیه از صادرات گاز به ایران

او درباره  انگیزه‌های روسیه از صادرات گاز به ایران بیان کرد: برای روسیه، ایران نه تنها به عنوان یک مصرف‌کننده گاز، بلکه به عنوان یک مسیر بالقوه برای صادرات گاز به دیگر کشورهای منطقه و جهان اهمیت دارد. روسیه به دلیل جنگ با اوکراین و تحریم‌های غرب، با محدودیت‌هایی در صادرات گاز به اروپا مواجه شده است. ایران، به عنوان یک کشور با موقعیت جغرافیایی استراتژیک، می‌تواند به عنوان یک کریدور برای انتقال گاز روسیه به کشورهای آسیای میانه، پاکستان، و حتی هند عمل کند. همچنین، از آنجا که ایران به شبکه‌های گسترده صادرات گاز دسترسی دارد، روسیه می‌تواند از این زیرساخت‌ها برای دسترسی به بازارهای جدید بهره‌برداری کند. این همکاری می‌تواند به عنوان بخشی از استراتژی بلندمدت روسیه برای گسترش حضور خود در بازارهای گاز آسیایی محسوب شود و قطعاً امتیازی بزرگ برای روسیه در شرایط بحرانی جنگ با اوکراین تلقی خواهد شد. این کارشناس درباره مزایای واردات گاز روسیه به ایران گفت: با واردات گاز از روسیه، ایران می‌تواند در فصول پرمصرف از جمله زمستان‌ها، از این منابع برای تأمین نیازهای داخلی خود استفاده کند و از قطعی‌های احتمالی گاز جلوگیری کند.همچنین ایران قادر خواهد بود بخشی از منابع گازی داخلی خود را به جای مصرف داخلی، به کشورهای دیگر صادر کند. این مسئله می‌تواند برای ایران درآمدزا باشد و از سوی دیگر، به ایران نقش کلیدی‌تری در بازار انرژی منطقه و جهان بدهد.

منافع ایران از تبدیل شدن به هاب مراودات گازی منطقه

خداکرمی ادامه داد:  تبدیل شدن به هاب گازی منطقه، به ایران این امکان را می‌دهد که از طریق ترانزیت گاز روسیه به کشورهای همسایه، موقعیت استراتژیک و قدرت چانه‌زنی خود را در منطقه تقویت کند، البته همکاری ایران و روسیه در زمینه گاز، با چالش‌هایی نیز مواجه است. اینکه هر دو کشور تحت تحریم‌های شدید غربی قرار دارند که ممکن است روی اجرای قراردادها و توسعه زیرساخت‌ها تأثیر بگذارد. تحریم‌ها به خصوص در زمینه انتقال فناوری و سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند مانع از بهره‌برداری کامل از این همکاری شود. علاوه بر این ایران و روسیه هر دو صادرکنندگان بزرگ گاز هستند و در برخی بازارها رقبای مستقیم محسوب می‌شوند. همکاری در عین رقابت می‌تواند پیچیده باشد و نیاز به مدیریت دقیق دارد تا منافع هر دو طرف تأمین شود.

عیار واردات گاز برای ایران و روسیه

او اضافه کرد: در بررسی دایره روابط ایران و روسیه به ویژه اخیراً، کفه مزایای این روابط به نفع روسیه سنگین تر است و ایران از این میان نفع آنچنانی نداشته است و این گمان می رود که با تقویت روابط تجاری در خصوص افزایش صادرات گاز روسیه به ایران، علاوه بر اینکه ایران فرصت پرداختن به استخراج و بهره وری و صادرات گاز بیشتر خود را از دست می دهد، امکان دارد همکاری نزدیک‌تر با روسیه ممکن است روابط ایران با برخی از کشورهای غربی و حتی برخی از همسایگان را پیچیده‌تر کند، به ویژه در شرایطی که روسیه درگیر جنگ با اوکراین است و ایران ممکن است به عنوان پشتیبان این کشور در نظر گرفته شود.خداکرمی توضیح داد: واردات گاز از روسیه به ایران اگرچه در نگاه اول با توجه به منابع غنی گازی ایران غیرمنطقی به نظر می‌رسد، اما در واقع یک استراتژی هوشمندانه برای هر دو کشور است. روسیه از طریق ایران می‌تواند به بازارهای جدید دسترسی پیدا کند و ایران با تبدیل شدن به یک هاب گازی منطقه، نه تنها نیازهای داخلی خود را تأمین کند بلکه از نظر ژئوپلیتیکی نیز موقعیت خود را تقویت کند. با این حال، موفقیت این همکاری به مدیریت چالش‌های سیاسی و اقتصادی وابسته است و باید دید که این دو کشور چگونه می‌توانند از فرصت‌ها و مخاطرات پیش روی خود بهره‌برداری کنند.

گمانه زنی‌هایی در خصوص واردات گاز احتمالی

این گزارش می افزاید، برخی از کارشناسان از ابهامات فراوان در چگونگی اجرای این خبر که هنوز عملیاتی نشده سخن گفته اند. محمدصادق جوکار، رییس موسسه مطالعات انرژی گفته که واردات قرار است از طریق یک خط لوله که از جمهوری آذربایجان عبور می‌کند و به خاک ایران می‌رسد، این تبادل صورت بگیرد. با وجود این وزارت نفت رسما هیچ توضیحی درباره نحوه این اتصال و جزئیات قرارداد ارائه نکرده است. مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی در خصوص واردات گاز از روسیه  گفت: ما دچار ناترازی گاز هستیم و مصرف گاز از تولیدمان بیشتر است که این موضوع در زمستان بیشتر خودش را نشان می‌دهد. این ناترازی به اندازه‌ای است که ما حتی در تابستان‌ها هم امکان جبران آن را نداریم. حل این مشکل ۳راه‌حل دارد که دو راهکار آن به نظر من منطقی و اصولی و دیگری غیراصولی است. نخست آنکه در بهینه‌سازی مصرف اقداماتی انجام شود؛ این بهینه‌سازی در بخش خانگی، تجاری، صنعت و نیروگاه‌ها باید انجام شود تا بتوانیم با بهینه‌سازی مصرف و حفظ رفاه، کاهش مصرف داشته باشیم. به‌طور مثال در بخش خانگی چه بخاری و چه پکیج متناسب با تکنولوژی روز دنیا باشد و دارای کم‌ترین مصرف و بالاترین راندمان باشند. نیروگاه‌های‌مان را اصلاح کنیم تا مصرفی متناسب با راندمانی بالا داشته باشد. از طرفی دیگر در بخش بالادستی نیز می‌توانیم با جذب سرمایه و دانش فنی و همچنین امکانات روز دنیا افزایش تولید داشته باشیم. درحالی که ما متاسفانه در این دو راه‌حل عقب ماندیم و راه‌حل سومی پیدا کردیم تا مشکل را با واردات حل کنیم. بهروزی‌فر گفت: درواقع چون نتوانستیم به حد قابل قبولی تولید داشته باشیم و از طرف دیگر هم گاز روسیه بر دستش باد کرده بود، به سراغ گزینه سوم رفتیم. روسیه به دنبال بازار برای فروش گاز خود است. حتی اگر مشکل انتقال را بتواند حل و خط لوله احداث کند یا حتی از خط لوله‌های منطقه استفاده کند، بهترین بازاری که می‌توانست داشته باشد ایران است. متاسفانه این راه‌حلی است که زحمت زیادی نداشته.

رابطه مطلوب تجاری دو سر برد

برخلاف بهروزی‌فر، حسن مرادی کارشناس انرژی معتقد است که داشتن منابع گاز دلیل نمی‌شود که مراودات تجاری گاز نداشته باشیم. وی در این باره گفت: هدف از انعقاد قرارداد با روسیه اگرچه در ظاهر می‌تواند خرید و فروش گاز باشد ولی نوعی انتقال و تجارت گاز است. هر کشوری چه ما و چه روسیه در هر سطحی از تولید جهانی باشد، نیازمند مراودات است. وی افزود: اگر گاز روسیه را در شمال کشور به‌خصوص در فصول سرد سال دریافت کنیم، می‌توانیم تمام استان‌های شمالی را تغذیه کرده و نیازی به پمپ کردن گاز در جنوب نداشته باشیم و همچنین مازاد گاز را در جنوب از طریق سواحل و خط لوله به یکی از این ۱۵‌کشور همسایه بفرستیم. بنابر این ما‌ هاب مراودات و انتقال گاز از روسیه می‌شویم. مرادی گفت: این کار از نظر من کارشناس هیچ ایرادی ندارد و ما می‌توانیم همزمان هم خریدار و هم فروشنده گاز باشیم؛ به این شکل نیست که گاز یک سبد یا تانکری باشد که ما فقط بخواهیم آن را در کشور مصرف کنیم، بلکه کشور ما کشوری وسیع است که در هر نقطه از آن می‌توانیم گاز را وارد کرده یا آن را خارج کنیم. او با بیان اینکه این قرارداد می‌تواند یک بخش از یک پروسه عظیم باشد، گفت: باوجود اینکه دارای منابع تولید انرژی و برق هستیم‌، برق تولیدی خود و شبکه گسترده برق کشور را با کشورهای همسایه مبادله می‌کنیم. این نوع مراودات در نیروی گاز و برق یک امر متداولی در دنیاست که ما باید به‌شدت از آن استقبال کنیم.